Misr arxitekturasi
Qadimgi Misr arxitekturasi toshdan qurilgan monumental ibodatxonalari va qabrlari, jumladan Giza piramidalari kabi mashhur piramidalari bilan mashhur. Ular oʻziga xos elementlar repertuariga ega, jumladan, pylon shlyuzlari, gipostyle zallari, obelisklar va ieroglif bezaklari bilan qurilgan. Yunon Ptolemey hukmronligining paydo boʻlishi, soʻngra Rim hukmronligi Misrga, ayniqsa, poytaxt Iskandariyaga yunon-rim meʼmorchiligi elementlarini kiritdi. Shundan soʻng, qadimgi klassik hamda Vizantiya taʼsirini davom ettiradigan kopt arxitekturasi, shu jumladan erta nasroniy meʼmorchiligi paydo boʻlgan.
VII asrda musulmonlar Misr yerlarini vatan qilganlaridan soʻng islom meʼmorchiligi rivoj topdi. Yangi poytaxt Fustatga asos solindi. U bundan buyon monumental arxitektura homiyligining markaziga aylandi. Ketma-ket yangi maʼmuriy poytaxtlar orqali u oxir-oqibat zamonaviy Qohira shahriga aylandi. Ilk islom meʼmorchiligi turli taʼsirlarni, jumladan klassik antik davrni va IX asrda Abbosiylar xalifaligining Mesopotomiyadagi (hozirgi Iroq) oʻchogʻidan tarqalgan Abbosiylar uslubi kabi sharqdan yangi taʼsirlarni koʻrsatdi. X asrda Misr yangi imperiya — Fotimiylar xalifaligining markaziga aylangan. Fotimiylar arxitekturasi keyingi davrlarning meʼmoriy uslublariga taʼsir koʻrsatgan keyingi rivojlanishlarni boshladi. XII asrda Fotimiylarni agʻdarib, Ayyubiylar sulolasiga asos solgan Saladin XIX asrgacha hukumat markazi boʻlib qolgan Qohira qal’asini qurishga mas’ul edilar. Mamluklar davrida (XIII—XVIasrlar) bugungi kunda Qohiraning oʻrta asr merosining katta qismini tashkil etuvchi koʻplab monumental diniy va dafn marosimlari boʻlib oʻtadigan majmualari qurilgan edi. Mamluk meʼmoriy uslubi 1517-yilda Usmonlilar tomonidan bosib olingandan soʻng, Misr Usmonli viloyatiga aylanganidan keyin ham davom etaverdi.
XIX asr boshlarida Muhammad Ali Misr jamiyatini modernizatsiya qilishni boshladi. Dastlab Usmonli davrining kechki meʼmoriy yoʻnalishlariga taqlid qilib, anʼanaviy oʻrta asr meʼmoriy anʼanalaridan voz kechishni ragʻbatlantirgan. Uning nabirasi Ismoil Posho hukmronligi davrida (1860—1870 yillar) islohot ishlari yanada kuchaytirilgan. Suvaysh kanali qurilgan (1869-yilda ochilgan) va Qohiraning Xaussman taʼsirida yangi kengayishi boshlangan. XIX asrning oxirlarida arxitekturada Yevropa didi kuchli namoyon boʻldi, ammo bu davrning koʻplab „neo-mamluk“ binolarida koʻrilgan mahalliy yoki „milliy“ meʼmorchilik uslublarini qayta tiklash tendentsiyasi ham mavjud boʻlgan edi. XX asrda baʼzi misrlik meʼmorlar Gʻarbning arxitektura gʻoyalariga qarshi chiqishdi. Ular orasida Hassan Fathy mahalliy xalq meʼmorchiligini zamonaviy ehtiyojlarga moslashtirgani bilan mashhur edi. Oʻshandan beri Misr turli xil uslublarda va turli maqsadlarda qurilgan yangi binolarni koʻrishda davom etmoqda, ular uy-joy loyihalaridan tortib, Qohira minorasi (1961) hamda Aleksandrina Bibliotekasi (2002) kabi monumental nufuzli loyihalargacha nomoyon boʻlgan.
Qadimgi
Qadimgi fir’avn davri
Qadimgi Misr meʼmorchiligida piramidalar, ibodatxonalar, yopiq shaharlar, kanallar va toʻgʻonlar mavjud boʻlgan. Aksariyat binolar mahalliy materiallardan maosh oladigan ishchilar va hunarmandlar tomonidan qurilgan. Toshdan qurilgan va odatda yillik Nil toshqinlari yeta olmaydigan erlarda qurilgan monumental ibodatxonalar va maqbaralar bugungi kungacha saqlanib qolgan asosiy inshootlardir. Mamlakat boʻylab eng keng tarqalgan tosh turi ohaktosh boʻlib, qumtosh ham keng tarqalgan boʻlib, janubda qazib olinadi. Qattiqroq tosh kerak boʻlgan joylarda granit keng qoʻllanilgan, bazalt bilan birga yoʻlaklar uchun ham ishlatilgan.
Tabiatni muhofaza qilish muammolari
Misrning IX asr va XX asr arxitekturasining aksariyati buzib tashlash va qayta qurish uchun himoyasiz edi. Zamonaviy davrda Qohira kabi shaharlarda qurilish ishlarining katta hajmiga qaramay, modernist arxitektura koʻpincha madaniy ahamiyatga ega emas va nisbatan kam eʼtibor yoki hujjatlarga ega boʻladi. Misr qonunchiligi, shuningdek, binolarning meros maqomiga ega boʻlishidan oldin kamida yuz yil boʻlishini talab qiladi, bu esa mamlakatning eng soʻnggi merosining koʻp qismini himoyasiz qoldiradi.
Manbalar
Adabiyotlar
Yana qarang
Havolalar
uz.wikipedia.org