Mir Sayyid Ali Hamadoniy
Mir Sayyid Ali Hamadoniy (forscha: میر سید علی همدانی ; tax. 1312–1384) — fors olimi, shoiri va Kubroviyya tariqatidagi soʻfiy avliyo. U Eronning Hamadon shahrida tug‘ilgan va so‘fiylik bilan shug‘ullangani uchun Markaziy Osiyo va Kashmirda islomni targ‘ib qilgan. Olim Kashmirda vafot etgan va 1384-yilda 71-72 yoshlarida Tojikistonning Xatlonida dafn etilgan. Hamadoniy hayoti davomida Shoh-i-Hamadon („Hamadon shohi“), Amir-i Kabir („Buyuk qoʻmondon“) va Ali Soniy („ikkinchi Ali“) kabi sifatlar bilan ulug‘langan.
Hayotning ilk davri
"Sayyid" unvoni uning payg‘ambar Muhammadning avlodi bo‘lganligini, ehtimol uning oilasining har ikki tomonidan (ham ota, ham ona tarafdan) bo‘lganligini ko‘rsatadi.
Hamadoniy o‘zining ilk yillarini Eronning Semnon shahrida bo‘lgan mashhur Kubroviy avliyo Alauddavla Semnoniy qo‘lida o‘tkazdi. Ustozining Ibn Arabiyning "Vahdatul-vujud" („vujud birligi“) talqiniga qarshi boʻlishiga qaramay, Hamadoniy ushbu taʼlimotni yoqlovchi "Risola-i Vujudiya" risolasini hamda Ibn Arabiyning "Komil inson" g‘oyasini aks ettiruvchi "Fusus al-Hikam" asariga ikkita sharh yozgan. Hamadoniy Ibn-Arabiy falsafasini Janubiy Osiyoga tanitgan.
Sayohatlari
Sayyid Ali Hamadoniy koʻp sayohat qilgan va dunyoning turli burchaklarida, xususan Afg‘oniston, Oʻzbekiston, Xitoy, Suriya, Kashmir va Turkiston kabi o‘lkalarda islom dinini targʻib qilgan.
Sayyid Alining uchinchi safariga 1383-yilda Amir Temurning Iroqni egallab, Forsga uchinchi marta bostirib kirishi va oʻsha davrga qadar mahalliy ishlarda muhim rol oʻynagan Hamadondagi alaviy sayyidlarini yoʻq qilishga qaror qilgani sabab boʻldi. Shu sababli Sayyid Ali 700 nafar sayyid bilan Hamadonni tark etib, Temur g‘azabidan omon qolish umidida Kashmir tomon yo‘l oldi. Hamadoniy allaqachon u yerga ikki izdoshini: Sayid Tojiddin Semnoniy va Mir Sayid Hasan Semnoniyni vaziyatni tahlil qilish uchun yuborgan edi. Kashmir hukmdori Shibuʼddin Mir Sayid Hasan Semnoniyning muridi edi va shuning uchun Hamadoniyni Kashmirda podshoh va uning vorisi Qutubiddin kutib oldi. O‘sha paytda Kashmir hukmdori Dehli sultoni Feruzshoh Tugʻloq bilan urushayotgan edi, ammo Hamadoniy ular oʻrtasidagi tinchlikka vositachilik qildi. Hamdoniy Kashmirda olti oy turdi. Sharofiddin Abdulrahmon Bulbulshohdan keyin u Kashmirga tashrif buyurgan ikkinchi mashhur musulmon edi. Hamadoniy Makkaga borib, keyin 1379/80-yillarda Qutubiddin davrida Kashmirga qaytib, 1381/82-yillarda Ladax orqali Turkistonga qaytgunga qadar Kashmirda islomni yoyishda bir yil ishladi. U 1383/84-yillarda uzoqroq qolish niyatida uchinchi marta Kashmirga qaytdi, biroq kasallik tufayli ertaroq qaytishga majbur boʻldi. Hamadoniy Markaziy Osiyoga qaytayotganda Pokistonning shimoli-g‘arbidagi Mansehra shahri yaqinida vafot etdi. Jasadini shogirdlari ziyoratgohi joylashgan Tojikistonning Koʻlob shahriga olib ketishdi.
Taʼsiri
Hamadoniy Kashmirda islom dini taʼsirini yoyish uchun harakat qila boshladi. U Erondan Kashmirga turli hunarmandchilik va sanoatni olib kelgan deb hisoblanadi. U o‘zi bilan mamlakatga 700 ta Sayyid olib kelgani aytiladi. Kashmirdagi to‘qimachilik sanoatining o‘sishi uning ipakka bo‘lgan talabini oshirdi, bu esa o‘z navbatida Kashmir musulmon guruhlari Ladaxga joylashishiga , zarbchilik va yozish kabi hunarmandchilikni oʻzlari bilan olib kelishdi.
Hamadoniy siyosat, davlat boshqaruvi va ijtimoiy xulq-atvorga oid "Zaxirat ul-muluk" deb atalgan kitob yozdi.
Asarlari
Bitta qo‘lyozma (Razo kutubxonasi, Rampur, 764; 929/1523 da ko‘chirilgan) Hamadoniyning o‘n bir asarini o‘z ichiga oladi (uning silsilasi Nav’i Xabushoniyga boradi; qo‘lyozmada u bilan bog‘liq ikkita hujjat mavjud).
Sayid Abdurrahmon Hamdoniy o‘zining "Salar-i ajjam" kitobida Sayyid Ali Hamadoniy qalamiga mansub 68 kitob va 23 risolani sanab o‘tgan.
Manbalar
Bibliografiya
uz.wikipedia.org