Mentha aquatica
Mentha aquatica (
suv yalpizi ; sin. Mentha hirsuta Huds) — Lamiaceae yalpizdoshlar oilasiga mansub koʻp yillik gulli oʻsimlik. U nam joylarda oʻsadi. Vatani Yevropaning koʻp qismi, shimoli-gʻarbiy Afrika va janubi-gʻarbiy Osiyo.
Tavsif
Suv yalpizi bo‘yi 90 centimetr (35 in) gacha oʻsadigan ildizpoyali, koʻp yillik o‘t oʻsimlik. Poyasi toʻrtburchak, yashil yoki binafsharang, oʻzgaruvchan tukli. Ildizpoyalari keng tarqalgan, tolali ildizlarga ega. Barglari tuxumsimon, tuxumsimon-nayzasimon, uzunligi 2 to 6 centimetr (0.79 to 2.36 in) va kengligi 1 to 4 centimetr (0.39 to 1.57 in), yashil (baʼzan binafsha), qarama-qarshi, tishli. Yalpiz gullari mayda, zich joylashgan, binafsha, quvursimon, pushti-nilufar rangga bo‘yalgan va yarim sharsimon to‘pgul hosil qiladi. Gullash yozning oʻrtasidan oxirigacha davom etadi. Suv yalpizi hasharotlarning koʻp turlari tomonidan changlantiriladi, lekin yer osti ildizpoyalari bilan ham tarqalishi mumkin. Oʻsimlikning barcha qismlari yalpiz hidiga ega. Shvetsiya va Finlandiyaning Boltiq dengizi yaqinidagi hududlaridan kelib chiqqan, torroq barglari va rangpar gullari boʻlgan shoxsiz, tuksiz oʻsimliklar Mentha aquatica var litoralis deb nomlangan.
Mentha aquatica poliploid boʻlib, 2 n = 8 x = 96 xromosomaga ega.
Taksonomiya
Mentha aquatica birinchi marta 1753-yilda Karl Linney tomonidan tasvirlangan. Boshqa Mentha turlarida boʻlgani kabi, u keyinchalik turli xil nomlar ostida qayta taʼriflangan. Plants of the World Online 87 ta sinonimlarni sanab oʻtdi.
Mentha aquatica va Mentha spicata (yalpiz) chatishtirilib, steril duragay boʻlgan "Mentha × piperita" (yalpiz), Mentha suaveolens (olma yalpizi) bilan chatishtirilib Mentha × suavis navi olingan.
Tarqalishi va o‘sish joyi
Suv yalpizining vatani Yevropa, Shimoliy Afrika va Gʻarbiy Osiyo. Shimoliy va Janubiy Amerika, Avstraliya va baʼzi Atlantika orollarida tabiiylashtirilgan.
Nomidan koʻrinib turibdiki, suv yalpizi soylar, daryolar, hovuzlar, suv havzalari, ariqlar, kanallar, nam oʻtloqlar, botqoqlar, togʻlarning sayoz chetlari va kanallarida uchraydi. Agar oʻsimlik suvning oʻzida oʻssa, u suv yuzasidan koʻtariladi. U odatda yengil kislotali va ohakli (yumshoq ohaktoshlarda keng tarqalgan) yoki torfli tuproqlarda uchraydi.
Foydalanish
Bu oʻsimlik choy tayyorlash uchun ishlatilishi mumkin.Odekolon yalpizi yoki bergamot yalpizi deb nomlanuvchi navi parfyumeriyada ishlatiladigan bergamot yalpiz moyi deb ham ataladigan mentha citrata yogʻini ishlab chiqarish uchun ishlatiladi.
Rasmlar galereyasi
Manbalar
uz.wikipedia.org