Matangi
Matangi — nomli hindu maʼbudasi hisoblanadi. U Mahavidyalardan biri, oʻnta tantrik maʼbuda va hindu ilohiy onasining jihatlari bor deyiladi. U musiqa va oʻrganish maʼbudasi Sarasvatining tantrik shakli sanaladi. Matangʻi yaʼni maʼnosi nutq, musiqa, bilim va sanʼat turlari orqali boshqaradi va aks etadi. Uning ibodati gʻayritabiiy kuchlarga ega boʻlish, ayniqsa dushmanlar ustidan nazoratni qoʻlga kiritish, odamlarni oʻziga jalb qilish, sanʼat va oliy bilimlarni egallash uchun buyurilgan deya shu fikrga ishonilgan.
Matangi koʻpincha ifloslanish, noqulaylik va hind jamiyatining chekkasi bilan bogʻliq boʻlib, uning eng mashhur shaklida,
Uchchhishta-Chandalini yoki
Uchchhishta - Matangini nomi bilan tanilgan. U ajnabiy (Chandalini) sifatida tasvirlangan va qoʻllarini yuvilmagan yoki ovqatdan keyin ovqatdan keyin qolgan yoki qisman isteʼmol qilingan ovqatni (Uchchhishta) taklif qiladi, bu ikkalasi ham klassik hinduizmda nopok hisoblanar ekan.
Ikonografiya va matn tavsiflari
Brhat Tantrasaraning Dhyana mantrasi (maʼbuda hindlarda meditatsiya qilishi kerak boʻlgan xudoning shaklini batafsil bayon qiluvchi mantra sanaladi) maʼbudaning eng mashhur shakllaridan biri boʻlgan Uchchhishta- nomi ostida Matangini tasvirlab beradi. Matangi jasad ustiga oʻtirib, qizil liboslar, qizil zargarlik buyumlari va gunja urugʻlaridan gulchambar kiyadi deyiladi. Maʼbuda koʻkraklari toʻliq rivojlangan oʻn olti yoshli yosh qiz sifatida tasvirlab berilgan. U ikki qoʻlida bosh suyagi kosasi va qilich koʻtarib ularning nazdida, qoldiqlarini taklif qilar emish.
Purashcharyarnava va Tantrasaradagi Dhyana mantralari Matangini koʻk rangda tasvirlab berishadi yaʼni koʻrinishini shu holatda koʻrsatishgandir. Yarim oy uning peshonasini bezatib turardi. Uning uchta koʻzlari va tabassumli yuzi bor deya tasvirlaydi. U zargarlik buyumlarini kiyib, zargarlik taxtiga oʻtirgan. U toʻrt qoʻlida ilmoq, qilich, oʻq va tayoq koʻtarib yuradi. Uning beli ingichka, koʻkraklari yaxshi rivojlangan deya holatini ifodalab shunga ishonib kelingan.
Purashcharyarnavadagi Raja-Matangi esa Dhyana Mantrada Matangi yashil rangda, peshonasida yarim oy tasvirlangan. Sochlari uzun, jilmayib turgan qiyofasi va mast koʻzlari, qadamba gullari va turli bezaklardan gulchambar taqqan holatda. U yuz atrofida bir oz terlaydi, bu esa uni yanada chiroyli qiladi deyishgan. Uning kindik ostida terining uchta gorizontal burmasi va nozik sochlarning ingichka vertikal chizigʻi bor. Qurbongohda oʻtirgan va ikki toʻtiqush bilan yonma-yon u 64 sanʼatni ifodalab berar ekan. Saradatilaka ushbu taʼrifga shunday deya qoʻshimcha qiladi, Raja-Matangi veena oʻynaydi, chigʻanoqli sirgʻalar va gul gulchambarlar kiyadi va uning peshonasini bezatgan gul rasmlari bor u bilan bogʻlangan maʼbuda Sarasvati ikonografiyasiga oʻxshash oq lotus gulchambar kiygan tasvirlangan (bu yerda lotus koʻp rangli dunyo yaratilishini anglatadi)deya taʼrif bergan edi.
Afsonalar
Matangi koʻpincha toʻqqizinchi Mahavidiya deb ham ataladi. Mundamala nasrida mavjud boʻlgan roʻyxat Vishnu ning oʻnta avatarini oʻnta Mahavidyaga tenglashtiradi. Budda Matangi bilan tenglashtirilgan. Guhyatiguhya-Tantradagi shunga oʻxshash roʻyxatda Matangi umuman yoʻq, ammo olim Sirkar roʻyxatdagi Kalki avatariga tenglashtirilgan Durga maʼbudasini Matangiga ishora sifatida izohlaydi.
Pranotasani Tantra (XVIII asr) va Naradpancharatra hikoya qiladiki, bir marta Parvati bir necha kun onalik uyiga qaytishni orzu qilgan va Shivadan ruxsat soʻragan. Istaksiz Shiva, agar bir necha kundan keyin qaytib kelmasa, uni olib kelish uchun kelishi sharti bilan rozi boʻldi. Parvati rozi boʻlib, otasi Himoloynikiga bordi va u yerda koʻp kun qolib ketadi. Oshiq Shiva zeb-ziynat sotuvchisi qiyofasida Himavanning uyiga bordi va Parvatiga qobiq bezaklarini sotdi. Uning sodiqligini sinab koʻrish uchun, niqoblangan Shiva evaziga jinsiy aloqa qilishni soʻradi. Nafratlangan Parvati zeb-ziynat sotuvchisini laʼnatlamoqchi boʻlganida, u oʻzining yogik kuchlari bilan bu Shivadan boshqa narsa emasligini tushundi. U jinsiy aloqada boʻlishga rozi boʻladi, lekin oʻz vaqtida kechqurun Parvati Chandala ovchisi qiyofasida Shivaning turar joyiga qaytadi. U qizil kiyimda, ozgʻin qomatli va katta koʻkraklarga ega va uni oʻziga jalb qilish uchun behayo raqsga tushadi. U Shivaga tavba qilish uchun kelganini aytadi. Shiva barcha tavbalarga meva beradigan odam, deb javob berdi va uning qoʻlini ushlab, oʻpdi. Bundan tashqari, ular Shivaning oʻzi Chandalaga aylanganda va Chandala ayolini uning rafiqasi sifatida taniganida sevib qolgan emish. Sevgi munosabatlaridan soʻng, Parvati Shivadan uning Chandalini (Shiva uni sevgan Chandala ayol qiyofasi) sifatida abadiy Uchchhishta-Chandalini sifatida davom etishi va bu shakldagi topinishi undan oldin boʻlishini istashini soʻradi deya izohlangan ertakda. Bu ertak ham koʻp Bengal Mangalkavya topilgan. Biroq, bu matnlarda Parvati Matangi bilan aniq belgilanmagan ekan.
Uyushmalar
Matangi koʻpincha ifloslanish bilan bogʻliq, ayniqsa, qolgan yoki qisman isteʼmol qilingan oziq-ovqat (Uchchhishta yoki Ucchhishṭa, उच्छष्ट) hinduizmda nopok hisoblanadi. Unga tez-tez shunday ifloslangan ovqatni taklif qilishadi va bir afsonada undan tugʻilganligi tasvirlangan. Matangi oʻzi qoldiq yoki qoldiq sifatida tasvirlangan boʻlib, u hamma narsa halok boʻlgandan keyin qolgan Ilohiy Oʻzlikni anglatadi. Qolgan oziq-ovqat qurbonliklarining homiysi sifatida u baxtsizlik va ijtimoiy meʼyorlarning taqiqlangan buzilishini oʻzida mujassam etgan deyiladi toʻqima ertakda.
Ibodat qilish
Mahavidya Bagalamuxidan tashqari, Matangi boshqa Mahavidya boʻlib, uning ibodati birinchi navbatda gʻayritabiiy kuchlarga ega boʻlish uchun buyuriladi. Maha-Bhagavata Puranadagi madhiya uning inoyatidan dushmanlarini boshqarishni soʻraydi, Tantrasara esa uning mantrasini oʻqish, uning shakli haqida meditatsiya qilish va marosimga sigʻinish odamlarni boshqarish va ularni oʻziga jalb qilish qudratini berishini aytadi. Tantrik sadhakalar qolgan yoki qisman isteʼmol qilingan ovqatni (Uchchhishta) taklif qilish orqali ifloslanishdan oshib ketgan va shu tariqa oʻzlarining egolarini yenggan deb hisoblanadi. Matangiga sigʻinish uning bagʻishlovchisiga taqiqlangan ifloslanishga duch kelishi va uni najotga olib borishi yoki dunyoviy maqsadlar uchun gʻayritabiiy kuchlarga ega boʻlishiga imkon berish uchun tasvirlangan. Purashcharyarnava maʼbudaga maʼqul boʻlish uning qulogʻiga pichirlash orqali dindorning barcha savollariga javob berishiga olib kelishini tasvirlaydi deya aytishgan.
Uning mantrasi oʻn ming marta takrorlanishi mumkin, gul va yogʻni olovda qurbonlik qilishda ming marta takrorlanishi yoki suv (Argya) taklif qilish yoki Brahman ruhoniylariga ovqat taklif qilish paytida yuz marta takrorlanishi mumkin. Uning yantrasi (muqaddas geometrik diagramma), jismonan qurilgan yoki aqliy tasavvur qilingan boʻladimi, mantra bilan birga ibodatda ishlatiladi. Yongʻin qurbonligi uchun baʼzi narsalarni, ayniqsa kuydirish joylarida, daryo qirgʻoqlarida, oʻrmonlarda yoki chorrahada qilingan narsalarni taklif qilish, mantrani takrorlash aniq maqsadlarga erishish uchun aytiladi. Bael barglarining qurbonligi shohlikka olib keladi, tuz nazorat qilish uchun kuch beradi, falaj kuchini beradi, neem novdalari boylik keltiradi, sandal daraxti, kofur va zaʼfaronni birgalikda yoki tuz va asal aralashmasidan nazr qilish odamlarni jalb qilish kuchini beradi deya ishonishgan ekan. Uning mantrasini takrorlash paytida tayyorlangan guruch unidan tayyorlangan non ayollarni jalb qilish uchun kuch beradi. Xuddi shunday deyiladiki, maʼbuda mantrasini takrorlab, qorni chigʻanoq bilan toʻldirilgan va kuydiriladigan joyda kuydirilgan qargʻaning kulini toʻydirish orqali odamga qul boʻlish mumkin deya aytishgan ekan. Bularning barchasi ertak kabi toʻqilgan obraz holatlar sanaladi.
Manbalar
uz.wikipedia.org