Mary Read
Mary Read – (tavalludi nomaʼlum – 1721-yil 28-aprelda vafot etgan)
Mark Read nomi bilan mashhur boʻlgan ingliz qaroqchisi. U va Anne Bonny XVIII asrning ikki mashhur ayol qaroqchilari boʻlgan va qaroqchilikning oltin davrida faoliyat yuritgan sanoqli ayol qaroqchilardan edi.
Read 1680 yoki 1695-yillarda Angliyada tugʻilgan. Manbalarda taʼkidlanishicha, u yoshligidan boshlab onasining iltimosi bilan meros pulini olish, keyinchalik oʻsmirlik davrida Britaniya armiyasiga qoʻshilish uchun oʻgʻil bolalar kabi kiyinishni boshlagan. U oila qurgach, koʻp oʻtmay turmush oʻrtogʻi vafot etadi va keyin oʻzi 1715-yilda Gʻarbiy Hindistonga koʻchib oʻtgan. Taxminan 1720-yilda u Jack Rackham bilan tanishadi va Anne Bonny bilan erkakcha kiyinib, ularning qaroqchilar jamoasiga qoʻshiladi. Uning qaroqchilik davri muvaffaqiyatli boʻlgan, lekin hukumat tomonidan qoʻlga olinishi sabab qisqa umr koʻradi. Read 1721-yil aprel oyida qamoqning oʻzida tugʻruq paytidagi kuchli isitmadan vafot etgan.
Hayoti
Maryning onasi dastlab dengizchiga turmushga chiqqan boʻlib ularning oʻgʻil farzandi bor edi. Eri dengizda gʻoyib boʻlgach, onasi oʻgʻliga moddiy yordam yuborib turadi. U tez orada boshqa odamdan yana homilador boʻlib, bu ikkinchi homilasini yashirishga urinadi. U Mary ismli qiz farzandini koʻradi, bu orada esa oʻgʻli vafot etadi. Ikkinchi noqonuniy farzandini yashirish uchun onasi Maryni hammaga birinchi va yagona oʻgʻli deb tanishtiradi.
Read 13 yoshida oʻgʻil boladek kiyinib, uy hizmatchiligi yumushlaridan birida ish topadi, keyin esa kemada ishlay boshlaydi. Keyinchalik, u Britaniya armiyasi ekipajiga qoʻshiladi. Lekin keyin bu ishdan voz kechib, Flandriyaga koʻchib oʻtadi. U yerda kursant sifatida qurollanib piyoda polkda jasorat bilan hizmat qiladi. Mary fransuzlarga qarshi Gollandiya qoʻshinlari bilan ittifoqdosh boʻlgan otliqlar polkiga qoʻshiladi (bu toʻqqiz yillik urush yoki Ispaniya vorisligi urushi paytiga toʻgʻri kelishi mumkin). Read erkak qiyofasida jangda oʻzini salmoqli koʻrsatadi. U safdoshi flamand askariga oshiq boʻlib, ular turmush qurishadi. Ular oʻzlarining harbiy topshiriqlari hamda birodarlari tomonidan topshirilgan sovgʻalar hisobiga Gollandiyaning Breda qal’asi yaqinidagi „De drie hoefijzers“ (Uch taqa) nomli mehmonxonani sotib oladi.
Eri erta vafot etib, Read yana erkaklar kiyimida Niderlandiyada harbiy xizmatni davom ettirishga kirishadi. Ayol boʻlgani uchun muommosiz oldinga siljishga imkoniyat yoqligi sabab ishini tashlashga majbur boʻladi va Gʻarbiy Hindistonga ketayotgan kemaga qoʻshiladi. U mingan kema qaroqchilar hujumiga uchraydi. Britaniyalik ekipaj aʼzolari uni olib ketishganida, uning britaniyalik erkak qiyofasida ekanligi foyda beradi.
Qaroqchilik faoliyati
Readning kemasini qaroqchilar olib ketganida u bajonidil ularning buyruqlariga boʻysunadi. U hukumatga qaytarilganda qirolning kechirimini qabul qiladi va xususiy mulkdorga topshiriladi, lekin yana gʻalayon vaqtida ekipajga qoʻshilib oladi. 1720-yilda Mary qaroqchi John (Calico Jack) Rackham va uning hamrohi Anne Bonny jamoasiga qoʻshiladi. Ularning ikkisi ham dastlab uning erkak ekanligiga ishonadi. 1720-yil 22-avgustda uchalasi Nassau portidan William nomli qurolli shpalni oʻmarishga muvaffaq boʻladi.
Qaroqchilarga asirligiga tushgan Dorothy Thomas Read va Bonnyni shunday taʼriflaydi: „Ular erkaklar kurtkalari, uzun shimlar kiygan va boshlariga roʻmollar bogʻlashgan edi. Har birining qoʻllarida porox va toʻpponcha boʻlib ular uni (Dorothy Thomasni) oʻldirish uchun odamlarni laʼnatlab qasam ichdilar“.
Qoʻlga olinishi
1720-yil 15-noyabrda qaroqchilar ovchisi kapitan Jonathan Barnet Yamayka koloniyasining gʻarbiy qirgʻogʻidagi Janubiy Negril nuqtasida inglizlarning boshqa ekipaji bilan rom ziyofati paytida, yaqindagi Rackham ekipajini sezib qoladi. Darhol hujumga oʻtgan Jonathan Barnet otishmada qaroqchilar kemasini ishdan chiqaradi. Rackham ekipaji aʼzolaridan koʻpchiligi mast holda qochib ketishadi va Barnetning bortiga qarshi jangga faqat ikki ayol va bir kishi qoladi. Read gʻazab bilan jang qiladi va ambar (kema qismi) ga oʻq uzib uni sindiradi, bir kishini oʻldirib boshqalarni yaralaydi. Barnetning floti son jihatdan ustun boʻlib, ayollarni qoʻlga olishga erishadi.
Vafoti
Rackham va uning ekipaji hibsga olinib, Yamaykaning hozirgi Ispaniya shaharchasida sud qilinadi. Read va Bonny ham erkaklar qatori oʻlim jazosi sifatida osishga hukm qilinadi. Biroq ayollarning ikkisi ham homiladorligi sabab hukm ijrosi kechiktiriladi.
Mary Read sudda hech qachon kemada biron bir odam bilan zino qilmaganligini takidlaydi. Ammo unga oʻlim jazosi berilishida jinoyatlariga qoʻshilgan dalillardan biri uning Rackham bilan birga boʻlganligi deb tahmin qilinadi.
Read qamoqxonada kuchli isitma sababli vafot etadi. Uning dafn marosimi 1721-yil 28-aprelda Yamaykadagi Avliyo Cathrine cherkovining yozuvlarida qayd etilgan. Tugʻilgan bolaning dafn etilgani haqida malumotlar mavjud emas, shu sabab Read homiladorlik vaqtida vafot etgan boʻlishi mumkin deb hisoblanadi.
Mary Readning zamonaviy talqinlari
U haqidagi toʻqima hikoyalarda koʻp jihatdan XVIII asr mustaqil ayoli tasvirlanadi. Shu bilan birga jangchi ayol, jinoyatchi ayol gʻoyalari ilgari suriladi. Bularning barchasida u transatlantik sub’yekt gʻoyasiga asos boʻladi.
Erkakcha kiyingan ayol
Mary Read oʻzini erkak qiyofasiga solib, talon-taroj qilish hamda qaroqchilik faoliyatini oson amalga oshirar edi. Bu uning uchun flotdagi erkak qaroqchilar bilan munosabatda, jang vaqtida samarali hisoblangan. Anne Bonny ham bu niqobni ishlatgan va bu bilan kemadagi erkak qaroqchilar orasida erkin oʻzini tuta olgan.
Jinoyatchi ayol
Jinoyatchi ayol taʼrifi Mary Readda yaqqol namoyon boʻlgan. Chunki u ayyor va sezgir edi va bu orqali koʻplab ekipaj aʼzolarini alday olgan. Qaroqchilarning umumiy tarixi kitobida uning qattiq va jasur feʼl-atvorga egaligi aytilgan. Bu xususiyatlar uning hayotida ham yaqqol koʻzga tashlanadi, chunki har bir qarori va harakatida qaroqchilarga hos boʻlgan qatʼiyatlilik borligi sezilgan.
Erkaklar orasidagi roli
Mary Read orqali talqin qilinishi mumkin boʻlgan yana bir tushuncha erkaklar hukmronlik qiladigan muhitda ayollarga nisbatan munosabatlar haqidagi fikrlardir. Mary Readning oʻzaro munosabatlardan oʻrganilgan maʼlumotlarga koʻra, u qaroqchilikda erkak hamkasblaridan yaxshiroq natijalarga erishgan. Ular bazida jang qilish, ichish, ishlash kabilarda erkaklardan yaxshiroq boʻlgan va bu ham Readga uzoq vaqt davomida erkak qaroqchilar orasida yurishiga sabab boʻlgan.
Ommaviy madaniyatda
Haykali
Manbalar
uz.wikipedia.org