Marfan sindromi
Marfan sindromi Ta`rifi
Marfan sindromi (Marfan; MS) biriktiruvchi to'qimalarning tizimli shikastlanishi bilan kechuvchi genetik kasallik hisoblanadi.
Etiologiyasi
Kasallik etiologiyasi 21.1-lokusdagi o'n beshinchi xromosomaning kalta yelkasida joylashgan FBN1 (fibrillin 1) genining mutatsiyasidir.
Sindromning nasldan – naslga o`tish turi autosomal dominantdir. Kasallik yuqori penetrantlik (genning paydo bo'lish chastotasi) va turli ekspressivlik bilan tavsiflanadi.
Erkaklar va ayollarning kasallanish nisbati bir xil.
Patogenezi
Odamning vaznining yarmidan ko'pini biriktiruvchi to'qima tashkil etadi, bu bizning asosiy tayanchimiz - skelet, tashqi qoplamimiz – teri hisoblanadi. Tomirlar, qon va limfa ham biriktiruvchi to'qimadan iborat.
Biriktiruvchi toʻqima hujayralariga fibroblastlar va ularning turlari (osteoblastlar, xondrositlar, odontoblastlar, keratoblastlar), makrofaglar (gistiotsitlar) va semiz hujayralari (labrotsitlar, mastotsitlar, geparinotsitlar) kiradi.
Mezenxima inson hayotining konstitutsiyaviy, genetik va epigenetik tarkibiy qismlarining embrional davrda yo`lboshlovchisi bo`lib hisoblanadi.
Biriktiruvchi toʻqimaning patologiyasi butun organizmga, uning fiziologiyasi va konstitutsiyaviy xususiyatlariga ma’lum patologik ta’sirni ko`rsatadi.
Marfan kasalligida fibrillin-1 peptidining tuzilishi haqidagi ma'lumotni o'z ichiga olgan genda nukleotidlarning almashib qolishi kuzatiladi.
Bu protein glikoproteidlarga tegishli bo'lib, mikrofibrillalar kompleksida ishtirok etadi, biriktiruvchi to'qimalarning elastik fibrillalari uchun asos bo'ladi.
Hujayradan tashqari matriks tuzilmalari biriktiruvchi to'qimaning doimiy tuzilishini saqlab turishga imkon beradi, u hujayraning doimiy yangilanishini ta'minlaydigan juda ko'p sonli o'sish omillarini o'z ichiga oladi.
Yirik tomirlar devorlarida ko'p sonli elastin fibrillalarini o'z ichiga olgan elastick membranalar joylashgan bo`lib, ularning shikastlanishi Marfan sindromining asosiy klinik ko'rinishlarini beradi.
Marfan sindromida transformatsiya qiluvchi o'sish omili beta (TGF-b) sezilarli darajada shikastlanadi, uning faol bo'lmagan shaklining bog'lab olinishi buziladi, bu esa ushbu omilning bioaktivligining oshishiga olib keladi, bu kasallikning ko'plab ko'rinishlarning paydo bo'lishi uchun sabab bo`ladi.
Fibrillinning patologiyasi tolalar shakllanishidagi patologiyaga olib keladi, bu esa terining va boshqa biriktiruvchi to'qima tuzilmalarining mustahkamligi va elastikligini yo'qotishiga sabab bo`ladi.
Kollagen tolalari tuzilishining o'zgarishi Marfan sindromi bilan og'rigan bemorlarda gemostazning birlamchi bo'g'inining buzilishiga olib keladi.
To`g`ridan – to`g`ri trombotsitning o'zida signal o'tkazilishning membrana orqali va sitoplazmatik mexanizmlarida nuqsonlar mavjudligi aggregatsiya (assotsiatsiya) jarayonining buzilishiga olib kelishi haqida dalillar mavjud.
Hujayra ichidan kalsiyni chiqarish va hujayra ichida tashish reaksiyalarining buzilishi bilan kechadigan trombotsitlar membranasi nuqsoni mavjudligi aniqlangan.
Elastik fibrillalar gemostaz tizimida ishtirok etishi aniq belgilangan mexanizmlariga ega. Qon oqimi tezligi past bo'lgan tomirlarda trombotsitlarning fibronektin orqali elastinga yopishishi adgeziyasi ("yopishishi") sodir bo'ladi.
Qonda uning darajasining pasayishi Marfan sindromi bo'lgan odamlarda qayd etiladi. Fibronektin, o'z navbatida, endoteliy hujayralarida hosil bo'ladi va keyingi reparativ jarayonlarda ishtirok etib, biriktiruvchi to'qimaning boshqa komponentlari - fibroblastlarni ishlab chiqarish uchun asos hisoblanadi.
Shunday qilib, qon tomir devorining qon ivish reaksiyalarida ishtirok etishini mutlaqo inkor etib bo`lmaydi va uning tarkibiy qismlarining holati va qon tomirlarini tartibga solish jarayonlari o'zgarganda normal gemostatik jarayonlarning kelib chiqishi mumkin bo'lgan patologiyalari haqida xulosa chiqarish mumkin.
Birlashtiruvchi to'qima tuzilmalarida nuqsonlarning rivojlanishi va kuchayishida gormonal muvozanatning buzilishi rol o`ynaydi.
Oshqozon-ichak traktining zararlanishi bu tizim kollagenga boy ekanligi bilan belgilanadi.
Gipomotor tipdagi o't yo'llarining diskineziyasi, diafragmaning qizilo'ngach teshigining churrasi, o't yo'llarining anomaliyalari, dolixosigma, klinik ko'rinishi sust surunkali gastroduodenitga moyillik kuzatiladi.
Belgilari
Kasallikning doimiy progressiv – jadal tarzda rivojlanib boradi.
Yangi tug'ilgan chaqaloqlarda oyoq – qo`llarida cho'zilgan ingichka barmoqlar va cho'zilgan ingichka tana tuzilishi (dolixostenomeliya) aniqlanadi.
Bunday bemorlarda, dolixostenomeliya bilan bir qatorda, qayd etiladi:
Bunday insonlarda terisi yaxshi cho'ziluvchan, yumshiq bo`g`imlar soni oshgan bo`ladi.
Ko'pgina bemorlarda
Ko'pgina tadqiqotlarga ko'ra, Marfan sindromi bilan og'rigan bemorlarning aksariyati hissiy fonning yomonlashishini, quvonch hissi va kasbiy faoliyatga ishtiyoqni yo'qotishini, kayfiyatning tez-tez o'zgarishini, qo'zg'aluvchanlikni va tashvish hissini qayd etadi.
Buning natijasida ijtimoiy faollikning pasayishi, hayot sifatining yomonlashishi va ijtimoiy moslashuvning sezilarli darajada pasayishi kelib chiqadi.
Bunday bemorlarda bronxlarning biriktiruvchi to'qimasi zaifligi tufayli ko'pincha traxeobronxial diskineziya (nafas olish tizimining buzilishi) kuzatiladi. Bu bronxopulmonar tizimning takroriy yallig'lanish kasalliklari, obstruktiv kasalliklar, bronxial astma, o'pka emfizemasi (o'pka to'qimalarida havo miqdori ko'payishi) bilan namoyon bo'ladi. Ko'krak qafasidagi havo to'planishi, buning natijasida esa o'pkaning siqilishi va teri osti emfizemasi bilan namoyon bo'ladigan asoratlar kelib chiqadi. Bronxodilatatorlar esa ta`sir qilmaydi. Obstruktiv hodisalar (obstruktsiya) asosan yuqori nafas yo'llariga ta'sir qiladi.
Elektrokardiogrammada xarakterli o'zgarishlar, jumladan qorinchalarning erta qo'zg'alish sindromi, erta qorincha komplekslari, posteroinferior yo'nalishlarda qorincha kompleksining terminal qismining noturg`unligi aniqlanadi.
Ritm patologiyasi ko'pincha Giss tutamining o'ng oyog'ining blokadasi yoki aralash ekstrasistoliya bilan namoyon bo'ladi.
Yurak faoliyati va o'tkazuvchanligi patologiyasi bo'lgan Marfan sindromi bo'lgan bemorlarda vegetativ disfunktsiya sindromi ko'pincha vagotonik turga ko'ra, presinkopal – hushidan ketish va astenovegetativ holatlar, yurakdagi og'riqlar, kuchlanish bosh og'rig'i shaklida davom etadi va ko'pincha psixopatologik kasalliklar bilan birlashtiriladi.
Ovqat hazm qilish organlari ham patologik jarayonda ishtirok etadilar
Marfan sindromi bilan og'rigan bemorlarda orttirilgan buyrak anomaliyalari sog'lom odamlarga qaraganda tez-tez uchraydi:
Tasnifi
Kasalliklarning xalqaro tasnifi (KXT) bo'yicha Marfan sindromi kodi: Q87.4.
Og'irlik darajasiga ko'ra turli xil turlari mavjud:
Og'ir shakllarning chastotasi 25 000-50 000 dan 1 ni tashkil qiladi (tashhis qo'yilgan holatlarning umumiy chastotasi 1 dan 10 000-15 000 gacha).
Kasallik kechishi bo'yicha:
Ko'pincha Marfan sindromining dastlabki belgilari hatto bolalik davrida ham paydo bo'ladi, yoshi bilan simptomlarning rivojlanishi, klinik ko'rinishlarning kuchayishi kuzatiladi.
Asoratlari
Marfan sindromining eng ko'p uchraydigan asoratlari:
Ko`ruv o`tkirligining ko`rlikkacha pasayishi bu – sinn bog`lamlarining zaiflashuvi va o`rnidan siljishi, ko`z gavharining dislokatsiyasi tufayli kelib chiqadi.
Yurak mushaklarining qisqarish qobiliyatining buzilishi, mitral qopqoq yetishmovchiligi natijasida kelib chiqqan yurak yetishmovchiligi.
Tomir devorining yupqalashishi va kengayishi bilan bog'liq katta tomirlarning yorilishi. Ko'pincha kasallik aortaga ta'sir qiladi (asosan homiladorlik davrida gemodinamikaning o'zgarishi tufayli).
Bemorlarning o'limiga olib keladigan holat – aorta anevrizmasidir.
Diagnostikasi
Marfan sindromi diagnostikasi klinik ma'lumotlarga, FBN1 genidagi o'zgarishlarni aniqlashga asoslanadi.
Ko'pincha, genealogik tarixni yig'ishda kasallikning yashirin kechishi bilan bog'liq holatlar aniqlanadi.
Araxnodaktiliyani aniqlash usullari:
2010-yilda bir guruh mutaxassislar Marfan sindromini tekshirish uchun xalqaro Gent mezonlarini tizimlashtirdilar. Tekshirish genealogik tarix maʼlumotlariga bogʻliq.
Genealogik tarix bo'lmasa:
Agar sizda genealogik tarix bo'lsa:
O'n besh foizda Marfan sindromi bo'lgan bolaning paydo bo'lishi sporadik (tasodifiy), ota-onalarda esa yengil namoyon bo'lishi mumkin. Bemorlarning yaqinlarida oshqozon-ichak trakti kasalliklari, umurtqa pog'onasi shikastlanishi, ko'z kasalliklari bor kuzatiladi.
Marfan sindromining eng kichik shubhalarida oftalmologning maslahati zarur. Bunday bemorlarning siydigini tahlil qilishda gidroksiprolin, glikozaminoglikanlar darajasining oshishi kuzatiladi, ammo bu ko'rsatkichlar past o'ziga xosdir, ular turli xil biriktiruvchi to'qimalar displaziyalari bilan bog`liq bo'lishi mumkin. Gidroksiprolinning chiqarilishi kasallikning og'irligining ko'rsatkichidir. Trombotsitlar darajasida qon ivishining buzilishi mavjud.
Maksimal: 20 ball. Tashxis 7 yoki undan ortiq ball mavjud bo'lganda qo`yiladi.
Differentsial tashxis Marfanga o`xshab kechadigan kasalliklar bilan amalga oshiriladI
Davosi
Aorta anevrizmasini davolash
Sanatoriy-kurortda davolash tinchlantiruvchi massaj, balneoterapiya, karbonat angidrid-vodorod sulfidi vannalaridan foydalanish, shikastlangan mushaklarga, umurtqa pog'onasiga loydan foydalanish, og'riqli joylarga o'ta yuqori chastotali terapiya, elektroforez yordamida antispazmolitiklar va mikroelementlarni kiritishdan iborat, ultratovush bilan mahalliy davolash, zaiflashgan mushaklarni diadinamik-terapevtik stimulyatsiya qilish.
Fizioterapiya mashqlari yelka – kamar va orqa mushaklarni baquvvat qilishga qaratilgan bo'lishi kerak. Mashqlarning bir qismi umurtqa pog'onasiga ortiqcha bosim yuklamaslik uchun yotib bajariladi.
Marfan sindromi bo'lgan yosh bemorlarda koagulyatsiya patologiyasini tekshirish kasallikning dastlabki bosqichlarida amalga oshirilishi mumkin va amalga oshirilishi kerak. Har qanday biriktiruvchi to'qima displaziyasi bo'lgan bolalarni kompleks davolashda gemorragik holatni to'xtatish va oldini olishga qaratilgan terapevtik chora-tadbirlar majburiy komponent sifatida ko'rib chiqilishi zarur.
Oqibati
Yurak-qon tomir tizimi va o'pkaning shikastlanish darajasiga qarab kasallikning oqibati turlichadir. Ko'pincha nogironlik ko'rish organining patologiyasi tufayli yuzaga keladi. O'limning eng keng tarqalgan sababi qon tomirlari va yurakning shikastlanishi oqibatlaridir. Bunday bemorlarni to'g'ri parvarishlash,yetarli terapevtik choralar, sharoitlarni o'z vaqtida tuzatish amalga oshirilsa asoratlar juda kam uchraydi. Kasallikning naslga o'tish xavfi 50% ni tashkil qiladi.
Marfan sindromi bo'lgan homilador ayollar, ayniqsa yurak-qon tomir tizimining patologiyasi uchun yuqori xavf ostida turadi.
Marfan sindromi bilan umr ko'rish davomiyligi
So'nggi o'n yilliklarda bemorlarning o'rtacha umr ko'rish davomiyligi sezilarli darajada oshdi: 1972-yilda umr ko'rish davomiyligi 48 yoshni, 1993-yilda esa 72 yoshni tashkil etdi. Umr ko'rish davomiyligi yaxshilangan diagnostika, b-adrenergik blokator preparatlardan to`g`ri foydalanish va aorta patologiyalarini profilaktikasi tufayli o'sishda davom etmoqda.
Profilaktikasi
Prenatal, preimplantatsiya diagnostikasi usullari mavjud.
Yuqori sifatli prenatal va preimplantatsiya diagnostikasi uchun muhim shart ota-onalarda aniqlangan mutatsiyaning mavjudligi hisoblanadi. Implantatsiyadan oldingi diagnostika in vitro urug'lantirish (EKO) paytida amalga oshiriladi.
Prenatal diagnostika uchun material invaziv usullar (amniosentez, xorion vorsinkalari biopsiyasi, platsentosentez, kordosentez va boshqalar) yordamida olinadi.
Marfan sindromiga chalingan mashxur shaxslar
Havolalar
Manbalar
uz.wikipedia.org