Maʼnaviy vahima
Maʼnaviy (
Axloqiy) vahima (inglizcha: moral panic) — jamiyat xavfsizligiga yoki uning maʼnaviy qadriyatlariga tahdid soladigan biror narsaga (mafkura, jamiyat rivojlanish tendentsiyasi, shaxs yoki bir guruh odamlar) nisbatan ommaviy psixozning tarqalishidan iborat ijtimoiy hodisa. Maʼnaviy vahimaning asosiy xususiyati tahdidga nomutanosib javob berishdir, bunda ahamiyatsiz hodisalar keng tarqalgan tashvish va qoʻrquv epizodlarini keltirib chiqaradi.
Tavsifi
Maʼnaviy vahima iborasi birinchi marta 1830-yilda inglizcha matbuotda paydo boʻlgan, ammo bu hodisani ilmiy oʻrganish sotsiolog va kriminolog Stenli Koen(ingl.)oʻzb.ning 1972-yilda nashr etilgan „Xalq iblislari va maʼnaviy vahima“, ishi bilan boshlangan. Marshall Maklyuhan ham ushbu atamani oʻzining „ Ommaviy axborot vositalarini tushunish“ (1964) kitobida qoʻllagan.
Antropolog D. V. Gromov maʼnaviy vahimaning shakllanishi va tarqalishida ommaviy axborot vositalari muhim rol o‘ynashini qayd etadi. Aynan ular, Koenning soʻzlariga koʻra, maʼlum ijtimoiy muammolarni tez va keskin yaratishga qodir va yangi maʼnaviy vahimalarning paydo boʻlishiga olib keladi. Shu bilan birga, ularning ommaviy axborot vositalarida keng yoritilishi nafaqat ijtimoiy tahdidni tashuvchi yoki tashuvchisi boʻlgan ayrim ijtimoiy guruhlarga, boʻrttirilgan salbiy baho berishi, balki, aksincha, ular uchun submadaniy model kanonini qoʻyib, reklama yaratishi mumkin. Va reklama qilingan jamoalarga yangi aʼzolarning kirib kelishini taʼminlash mumkin.
Sotsiologlar Nachman Ben Yahuda(ingl.)oʻzb. ) va Erich Gud maʼnaviy vahimaning asosiy belgilari sifatida quyidagilarni koʻrsatadi:
D. V. Gromov ommaviy ongni manipulyatsiya qilish va zarur ijtimoiy iqlimni shakllantirish maqsadida maʼnaviy vahima ham ataylab qoʻzgʻatilishi mumkinligini taʼkidlaydi.
Maʼnaviy vahima qoʻzgʻatuvchi agentlarning tasnifi
Sotsiologlar Erich Good va Nachman Ben-Yehuda maʼnaviy vahima qoʻzgʻatishi mumkin boʻlgan agentlarning uchta turini aniqladilar.
„Oʻtmishdagi model“ maʼnaviy vahima paydo boʻlishining zaruriy shartidir, chunki na siyosatchilar, na ommaviy axborot vositalari, na ijtimoiy faollar birinchi navbatda boʻlmagan tahdid tuygʻusini yarata olmaydi. Bu ommaviy qoʻrquv va xavotirlar, odatda, siyosatchilar, jurnalistlar va ijtimoiy faollarning xatti-harakatlarisiz noaniq boʻlib qoladi. Shunday qilib, „oʻtmishdagi model“ maʼnaviy vahima uchun yoqilgʻini taʼminlaydi, faollar uning diqqatini, intensivligini va yoʻnalishini tashkil qiladi va elita undan oʻz manfaati uchun foydalanishi mumkin.
Misollar
Maʼnaviy vahima misolida Filipp Jenkins o‘rta asrlarda Yevropadagi jodugar ovlarini, yahudiylarning pogromlarini, Stalin davridagi „xalq dushmanlari“ning qatag‘onini, Makkartiizmni, 1980-yillarda AQShdagi shaytoniy vahima va pedogisteriyani keltiradi . Qirollik sanʼat jamiyatining giyohvand moddalar savdosi, jamoalar va davlat siyosati boʻyicha komissiyasining hisobotida, shuningdek, " narkotiklarga qarshi urush „ boshlash toʻgʻrisidagi qaror mantiqiy sabablarga koʻra emas, balki maʼnaviy vahima bilan bogʻliq ekanligi taʼkidlangan.
Moskva Xelsinki guruhi va Deakin universiteti professori Kay Uilkinsonning fikricha, zamonaviy rus jamiyatidagi maʼnaviy vahima misoli LGBT isteriyasidir.
Yaponiyalik huquqshunos Koichi Xamay(yap.)oʻzb. taʼkidlashicha, Yaponiya jinoyatchilik darajasi juda past boʻlgan davlat boʻlsa-da, 1990-yillarda yapon jamiyatida jinoyatlarni qayd etish usuli oʻzgarganligi sababli, jinoyatchilik darajasi keskin oshgan degan fikr keng tarqalgan edi. Natijada, „xavfsiz jamiyatning qulashi“ sababli maʼnaviy vahima hatto 2003-yilgi saylov natijalariga ham taʼsir qildi.
Koʻpincha maʼnaviy vahima jamiyatda shahar afsonalarining tarqalishi bilan kuchayadi. Masalan, ijtimoiy tarmoqlarda bir nechta oʻsmirlarning oʻz joniga qasd qilishlari tufayli paydo boʻlgan " Koʻk kit " oʻyini bilan bogʻliq „oʻlim guruhlari“.
Yana qarang
Manbalar
Adabiyot
uz.wikipedia.org