Mamlakat bo'ylab hijob
Zamonaviy foydalanishda hijob odatda musulmon ayollarning tez-tez kiyadigan turli xil bosh kiyimlarini anglatadi. Hijob kiyish baʼzi musulmon mamlakatlarida majburiy, boshqa koʻpchilik musulmonlar va musulmon boʻlmagan mamlakatlarda esa ixtiyoriy yoki cheklangan. Indoneziyaning Ache provinsiyasida musulmon ayollar, Eron va Afgʻonistonda dinidan qatʼiy nazar, barcha ayollar hijob oʻrashlari shart. Saudiya Arabistoni kabi mamlakatlarda hijob shart emas. Ayni paytda, Gʻazoda, Falastin maktabi rasmiylari yosh qizlarning hijob kiyishini talab qilish uchun ovoz berishgan, Birlashgan yetakchilik birlashmasi (UNLU) hibsga olingan, hijob kiygan jihodchi ayollardagi ayblovlarni olib tashladi. Birlashgan yetakchilik birlashmasi (UNLU) falastinlik jihodchi ayollar uchun hijob siyosatini rad etdi. Shuningdek, ular hijob oʻrnatishga intilayotganlarni ham oʻz nazoratlariga olishgan.
Kosovo (2009-yildan), Ozarbayjon (2010-yildan), Tunis (1981-yildan, qisman 2011-yilda bekor qilingan) va Turkiya (asta-sekin va qisman bekor qilingan) kabi aksariyat islomiy davlatlar maktablari va universitetlarida yoki hukumat binolarida burqa kiyishni taqiqlagan. Koʻpchilik aholisi musulmon boʻlgan baʼzi mamlakatlarda (masalan, Livan, Marokash va Tunis) hijob kiygan ayollarga nisbatan cheklovlar yoki kamsitishlar usridan shikoyatlar boʻlgan. Bu holatlarda hijob dunyoviy hukumatga qarshi fundamentalizm sifatida qaraladi.
Ayni paytda Yevropaning bir qancha davlatlarida hijobga rioya qilish siyosiy qarama-qarshiliklarga va qonuniy taqiqlar boʻyicha takliflarga sabab boʻldi. Fransiya va Belgiyada xalq orasida „burqa taqiqi“ deb taʼriflangan yuzni berkituvchi niqoblarni taqiqlovchi qonunlar qabul qilingan va bu hijobga taalluqli emas edi.
Boshqa davlatlar ham shunga oʻxshash qonunlarni muhokama qilmoqdalar yoki koʻproq cheklangan taqiqlarga ega. Ulardan baʼzilari faqat burqa, bushiya yoki niqob kabi yuzni yopuvchi kiyimlarga taalluqli, boshqa qonun hujjatlarida esa hijob kabi islom diniy timsoliga ega har qanday kiyimga tegishlidir. Baʼzi mamlakatlarda jamoat joylarida niqob kiyishni taqiqlovchi qonunlar allaqachon mavjud boʻlib, ular yuzni yashiradigan pardalarga nisbatan qoʻllanilishi mumkin. Bu masala turli mamlakatlarda turlicha nomlanadi va „parda“ yoki hijob munozara uchun umumiy atamalar sifatida ishlatilishi mumkin, bu shunchaki pardaning oʻzi yoki hijobda mujassamlangan hayo tushunchasini ifodalaydi.
2005-yildan beri Fransiya davlat maktablari va hukumat binolarida ochiq diniy ramzlar, jumladan, koʻplab diniy bosh kiyimlar taqiqlab qoʻyildi.
Musulmonlar Yevropada koʻpchilikni tashkil qilib, Gʻarbiy Yevropadagi musulmonlarning aksariyati immigratsion jamoalarning aʼzolaridir. Islomiy kiyim va immigratsiya masalalari Gʻarbiy Yevropadagi Islomning pozitsiyasi bilan bogʻliq.
Qur’onda qoʻllanilgan hijob atamasi zamonaviy qoʻllanishidan farqli oʻlaroq, islomiy kiyinish qoidalaridan koʻra parda maʼnosida talqin qilinishi mumkin. Bu Qur’on oyatlarida ishlatilgan boʻlib, unda hijob atamasi baʼzan Muhammadning uyiga tashrif buyuruvchilarning orasida xotinlarini ajratib turadigan pardaga ishora qiladi. Shunday qilib, hamma musulmonlar ham hijob Islomda farz qilinganiga ishonmaydilar.
Burqa va niqobga nisbatan qonuniy cheklovlar, yuzni yopib turuvchi islomiy ayollar kiyimlarining xilma-xilligi hijobga nisbatan cheklovlardan koʻra kengroqdir. Hozirda 16 ta davlat, jumladan Tunis, Avstriya, Daniya, Fransiya, Belgiya, Tojikiston, Bolgariya, Kamerun, Chad, Kongo Respublikasi, Gabon, Niderlandiya, Xitoy (Shinjon viloyatida), Marokash, Shri-Lanka va Shveytsariya burqa kiyishni (hijob bilan adashtirmaslik kerak) taqiqlagan.
Yevropa
Yevropa komissari Franko Frattini 2006-yil noyabr oyida burqa kiyishni taqiqlovchi qarorni man qilishni aytdi. Bu Yevropa Komissiyasi va Yevropa Ittifoq ijroiya organining islomiy liboslarni taqiqlash masalasi boʻyicha birinchi rasmiy bayonotidir.
Islomiy libos, shuningdek, parallel jamiyatlar mavjudligi va integratsiya muvaffaqiyatsizligining ramzi sifatida koʻriladi: 2006-yilda Buyuk Britaniya Bosh vaziri Tony Blair yuzdagi niqobni „ajralish belgisi“ deb taʼriflagan. Hijobni taqiqlash takliflari boshqa madaniy taqiqlar bilan bogʻliq boʻlishi mumkin. Masalan: gollandiyalik siyosatchi Geert Wilders hijob, islom maktablari, Qur’on, yangi masjidlar va gʻarbiy boʻlmagan immigratsiyani taqiqlashni taklif qilmoqda.
Fransiya va Turkiyada davlatning dunyoviy tabiati va islomiy libosning ramziy xususiyatiga urgʻu beriladi. Turkiyada ilgari davlat muassasalari (sudlar, davlat xizmati) va davlat tomonidan moliyalashtiriladigan taʼlim sohasida qoʻllaniladigan taqiqlar bor edi, lekin Recep Tayyib Erdoğan davrida bosqichma-bosqich bekor qilindi. Fransiya davlati 2004-yilda boshlangʻich va oʻrta maktablarda „oʻquvchilar oʻzlarining diniy mansubligini yaqqol koʻrsatadigan belgilar yoki kiyimlarni“ (jumladan, hijobni) taqiqlovchi qonunni qabul qildi, lekin bu qonun universitetlarga taalluqli emas (Fransiya Universitetlari amaldagi qonunchilik bilan jamoat tartibini saqlab qolgan holda talabalarga soʻz erkinligini beradi) edi. Bunday taqiqlar, shuningdek, baʼzi boshqa mamlakatlarda unchalik bahsli boʻlmagan islomiy roʻmollarni ham qamrab oldi, garchi Niderlandiyada sud xodimlariga ham „davlat betarafligi“ sababli islomiy roʻmol kiyish taqiqlangan.
Aftidan siyosatdagi dalil shundaki, muayyan kasblarda (oʻqituvchilik) „pardalar“ (niqoerb)ni taqiqlash yuz ifodalarini koʻrish va koʻz bilan aloqa qilish muloqotda foydali boʻlishi mumkinligi sababli oqlanishi mumkin. Bu dalil Britaniya va Gollandiyada talabalar yoki oʻqituvchilarga yuzini yopib turuvchi kiyim kiyish taqiqlanganidan keyin hukmlarda yaqqol namoyon boʻldi.
Bunday taqiqlash takliflari jamoatchilik va siyosiy murakkab munosabatlarga sabab boʻladi, chunki bu hukumat shaxsiy kiyim kiyish haqidagi qaror qabul qilishini anglatadi. Taqiqdan taʼsirlanmaydigan baʼzi musulmon boʻlmaganlar buni fuqarolik erkinliklari muammosi, shaxsiy hayotni yanada cheklashga olib keladigan silliq nishab sifatida koʻrishadi. Londonda oʻtkazilgan ijtimoiy soʻrov shuni koʻrsatdiki, 75 foiz londonliklar „barcha odamlarning diniy eʼtiqodlariga muvofiq kiyinish huquqini“ qoʻllab-quvvatlaydi. Buyuk Britaniyada Ipsos MORI tomonidan oʻtkazilgan yana bir soʻrovda, 61 foiz odamlari „musulmon ayollar parda kiyib oʻzlarini ajratishadi“ degan fikrga, 77 foiz odamlari ular kiyish huquqiga ega boʻlishi kerak degan fikrga qoʻshilishgan. 2010-yilda Fransiyada yuzni yopishga qoʻyilgan taqiq kuchga kirganidan soʻng oʻtkazilgan FT-Harris soʻrovida Italiya, Ispaniya, Germaniya va Buyuk Britaniyada koʻpchilik bunday taqiqlarni oʻz mamlakatlarida qabul qilishni qoʻllab-quvvatlagan. Roʻmol koʻpchilik tomonidan sivilizatsiyalar toʻqnashuvining ramzi sifatida qabul qilinadi. Boshqalar, shuningdek, hijob va boshqa diniy buyumlarni taqiqlash bilan bogʻliq qonunlarning koʻpayishi nafaqat roʻmol va niqob savdosining oʻsishiga, balki Yevropada musulmon aholisining hozirgi dindorligining oshishiga olib keldi deb taʼkidlaydilar.
Ikki belgiyalik ayol bilan bogʻliq ish boʻyicha Yevropa sudining 2017-yilgi qaroriga koʻra, agar tashqi koʻrinishga oid bunday qoidalar izchil qoʻllanilsa, Yevropa Ittifoqidagi ish beruvchilar diniy ramzlarni kiyishni cheklashlari mumkin edi. Sud Germaniyaning 2021-yilgi ishi boʻyicha yana qaror chiqardi va bunda Yevropa Ittifoqi kompaniyalari xodimlariga „neytral imij“ boʻlishi uchun diniy ramzlarni, jumladan, roʻmol kiyishni taqiqlashi mumkin.
Albaniya
1920-yilda Albaniya mustaqillikka erishgach, u dunyoviy davlat deb eʼlon qilindi va roʻmol nafaqat diniy hokimiyat ramzi, balki ayollarning gender boʻlinishi va jamiyatdan ajratilishining ramzi sifatida ham koʻrib chiqildi, bu esa behuda ijtimoiy resurs boʻldi. 1929-yilda taqiq joriy qilingan, lekin 1937-yilgacha qonunda kuchga kirmagan.
Qirol Zogu I oʻzining modernizatsiya siyosati doirasida ayollar huquqlari boʻyicha qator islohotlarni boshladi, bu islohotlar milliy ayollar tashkilotining mahalliy boʻlimlari orqali amalga oshirildi va bu islohotlardan biri 1937-yilda roʻmol oʻrashni taqiqlash edi.
Avstriya
2017-yilda Avstriya parlamenti yuzni yopib turuvchi kiyimni qonuniy ravishda taqiqlash toʻgʻrisida qaror qabul qildi. 2019-yilda boshlangʻich maktablarda ham roʻmol oʻrash taqiqlangan, biroq qonun chiqaruvchi organda yahudiy oʻgʻil bolalar kiyadigan kippalar va sinh oʻgʻillari kiyadigan sallalar bundan mustasno edi. 2019-yilda Avstriya maktablarida oʻn yoshgacha boʻlgan bolalar uchun hijobni taqiqlagan edi. Avstriyalik qonunchilarning taʼkidlashicha, ularning maqsadi erkaklar va ayollar oʻrtasidagi tenglikni targʻib qilish va mahalliy urf-odatlarga nisbatan ijtimoiy integratsiyani yaxshilash boʻlib, farzandini roʻmol bilan maktabga yuborgan ota-onalar 440 yevro miqdorida jarima toʻlashar edi. Biroq, 2020-yilda qonun sud tomonidan konstitutsiyaga zid deb topildi va bekor qilindi. Sudning taʼkidlashicha, qonun chiqaruvchi organ barcha diniy eʼtiqodlarga teng munosabatda boʻlishi kerak, chunki taqiq yahudiy Kippa yoki sinh erkaklari kiygan sallaga taalluqli emas edi. 2014-yilda Zell am See shahriga tashrif buyurgan arablarga mahalliy hukumat tomonidan burqalarni yechishga chaqiruvchi broshyuralar chiqarilgan.
Belgiya
2015-yildan boshlab Belgiyada niqob yoki burqa kabi yuzni yopuvchi liboslarga maxsus taqiqlar kiritilgan. 2017-yil 11-iyulda Inson huquqlari boʻyicha Yevropa sudi Belgiyaning burqa va yuzni toʻliq yopib turuvchi niqob kiyishni taqiqlaganini tasdiqladi.
Bosniya va Gersegovina
Bosniya va Gersegovina rasman dunyoviy davlatdir.
Yugoslaviya SFR rejimi davri 1950-yilda anʼanaviy yuz pardasi rasman taqiqlangan edi.
Kommunistik SFR Yugoslaviya Ayollar Antifashistik frontini (AFZ) 1947-yilda Bosniya va Gersegovina, Makedoniya va Kosovada gender tengligi sotsialistik ideali tufayli pardaning bekor qilinishi tarafdori boʻlgan kampaniyaga topshirdi. Kampaniya qishloq imomlari tomonidan qarshiliklarga uchradi, biroq Islom hamjamiyati Bosh Assambleyasi tomonidan qoʻllab-quvvatlandi. Ular Islomda hijob va roʻmol kiyish shart emas va Islom ayollarning jamoat joylarida ochiq koʻrinishini taqiqlamasligini aytishdi. Shunday qilib, 1947-50-yillardagi kampaniya paytida Sarayevodagi ayollarning aksariyati roʻmol kiyishni toʻxtatdilar. Biroq, kampaniya Sarayevodan tashqarida unchalik muvaffaqiyatli boʻlmadi va shuning uchun 1950-yil 28-sentyabrda roʻmolga qarshi taqiq joriy etildi, undan keyin Chernogoriya, Serbiya va Makedoniyada ham roʻmol kiyishni toʻxtatdilar.
1960-yillarda erkaklar (fes va salla) va ayollar uchun hijob va diniy kiyimning boshqa shakllari taqiqlangan edi. 1992-yilda Bosniya mustaqillikka erishganidan soʻng bu taqiq bekor qilindi. Bugungi kunda Yugoslaviya SFR tugatilgandan keyin hijob kiygan musulmon ayollar soni koʻpaygan boʻlsada, ular hali hamon kamsitishlarga duch kelishmoqda. 2016-yilda hijob va boshqa diniy ramzlar sud va boshqa muassasalarda taqiqlangan edi, biroq 2016-yil 7-fevralda musulmon ayollarning noroziliklariga duch keldi. Qonun ayrim kantonlarda hamon mavjud boʻlib, musulmon aholi tomonidan tanqid qilingan. Bugungi kunda ushbu kantonlarda advokat, prokuror va sud muassasalarida ishlaydigan musulmon ayollar hijobda ishlashlari mumkin emas.
Bolgariya
2016-yilda jamoat joylarida yuzni yopib turuvchi kiyim kiyishni taqiqlash Bolgariya parlamenti tomonidan qabul qilingan edi. Bolgariya parlamenti xavfsizlik nuqtai nazaridan ushbu taqiqni qabul qildi. Ammo, mamlakat aholisining 10 foizi musulmon deb hisoblaydi. Burqa kiyish taqiqini buzgan ayollar 770 yevrogacha jarimaga tortilgan va ularning ijtimoiy taʼminoti toʻxtatilgan.
Manbalar
uz.wikipedia.org