Malayziya — Avstraliya munosabatlari

Tashqi aloqalar (malaycha: Hubungan Australia–Malaysia; هوبوڠن أستراليا-مليسيا) Avstraliya va Malayziya oʻrtasida mavjud. Avstraliya Kuala-Lumpurda va Malayziya Kanberrada oliy komissiyaga ega. Avstraliya ham, Malayziya ham beshta kuch mudofaasi kelishuviga aʼzo boʻlib, koʻpincha harbiy mashgʻulotlarda birga qatnashadi.

Janubi-Sharqiy Osiyo ishlariga Avstraliyaning taʼsiri kabi vaqti-vaqti bilan yuzaga keladigan muammolar, shuningdek, Avstraliya fuqarolarining Malayziyada hibsga olinishi va qatl etilishi ikki davlat oʻrtasidagi munosabatlarni yanada murakkablashtirgan.

Mamlakatni taqqoslash

Tarixi

Ikki davlat osiyodagi boshqa qoʻshnilarga qaraganda uzoq yillik institutsional va xalqlar oʻrtasidagi aloqalarga ega. Avstraliya va Malayziya oʻrtasidagi aloqalarni XVIII asrdan beri kuzatish mumkin, malaylar XIX asrda Avstraliyaning shimoliy qirgʻogʻidagi marvarid sanoatida qatnashgan, bu Yerda ularning avlodlari bugungi kunda Darvin koʻp madaniyatli jamiyatining ajralmas qismini tashkil qiladi. Ikkinchi Jahon urushi paytida avstraliyalik qoʻshinlar Malayya kampaniyasida qatnashdilar, bu yerda uning omon qolgan koʻplab qoʻshinlari Yaponiya armiyasi tomonidan asirga olingan va Batu Lintang lageri hamda Sandakan lageridagi Borneoga yuborildi. Avstraliyalik askarlarning aksariyati vafot etgan. Koʻplab avstraliyalik harbiy asirlardan atigi olti nafari urush tugashi va Avstraliyaning qoʻshimcha kuchlari tomonidan Borneo orolining ozod qilinishigacha tirik qolgan. Oʻshandan beri avstraliyalik qoʻshinlar kommunistlarga qarshi Malayziya urushida, xususan, Malaya favqulodda I va Malay favqulodda II vaziyatlarda ishtirok etishdi, bu yerda ular Malayziya xavfsizlik kuchlarini materiallar va jihozlar bilan taʼminladilar. Ikki zamonaviy davlat oʻrtasidagi rasmiy munosabatlar 1955-yilda boshlangan.

Iqtisodiy munosabatlar

Malayziya Avstraliyaning 10-yirik savdo hamkori boʻlib, 2013-yilda ikki tomonlama savdo hajmi 19,2 milliard Avstraliya dollarini tashkil etgan. Ikki davlat 2013-yil yanvar oyida erkin savdo bitimini boshladi. Avstraliyaning Malayziyaga asosiy eksporti koʻmir, alyuminiy, mis, neft, bugʻdoy va shakar, dori-darmon, rux, sut mahsulotlari, mashinalar va transport uskunalari, qora chiqindilar va qoldiqlarni oʻz ichiga oladi. Malayziyaning Avstraliyaga asosiy eksporti esa neft, qayta ishlangan neft, kimyoviy moddalar, yogʻlar, kompyuterlar, televizorlar, radiolar, telekommunikatsiya uskunalari va elektron integral mikrosxemalar, mebellar, matraslar va yostiqlar, shuningdek, mashinalar va transport uskunalari.

Taʼlim munosabatlari

Avstraliya Malayziyada uchta universitet kampusini yaratgan. Ikkita kampus Sharqiy Malayziyaning Saravak shahrida joylashgan: Kertin universiteti va Svinbern universiteti; uchinchisi: Gʻarbiy Malayziyaning Selangor shahrida joylashgan Monash universiteti. Ushbu kampuslar orqali 23 000 dan ortiq malayziyaliklar Avstraliya institutlariga oʻqishga kirishgan. 300 000 dan ortiq malayziyalik talaba Avstraliyada tahsil olgan.

Rasmiy tashriflar

2005-yil aprel oyida Malayziya Bosh vaziri Abdulla Ahmad Badaviy Avstraliyaga rasmiy tashrif bilan keldi. Oʻsha yili Malayziyaning boshqa vazirlari alohida ikki tomonlama tashriflarni amalga oshirdilar, jumladan, Inson resurslari vaziri — Fong Chan Onn, Oliy taʼlim vaziri — Shafie Salleh, Atrof-muhit va tabiiy resurslar vaziri — Adenan Satem va Transport vaziri — Chan Kong Choy. Keyingi yili Qishloq xoʻjaligi va agrosanoat vaziri Muhyiddin Yasin 2006-yil mart oyida Avstraliyaga tashrif buyurdi va avstraliyalik hamkasbi Piter MakGauran bilan qishloq xoʻjaligi sohasida hamkorlik boʻyicha oʻzaro kelishuv memorandumini imzolash bilan Malayziyaga halol mol goʻshti eksporti savdosidagi toʻsiqlarni bartaraf etdi. Malayziya Tashqi ishlar vaziri Sayid Hamid Albar 2006-yil 1-8-iyun kunlari va Xalqaro savdo va sanoat vaziri Rafidah Aziz 2006-yil 31-iyul — 8-avgust kunlari Avstraliya-Malayziya qoʻshma savdo qoʻmitasining 13-yigʻilishida ishtirok etish va qator hamkorlikni oʻtkazish maqsadida Avstraliyaga tashrif buyurdilar. Malayziya savdosini rivojlantirish boʻyicha seminarlar tashkil etildi. Avstraliya tomonidan Avstraliya Bosh prokurori Filipp Raddok, faxriylar ishlari boʻyicha vazir De-Ann Kelli, Qishloq, baliqchilik va oʻrmon xoʻjaligi vaziri Uorren Truss hamda Fan va taʼlim vaziri Brendan Nelson 2005-yilda Malayziyaga alohida ikki tomonlama tashriflarni amalga oshirdi. 2005-yil avgust oyida Bosh vazir oʻrinbosari va savdo vaziri Mark Veyl mamlakatga tashrif buyurgan. 2008-yil iyul oyida Avstraliya Bosh vaziri Kevin Rudd Malayziya Bosh vaziri Abdulla Ahmad Badaviy taklifi bilan Malayziyaga bordi. 2012-yil 4-noyabrda Avstraliya tashqi ishlar vaziri Bob Karrning tashrifidan soʻng, ikki mamlakat avstraliyaliklar va malayziyaliklar uchun bir-birlarining mamlakatlariga sayohat qilishlari va bir-birlarining madaniyati haqida kuchliroq tushunchani rivojlantirishlari uchun Avstraliya-Malayziya qoʻshma madaniy almashinuv dasturiga kelishib oldilar. 2022-yil iyun oyida asli Malayziyada tugʻilgan Avstraliya tashqi ishlar vaziri Penni Vong Malayziyaga tashrif buyurdi.

Xavfsizlik munosabatlari

Avstraliya va Malayziya oʻrtasida harbiy hamkorlikning mustahkam anʼanalari mavjud boʻlib, avstraliyalik qoʻshinlar Malayziya tashkil topganidan beri uning mudofaasiga katta hissa qoʻshgan. Beshta mudofaasi kelishuviga koʻra ittifoqning bir qismi sifatida Avstraliya ishtirok etayotgan davlatlar oʻrtasida tez-tez oʻtkaziladigan harbiy mashqlarda asosiy rol oʻynaydi. Avstraliya Qirollik havo kuchlari (RAAF) ilgari Malayziyadagi RMAF Battervort bazasini 1970-yilda aviabaza huquqi Malayziya Qirollik havo kuchlariga (RMAF) oʻtkazilgunga qadar boshqargan. RAAF hozirgacha ushbu bazada mavjud.

Avstraliya tashqi ishlar vaziri Penni Vongning Malayziyaga tashrifi chogʻida Avstraliya, Buyuk Britaniya va AQSh oʻrtasidagi AUKUS xavfsizlik paktidan xavotirda ekanligini bildirdi. Malayziya Tashqi ishlar vaziri Sayfuddin Abdulla jurnalistlarga Malayziyaning AUKUS mintaqaviy qurollanish poygasini ragʻbatlantirayotganidan „doimiy tashvish“ini bildirganini aytdi.

Hodisalar

Lynasning Malayziyadagi faoliyati va atrof-muhitning ifloslanishi bilan bogʻliq muammolar

2011-yilda Avstraliyaning noyob konlarini qazib oluvchi Lynas kompaniyasi Malayziyaning Pahang shahrida zavod qurish niyatini eʼlon qildi. Ushbu qarorga stansiya uchun tavsiya etilgan maydon yaqinida yashovchi mahalliy aholi, ekologlar va Malayziya muxolif partiyalari radioaktiv ifloslanishdan norozilik bildirishgan. Himpunan Hijau (Yashil Assambleya) keyin 2011-yil mart oyida Malayziyadagi Lynas yer loyihasiga norozilik bildirish uchun tuzilgan. Eʼtirozlarga qaramay, zavod qurilishi davom etdi va unga Malayziya hukumati tomonidan vaqtinchalik litsenziya berildi. Zavod dekabr oyidan nodir tuproq oksidlarini joʻnatish uchun oʻz faoliyatini boshladi. Malayziya vazirlar mahkamasining toʻrt nafar aʼzosi (deputatlar) (savdo, fan, tabiiy resurslar va sogʻliqni saqlash) qoʻshma bayonot chiqarib, Lynasga berilgan litsenziya vaqtinchalik ekani zavoddan „barcha qismlarni“ mamlakatdan olib tashlashni talab qilishini aytdi. Lynas operatsiyasiga doimiy qarshilik koʻrsatilishi bilan Kuala-Lumpurda va mamlakatning 10 ta boshqa shaharlarida, shuningdek, 34 ta boshqa mamlakatlarda, shu jumladan 2012-yilda Bersih 3.0 mitingi paytida bir nechta namoyishlar boʻlib oʻtdi. 2016-yilda kompaniya litsenziyasi Malayziya Atom energiyasini litsenziyalash kengashi (AELB) tomonidan ehtiyotkorlik bilan koʻrib chiqilib, yana uch yilga uzaytirildi.

Qochqinlarni almashtirish shartnomasi

2011-yil iyul oyida Malayziya Avstraliya bilan qochqinlarni almashish shartnomasini imzolagan edi, ular Malayziyaga 800 muhojirni yuboradi va evaziga Malayziyadan 4000 ta tasdiqlangan qochqinlarni qabul qiladi. Boshpana izlovchilarning aksariyati Afgʻoniston, Eron, Iroq va Shri-Lankadan boʻlib, odatda Malayziya yoki Indoneziya orqali Avstraliyaga borgan. Biroq keyingi oy Avstraliya Oliy sudi tomonidan kelishuv rad etildi va noqonuniy deb eʼlon qilindi, chunki Malayziya boshpana izlovchilarning huquqlarini himoya qilish uchun qonuniy kafolat bermadi, ayniqsa mamlakat Qochqinlar maqomi toʻgʻrisidagi konvensiyani imzolamaslik, koʻplab dalillar bilan mamlakatda 93,600 boshpana izlovchiga nisbatan yomon munosabatda boʻlganini, shu jumladan, asosan Myanma, Shri-Lanka, Somali, Iroq va Afgʻonistondan kelgan qochqinlarga haqorat qilish va asosiy huquqlardan mahrum etishni koʻrsatdi.

Malayziya ommaviy axborot vositalari tomonidan Ksenofont nutqini notoʻgʻri talqin qilish va keyinchalik Malayziyaga kirishni rad etish

2012-yilda avstraliyalik senator Nik Ksenofont Kuala-Lumpurda hukumatga qarshi namoyishlarda qoʻlga tushganida Malayziyada faktlarni oʻrganish missiyasi tarkibida edi. Keyinchalik, 2012-yil 2-mayda New Straits Times gazetasi jurnalist Roy Si Vey Chji tomonidan yozilgan maqolani „Kuzatuvchi nazorat ostida“ sarlavhasi bilan chop etdi. Hisobot Ksenofontning 2009-yildagi nutqidagi soʻzlarni almashtirdi va uni Islomga hujumga aylantirdi, goʻyoki Malayziya muxolifati yetakchisi Anvar Ibrohimning hamkori boʻlgan senatorga qarshi malay-musulmon fikrini uygʻotish qabilida boʻlishi kerak edi. Aslida, nutq sayentologiyaga hujum edi, uning asl nutqi Avstraliya Senatining Hansardida qayd etilgan. Ksenofont gazetani tuhmat uchun sudga berish bilan tahdid qildi va natijada haqoratomuz maqola tezda saytdan olib tashlandi. Bu gap Malayziyada ham, Avstraliyada ham ommaviy axborot vositalarining noroziligiga sabab boʻldi, bu esa ommaviy axborot vositalari Malayziyaning hukmron Barisan Nasional hukumati uchun barcha siyosiy raqiblariga qarshi tashviqot vositasi sifatida xizmat qiladi, degan fikrni kuchaytirdi.

Keyingi yili 2013-yil 16-fevralda Ksenofont Kuala-Lumpur xalqaro aeroportida hibsga olindi va Malayziya immigratsiya idoralari unga kirishni rad etdi. U ertasi kuni birinchi parvoz bilan Avstraliyaga deportatsiya qilindi. Avstraliya parlamentining boshqa aʼzolari Malayziyaga borish rejalarini masala hal boʻlgan paytda bekor qilishdi. Malayziya Bosh vazir departamenti Ksenofont parlament ishlari vaziri Nazri Aziz bilan uchrashishi rejalashtirilgan Avstraliya delegatsiyasi tarkibiga kirmaganligini tasdiqladi va muxolifat yetakchisi Anvar Ibrohimning yordamchisi Ksenofontga ataylab kirishga rad javobini berdi.

Avstraliyalik jurnalistlarning Malayziyada hibsga olinishi

Avstraliya radioeshittirish korporatsiyasining (ABC) ikki jurnalisti 2016-yil 13-mart kuni Malayziya bosh vaziri Najib Razakni unga nisbatan korrupsiya ayblovlari, xususan, 1Malaysia Development Berhad (1MDB) mojarosi yuzasidan soʻroq qilishga uringandan soʻng hibsga olingan.