Litva — Avstraliya munosabatlari

Avstraliya va Litva oʻrtasida tashqi aloqalar mavjud. Avstraliya 1991-yil 27-avgustda Litva mustaqilligini qayta tan olgan birinchi davlatlardan biri edi. Ikki davlat diplomatik munosabatlarni 1991-yil 6-noyabrda rasmiy ravishda oʻrnatgan. Avstraliya Litvada Polshaning Varshava shahridan boshqariluvchi elchixonasini (2013-yildan) va Vilnyusdagi faxriy konsulligi (1997-yildan) faoliyatini yoʻlga qoʻygan. Litva 2021-yildan beri Kanberrada elchixonasiga ega, shuningdek Sidney, Adelaida, Melburn va Darvinda faxriy konsulliklari bor.

Mamlakatni taqqoslash

Tarixi

Litva Rossiya imperiyasining bir qismi sifatida (Vilna va Grodno gubernatorliklari doirasida) Avstraliyadagi dastlabki diplomatik faoliyatini amalga oshirgan. 1894-yilda Rossiya imperiyasi Tashqi ishlar vazirligi Avstraliyaga birinchi doimiy konsullik vakillarini yuborgan paytdan aloqalar boshlanadi. Litvaliklar rasmiy statistikada rus hamjamiyatining bir qismi sifatida qaralgan.

1918-yildagi Litva Mustaqillik Deklaratsiyasidan soʻng, Avstraliya 1921-yil 22-sentyabrda Litvani Millatlar Ligasiga qabul qilinganligi sababli tan oldi. Biroq, boshqa Boltiqboʻyi respublikalari, Estoniya va Latviyadan farqli oʻlaroq, Litva 1940-yilda SSSR tomonidan bosib olinishigacha Avstraliyaga konsullik vakillarini tayinlamagan.

Sovet istilosi davridagi munosabatlar

1940-yil iyun oyida Boltiqboʻyi davlatlarining Sovet tomonidan bosib olinishi bilan Avstraliya hukumati raisi Robert Menzis xuddi Britaniya hukumati kabi, bu harakatni tan olmadi. Ammo tashqi ishlar vaziri ser Frederik Styuart 1941-yil iyun oyida norasmiy munozaralar boʻlganligini tasdiqladi. Bu „Birlashgan Qirollik hukumatining Boltiqboʻyi davlatlarining Sovet Ittifoqiga qoʻshilishidan kelib chiqadigan turli masalalarni amaliy asosda hal qilishga tayyorligini“ nazarda tutgan. 1948-yilda Kanberradagi Sovet elchixonasi „Boltiqboʻyi davlatlaridan hozir Avstraliyada yashovchi barcha shaxslar Sovet fuqarolari sifatida roʻyxatga olinadi“ deb eʼlon qildi. Boltiqboʻyi davlatlari va ushbu davlatlarning Avstraliyada yashovchi har qanday fuqarolari bu borada hech qanday munosabat bildirmaydi.

1949-yil martiga kelib, Birlashgan Millatlar Tashkiloti Bosh Assambleyasining uchinchi sessiyasi boʻyicha Senatdagi munozarada Sogʻliqni saqlash va ijtimoiy xizmatlar vaziri, senator Nik MakKenna vaziyatning status-kvosini qayd etdi:

„Avstraliya hukumati sobiq mustaqil Latviya, Litva va Estoniya respublikalarining SSSR tarkibiga singib ketishini tan olmadi va tan olishni ham niyat qilmaydi. Avstraliya hukumati fikricha, Sovet Ittifoqining ushbu qo'shilishlarini qnuniy deb bo'lmaydi. Oʻsha mamlakatlar xalqining aniq ifodalangan istagi natijasida amalga oshirildi. Men Senat eʼtiborini Immigratsiya boʻyicha vazir (janob Kalvell)ning harakatlariga qarataman. Sovet Rossiyasi nomidan ushbu mamlakatlar fuqarolari Avstraliyada Sovet Respublikasi a'zolari sifatida ro'yxatdan o'tishlari kerakligi to'g'risida qaror qabul qilindi. Senat eslatib o'tadiki, ular buni qilish majburiyati yo'qligi va agar ular buni qilishni xohlasalar shunday qabul qilinadi deb e'lon qilingan. Bu hukumatning har qanday bosimi yoki Avstraliya hukumati ularga yuklangan har qanday majburiyat natijasida emas, balki ularning ixtiyori bilan bo'ladi. Sovet Rossiyasi tomonidan amalga oshirilgan haqiqat. Men sovetlar hukumati yaqin kelajakda o'zgarishlarga olib keladigan choralar ko'rishiga shubha qilaman“.

1970-yil mart oyida Gorton hukumati tashqi ishlar vaziri William Makmaxon parlamentda shunday nutq soʻzladi: „Huquqiy pozitsiya shundan iboratki, Avstraliya SSSRning 1940-yildagi bosqinidan keyin surgunga majbur boʻlgan Estoniya, Latviya va Litva hukumatlarini tan olishdan hech qachon qaytmagan. Avstraliya oʻzini 1940-yilda Avstraliya tan olgan hukumatlardan birining vorisi sifatida koʻrishi mumkin boʻlgan biron bir hukumatni aniq tan olmagan“.

1975-yil noyabr oyida Malkolm Freyzerning yangi konservativ koalitsiya hukumati saylanganidan soʻng, Litvaning Sovet Ittifoqi tarkibiga qoʻshilishi tan olinishini bekor qildi. Oʻsha yilning 17-dekabrida Avstraliya hukumati Avstraliyaning Moskvadagi elchisiga Litva SSRga hech qanday rasmiy tashriflar qilmaslik toʻgʻrisida koʻrsatma berdi. 1991-yil 27-avgustda Bosh vazir Bob Xok Avstraliyaning Litva bilan toʻliq diplomatik munosabatlarni tiklash qarorini eʼlon qildi. Avstraliyaning Daniyadagi elchisi Jon Burgess 1991-yil 6-noyabrdan boshlab Avstraliyaning Litvadagi birinchi elchisi sifatida norezident akkreditatsiya olgan.

1991-yildan keyingi munosabatlar

1997-yil 13-noyabrda Avstraliya Faxriy konsulliklarini sezilarli darajada kengaytirish doirasida tashqi ishlar vaziri Aleksandr Dauner 1991-yildan buyon Litvada istiqomat qilib kelayotgan italyan-avstraliyalik ishbilarmon Salvatore Antonio Meschino Avstraliyaning Vilnyusdagi birinchi faxriy konsuli etib tayinlanganligini eʼlon qildi. Bosh vazir Jon Hovardning yangi hukumati 1996-97-yillarda Tashqi ishlar va savdo departamenti byudjetini qisqartirdi. Natijada 1997-yil may oyida Daniya, Islandiya, Latviya va Litva uchun faoliyat olib boruvchi Kopengagendagi elchixonani yopishga majbur qildi va vakolatlarini Shvetsiyadagi elchixonaga topshirildi. 2013-yilda Litva bilan munosabatlar uchun mas’uliyat Polshadagi elchiga oʻtkazildi.

2021-yil fevral oyida Litva hukumati Kanberrada Litvaning Yaponiyadagi norezident elchilarining avvalgi tartibi o‘rniga Avstraliyada rezident elchixona tashkil etdi. 2021-yil avgust oyida Litvaning Avstraliyadagi birinchi doimiy elchisi Darius Degutis tayinlandi. Degutis 2021-yil 30-noyabrda Avstraliya general-gubernatoriga ishonch yorliqlarini topshirdi. 2022-yil fevral oyida Litva tashqi ishlar vaziri Gabrielius Landsbergis Avstraliyaga rasmiy tashrif bilan keldi va Litvaning yangi elchixonasini rasman ochdi.

Avstraliya elchilari

Litva elchilari

Migratsiya

Birinchi litvaliklar Avstraliyaga 1830-1831-yillardagi noyabr qoʻzgʻoloni bostirilgandan soʻng, ishlab chiqarish sanoati bilan shugʻullanuvchi kichik guruhlar holida kelishgan. 1929-yilda Sidneyda Avstraliya Litva jamiyati tashkil topdi. 1933-yilga kelib uning 100 ga yaqin aʼzolari boʻlgan. 1939-yilda Avstraliyada 1000 ga yaqin litvaliklar yashagan. 1950-yilda Avstraliya Litva Jamiyati oʻrniga Avstraliya Litva Jamiyati (Australijos Lietuvių Bendruomenė — ALB) tashkil etildi.

1940-yildan Litvaning bosib olinishi va 1945-yilda Yevropadagi urushning tugashi Avstraliyaga qochqinlarning katta oqimiga olib keldi. 1947-1952-yillar oraligʻida 10 000 ga yaqin litvalik qochqinlar Xalqaro qochqinlar tashkiloti nazorati ostida koʻchirilgan shaxslar sifatida Avstraliyaga kelishdi.

Avstraliya chet eldagi litvaliklarning eng yirik hamjamiyatlaridan biri hisoblanadi. 2021-yilgi Avstraliyada aholini roʻyxatga olishda 2582 kishi Litvadan kelib chiqqan va 19430 kishi litvalik ekani aniqlangan.

Iqtisodiy aloqalar

2021-yilda Avstraliya va Litva o‘rtasidagi umumiy o‘zaro savdo hajmi 117,25 million yevroni (168,857 million Avstraliya dollari) tashkil etdi. 2020-yilda Avstraliya Litvaga 12 million dollar toʻgʻridan-toʻgʻri xorijiy investitsiyalar kiritdi. Avstraliya va Litva oʻrtasidagi tovar savdosi qisman mamlakatlar oʻrtasidagi katta masofa tufayli beqaror boʻlgan. Litvaning eng katta importi taʼlim/dam olish uchun sayohatlar, hayvonlar uchun ozuqa va kompyuter qismlari/aksessuarlar, Avstraliyaniki esa oʻgʻitlar, qayta ishlangan neft va turli xil kimyoviy mahsulotlardir.

Manbalar

Havolalar

uz.wikipedia.org