Liritsa

Liritsa (lieritsa, xorvatcha: lirica, lijerica, qisqacha „lira“) — serb-xorvat kamonli musiqiy asbob, Dalmatiya, shuningdek, Bosniya va Gertsegovina janubida ommabop. Tipologik jihatdan bolgar gadulka, gagauz keushe, krit lirasi, serb va makedoncha kemene (chemene, chemane, maked.: ќемане, serbcha: ćemane, ћемане), pontiy lirasi va gusle janubiy slavyanlarning koʻpchiligi orasida keng tarqalgan.

Tarixi

Liritsaning prototipi sifatida, ehtimol, Vizantiyaning lirasi sababchi boʻlib, koʻplab Yevropa kamonli cholgʻu asboblarining ajdodi hisoblanadi.. Также некоторые музыковеды отмечают сильную схожесть с критской лирой Shuningdek, baʼzi musiqashunoslar Krit lirasi bilan kuchli oʻxshashlikni qayd etishgan. XI-XII asrlarda Yevropa manbalarida kamon cholgʻu asboblari haqida gap ketganda fidel (fiddl) va lira nomlari bir-birining oʻrnida ishlatiladi..

Keyingi asrlarda Yevropada shakli jihatidan farq qiluvchi ikki turdagi kamon cholgʻu asboblari yaratilgan. Toʻrtburchak turi, lira da brachcho nomi bilan mashhur boʻlgan; ikkinchisi, yelka va tizzalari orasiga tutilib chalinadi, uning nomi — лира да гамба[en] lira da gamba. Uygʻonish davrida gambalar zodagonlar orasida mashhur hisoblangan nafis asbob boʻlgan. Ammo, oxir-oqibat, ular lira da brachcho[4] ning balandroq (dastlab kam aristokratcha) oilasiga yoʻl berishdi.

Bugungi kunda liritsadan anʼanaviy motivlar va xalq musiqasini ijro etishda qoʻllaniladi. Masalan, lindjo juft raqsi (xorvatcha: linđo), Xorvatiya qirgʻoqlari boʻylab va Adriat dengizining yaqin orollarida keng tarqalgan boʻlib, liritsa musiqasi ostida ijro etiladi, raqqosalar ijro davomida musiqachi atrofida harakatlanishadi. Shuning ortidan asbob „Adriat lirasi“ laqabini oladi.

XX asrning oxirida liritsa musiqachi Мате Булич[en] Mate Bulich tufayli ommalashgan, u xorvat xalq musiqasiga asoslangan pop musiqasini taqdim etgan. 2014-yilda Xorvatiya pochtasi liritsa aks etgan 3,10 kun markasini chiqargan.

Tuzilishi va ijro

Nok shaklidagi uch torli yogʻochdan yasalgan cholgʻu asbobi. Tovushi kamon chalish orqali chiqadi (xorvatcha: lukanʼanaviy nomi). Musiqachi asbobni chap tizzasiga qoʻyib, oʻtirgan holda chaladi. Shu bilan birga, ijrochi oʻng oyogʻi bilan raqqosalar uchun toʻgʻri ritmni uradi. Baʼzan ijrochi (lirichar yoki lierichar, xorvatcha: liričar, lijeričar) unga joʻr boʻlib kuylaydi.

Manbalar

Adabiyotlar

Havolalar

uz.wikipedia.org