Liozno viloyati
Lioznenskiy tumani (belarus. Lyoznenskiy rayon) — Vitebsk viloyati sharqidagi maʼmuriy birlik. Viloyat markazi — Liozno shahar posyolkasi.
Maʼmuriy tuzilma
Tumanda 6 ta qishloq kengashi mavjud:
Qishloq kengashlari tugatildi: Kovalevskiy, Stasevskiy, Gorbovskiy.
Geografiya
Hududi — 1400 km², hududning 44 % oʻrmon bilan qoplangan. Shimolda va gʻarbda tuman Vitebsk bilan, janubi-gʻarbda — Sennenskiy bilan, janubda — Orsha va Dubrovenskiy tumanlari bilan, sharqda — Rossiyaning Smolensk viloyatining Rudnyanskiy tumani bilan chegaradosh. Tumanning shimoliy qismi Vitebsk togʻlari, janubiy qismi — Luchosskaya pasttekisligi ichida joylashgan.
Viloyat hududidan Luchosa daryosi Suxodrovka va Chernitsa irmoqlari bilan oqib oʻtadi. Eng yirik koʻllar: Zelenskoe, Sheloxovo, Sitnyaskoe, Buevskoe.
Tarix
Tuman 1924-yil 17-iyulda tashkil topgan. 1930-yil 26-iyulgacha u Vitebsk okrugi tarkibiga kirdi. Dastlab u 10 ta qishloq kengashidan iborat boʻlib, taxminan 1926-yilda Unovskiy milliy Latviya qishloq kengashi va Kolyshkovskiy milliy yahudiy qishloq kengashi tuzildi (1934-1935-yillarda tugatilgan). 1931-yil 8-iyulda tugatilgan Vysochanskiy tumanining 10 ta qishloq kengashi hududi Lioznenskiy tumaniga qoʻshildi. 1935-yil 12-fevralda uchta qishloq kengashi Bogushevskiy tumaniga oʻtkazildi (12 martda ulardan biri Liozno tumaniga qaytarildi). 1938-yil 15-yanvardan (boshqa manbalarga koʻra, 1938-yil 20-fevraldan) Vitebsk viloyati tarkibida boʻlgan. 1938-yilda tumanda 20 ta, 1947-yilda 17 ta qishloq Soveti boʻlgan.
Ulugʻ Vatan urushi yillarida natsistlar bu hududda qolgan yahudiylarni 4 ta gettoga haydab, deyarli butunlay yoʻq qilishdi.
1946-yil 9-sentabrda bitta qishloq kengashi tuzilib, Orexovskiy tumaniga oʻtkazildi (1956-yil 17-dekabrda Orexov tumani tugatilganda qaytarildi), 24-avgustda bitta qishloq kengashi Vitebsk tumaniga oʻtkazildi. 1962-yil 25-dekabrda Vitebsk viloyatidan bitta qishloq kengashi va ikkita shahar posyolkasi (Suraj va Yanovichi) Lioznenskiy tumaniga, 1963-yil 22-yanvarda xuddi shu viloyatning Vymnyanskiy qishloq kengashiga, 1966-yil 2-avgustda, bu hududlarning barchasi Vitebsk viloyatiga qaytarildi.
Demografiya
Tuman aholisi 15734 kishi, jumladan, shaharlarda 6688 kishi (2016-yil 1-yanvar holatiga).
1939-yildagi aholini roʻyxatga olish maʼlumotlariga koʻra, okrugda 59,656 kishi, jumladan 50,683 belaruslar (85 %), 4,451 ruslar (7,5 %), 1,427 yahudiylar (2,4 %), 1059 latvlar (1,8 %), 715 polyaklar, 462 ukrainlar va 1920 nafar boshqa millat vakillari. 1959-yildagi aholini roʻyxatga olish maʼlumotlariga koʻra, mintaqada 28665 belarus (90,38 %), 2491 rus (7,85 %), 121 ukrain, 74 yahudiy, 58 polyak, 318 boshqa millat vakillari yashagan.
2018-yilda tuman aholisining 16,2 foizini mehnatga layoqatli yoshdan kichiklar, 51,8 foizini mehnatga layoqatli yoshdagilar, 32 foizini mehnatga layoqatli yoshdan kattalar tashkil etgan. 2017-yilda tugʻilish darajasi 1000 kishiga 9,7, oʻlim darajasi 19,9 (Vitebsk viloyatida oʻrtacha tugʻilish va oʻlim koʻrsatkichlari 9,6 va 14,4, Belarus Respublikasida — 10,8 va 12, 6 [21]). 2017-yilda viloyatda 150 kishi tugʻilgan, 307 kishi vafot etgan. Ichki migratsiya saldosi salbiy (2017-yilda — 138 kishi).
2017-yilda tumanda 73 ta nikoh (1000 kishiga 4,7, Vitebsk viloyatidagi eng past koʻrsatkichlardan biri) va 46 ta ajralish (1000 kishiga 3 ta); Vitebsk viloyati uchun oʻrtacha koʻrsatkichlar 1000 kishiga 6,4 va 3,4, Belarus Respublikasi uchun — mos ravishda 1000 kishiga 7 va 3,4 toʻgʻri kelgan.
Iqtisodiyot
Tumandagi oʻrtacha ish haqi Vitebsk viloyatidagi oʻrtacha ish haqining 81,2 % ni tashkil qiladi (2017). 2017-yilda tumanda 103 ta mikrotashkilot va 8 ta kichik tashkilot roʻyxatga olingan. 2017-yilda tumandagi tashkilotlarning 14,9 foizi zarar koʻrgan (2016-yilda — 22,3 foiz). 2015-2017-yillarda viloyat iqtisodiyotining real sektoriga 0,35 million dollar xorijiy sarmoya kiritildi. 2017-yilda tuman korxonalari tomonidan 2,1 million dollarlik mahsulot eksport qilinib, 0,6 million dollarlik (qoldigʻi — 1,5 million dollar) import qilingan.
2017-yilda viloyat korxona va tashkilotlarining mahsulot, tovarlar, ishlar, xizmatlarni sotishdan tushgan daromadlari 68,7 million rublni (taxminan 34 million dollar) tashkil etdi, shu jumladan qishloq, oʻrmon va baliq xoʻjaligiga 27,7 million rubl, sanoatga 12,7 million rubl toʻgʻri keldi. 2,2 millioni qurilishga, 15,5 millioni savdo va taʼmirlashga.
Sanoat
Tumanda 6 ta sanoat korxonasi faoliyat yuritadi, jumladan:
Qishloq xoʻjaligi
2017-yilda 11,5 ming gektarga gʻalla, 17,7 ming gektarga yem-xashak, 1,2 ming gektarga zigʻir ekinlari ekildi. 2017-yilda gʻalla va dukkakli ekinlardan yalpi yigʻim-terim 31,3 ming tonnani (oʻrtacha hosildorlik — 27,1 ts/ga), zigʻir tolasi hosili 1,1 ming tonnani tashkil etdi.
2018-yil 1-yanvar holatiga tuman qishloq xoʻjaligi tashkilotlarida (fermer xoʻjaliklari va aholining shaxsiy tomorqalaridan tashqari) 22 ming bosh qoramol (shundan 8,1 ming bosh sigir), 90,8 ming bosh parranda bor. 2017-yilda 1663 tonna goʻsht (soʻyish vaznida) va 29161 tonna sut ishlab chiqarildi.
Transport
Viloyat hududidan Vitebsk - Smolensk avtomobil yoʻli va tegishli joylarda temir yoʻl oʻtadi.
Sogʻliqni saqlash
2017-yilda Belarus Respublikasi Sogʻliqni saqlash vazirligi muassasalarida 37 nafar amaliyotchi shifokor (10 ming kishiga nisbatan 24,2; Vitebsk viloyati uchun oʻrtacha 37, Belarus Respublikasi uchun — 40,5) va 150 nafar oʻrta tibbiyot xodimlari faoliyat yuritdi. Tumanning tibbiyot muassasalarida 107 kasalxona oʻrinlari mavjud edi (10 ming kishiga nisbatan 70; Vitebsk viloyati uchun oʻrtacha 80,5, Belarus Respublikasi uchun — 80,2).
Madaniyat
Viloyat markazida asosiy fondning 9,8 ming muzey ashyolaridan iborat Liozno harbiy tarix muzeyi joylashgan. 2016-yilda muzeyga 9 ming kishi tashrif buyurdi.
Taʼlim
2017-yilda tumanda 15 ta maktabgacha taʼlim muassasasi (shu jumladan, bogʻcha-maktab majmualari) 584 nafar bolani qamrab oldi. 2017/2018 oʻquv yilida 10 ta umumiy oʻrta taʼlim muassasasi (2010/2011 oʻquv yilida — 21) mavjud boʻlib, ularda 1463 nafar oʻquvchi tahsil oldi. Maktablarda oʻquv jarayonini 220 nafar oʻqituvchi taʼminladi.
Din
Liozna viloyatida 8 ta pravoslav jamoalari, 2 ta evangelist xristianlar jamoasi, bitta katoliklar jamoasi va bitta evangelist xristian-baptistlar jamoasi mavjud.
Diqqatga sazovor joylar
Lioznodagi yuksalish cherkovi.
Manbalar
uz.wikipedia.org