Lifan Yuan
Lifan yuan (xitoycha: 理藩院; pinyin: Lǐfān Yuàn; Manjurcha: ᡨᡠᠯᡝᡵᡤᡳᡤᠣᠯᠣᠪᡝᡩᠠᠰᠠᡵᠠᠵᡠᡵᡤᠠᠨ Möllendorff: tulergi golo be dasara jurgan; Moʻgʻulcha: Gadaad Mongolin tөriyg zasax yavdlin yaam, γadaγadu mongγul un törü-yi jasaqu yabudal-un yamun) Lifan Yuan Xitoyning Sin sulolasi hukumatidagi agentlik boʻlib, Mo'g'uliston kabi imperiyaning Ichki Osiyo hududlarini boshqargan va Tibetdagi Ambanlarning tayinlanishini nazorat qilgan.
Nom
Lifan Yuan nomi ingliz tiliga turli xil tarjimalarga ega. Jumladan Milliy ozchiliklar ishlari boʻyicha kengash (Board for National Minority Affairs), Hududiy ishlar sudi (Court of Territorial Affairs), Chet hududlarni boshqarish kengashi (Board for the Administration of Outlying Regions), Knyazliklar bilan aloqalar boshqarmasi (Office for Relations with Principalities), Ofis Barbar nazorati (Office of Barbarian Control), Moʻgʻul va Tibet ishlari boʻlimi (Office of Mongolian and Tibetan Affairs) va mustamlaka ishlari boʻyicha amaldor (Court of Colonial Affairs) va boshqalar. Ofis dastlab moʻgʻulcha Yamen (xit. an’anaviy 蒙古衙門, pinyin: Měnggǔ Yámén; Manjurcha: .mw-parser-output .font-mong{font-family:"Menk Hawang Tig","Menk Qagan Tig","Menk Garqag Tig","Menk Har_a Tig","Menk Scnin Tig","Oyun Gurban Ulus Tig","Oyun Qagan Tig","Oyun Garqag Tig","Oyun Har_a Tig","Oyun Scnin Tig","Oyun Agula Tig","Mongolian Baiti","Noto Sans Mongolian","Mongolian Universal White","Mongol Usug","Mongolian White","MongolianScript","Code2000","Menksoft Qagan"}.mw-parser-output .font-mong-mnc,.mw-parser-output .font-mong:lang(mnc-Mong),.mw-parser-output .font-mong:lang(dta-Mong),.mw-parser-output .font-mong:lang(sjo-Mong){font-family:"Abkai Xanyan","Abkai Xanyan LA","Abkai Xanyan VT","Abkai Xanyan XX","Abkai Xanyan SC","Abkai Buleku","Daicing White","Mongolian Baiti","Noto Sans Mongolian","Mongolian Universal White"}ᠮᠣᠩᡤᠣᠵᡠᡵᡤᠠᠨ, Möllendorff: monggo jurgan, tarjimasi: Moʻgʻul boshqarmasi) nomi ostida 1636-yilda taʼsis etilgan. 1639-yilda boshqarma nomi oʻzgartirildi. Xitoy tilida „Lifan Yuan“, manjur tilida „Tulergi golo be dasara jurgan“ shaklida ifodalandi. Manjurcha nomi tom maʼnoda chekka hududlarni boshqarish boʻlimi degan maʼnoni anglatadi. Sin sulolasi islohoti yoki yangi siyosatlar davrida boshqarma nomi 1907-yilda Lifan vazirligiga (xit. an’anaviy 理藩部, pinyin: Lǐfān Bù) oʻzgartirildi va 1912-yilda Sin sulolasining yakunigacha mavjud edi.
Vazifalari
Zongli Yamen lavozimi tashkil etilishidan oldin hukumat imperiyaning Rossiya bilan Nerchinsk va Kyaxta shartnomalari asosidagi munosabatlarini ham nazorat qilgan. Lifan Yuan tarkibi faqat sakkiz bayroq aʼzolaridan iborat edi. Lifan Yuan Sin sulolasining tashqi siyosat boʻlimi bilan taqqoslanadigan maʼmuriy idora edi.
Lifan yuan aʼzolari Ichki shaharning janubi-sharqiy qismida joylashgan, keyinchalik rus yotoqxonasi sifatida ham tanilgan (xitoycha: 俄羅斯館) tarjimonlar byurosiga joylashtirildi (xit. an’anaviy 會同館, pinyin: Huìtóng Guǎn). Uni albazinliklar yashagan „shimoliy pavilon“dan (北館 pei kuan) farqlash uchun uni „janubiy pavilon“ (南館 nan kuan) deb ham atashgan. Kyaxta shartnomasidan keyin bu qarorgoh doimiy boʻlib qoldi.
Bu joyda manjyrlarga rus tilida gapirishni oʻrgatadigan Rus tili instituti ham bor edi (xit. an’anaviy 俄羅斯文館, pinyin: Éluósī Wénguǎn). Ushbu institut 1708-yilda tashkil etilgan va 1862-yilda yangi tashkil etilgan Tongven Guan tarkibiga kiritilgan.
Lifan yuan taxminan Xuanchjen yuanning (xit. an’anaviy 宣政院, pinyin: Xuānzhèngyuàn) Sin versiyasi yoki Moʻgʻullar boshchiligidagi Yuan sulolasi tomonidan Tibetdagi ishlarni boshqarish uchun tashkil etilgan Buddist va Tibet ishlari byurosiga ham oʻxshash edi. Uni Min sulolasi davrida barcha tashqi aloqalarni boshqaruvchi anʼanaviy Xitoy instituti boʻlgan marosimlar vazirligidan farqlash kerak. Sin marosimlar kengashi janubiy va sharqdagi vassal mamlakatlari Choson (Koreya), Nguyen sulolasi (Vyetnam), Ryukyu qirolligi, Golland va inglizlar kabi dengiz orqali kelgan gʻarbiy xalqlar bilan shugʻullanish vazifalarini bajargan. Lifan Yuan Moʻgʻullar bilan munosabatlarni tartibga solish uchun Hong Tayji davrida tashkil etilgan. Sin sulolasi tashkil etilgandan soʻng u moʻgʻullar, ruslar, shimol va gʻarbdagi boshqa ichki Osiyo xalqlari bilan aloqa qilish uchun alohida muassasa boʻlib qoldi. 1861-yilda tashqi aloqalarni olib borish maqsadida u Zongli Yamen idorasi bilan almashtirildi.
Manbalar
Adabiyotlar
Andoza:Inner AsiaAndoza:Tibet topics
uz.wikipedia.org