Lathyrus belinensis
Lathyrus belinensis , shuningdek,
Belin noʻxati nomi bilan ham tanilgan, Burchoqdashlar oilasiga tegishli Lathyrus turkumiga mansub tur.
U Turkiya botaniklari Nigel Maxted va David John Goyder tomonidan 1987-yilda kashf etilgan.
L. belinensis 2012-yilda IUCN tomonidan dunyodagi yoʻqolib ketish xavfi ostida turgan yuzlab turlar qatoriga kiritilgan.
Tavsif
L. belinensis — bir yillik togʻda oʻsadigab oʻsimlik. Koʻtarilish uchun qulay joylar mavjud boʻlganda, poyalarning balandligi 50 — 200 sm ga etadi. Barglari ikkita varaqchali. Oʻsimlik yozda iyundan avgustgacha gullaydi va gullar kuchli hidga ega. Gullar kichik, odatda kengligi 2,5 sm yoki undan kam. Gulning pastki yarmida sariq, yuqori yarmida toʻq sariq va qizil tomirlar mavjud.
Tarqalishi va oʻsish joyi
L. belinensis Turkiyada oʻsuvchi endemik tur hisoblanadi. U Antaliya viloyatida oʻsadi. Ularning yovvoyi populyatsiyasi Belin qishlogʻi chetidagi 2 km² maydon bilan cheklangan. Dengiz sathidan 560 metr balandlikdagi mo''tadil yaylovlar va butazorlardagi toshloq, ohaktoshli tepaliklarda o'sadi. Shuningdek, u qabristonlar, yoʻllarning chetlari, temir yoʻllar va haydaladigan yerlar orasidagi chekkalar kabi sunʼiy yashash joylarida oʻsishi maʼlum. Shuningdek, u kamdan-kam uchraydigan manzarali oʻsimlik sifatida bogʻlarda tabiiy hududdan tashqarida oʻstiriladi.
Tahdidlar
L. belinensisning yovvoyi populyatsiyasi faqat bitta hududda joylashganligi sababli xavf ostida. U dastlab topilgan yer chorva mollari tomonidan juda koʻp toptalgan, bu esa L. belinensisning omon qolishiga jiddiy taʼsir qiladi. Politsiya binosini qurish jarayonida koʻplab turlarning asl yashash joylari ham yoʻq qilingan. Qolgan yashash joylarining koʻp qismini oʻsimliklarga soya soladigan ignabargli daraxtlar egallangan.
Lathyrus odoratus bilan duragaylash
Shirin noʻxat (Lathyrus odoratus) 17-asrdan yetishtirila boshlangan. Koʻplab turli xil rangdagi navlar bogʻbonlar tomonidan tanlab yetishtirilgan: pushti, qizil, binafsha, oq, toʻq sariq va koʻk. Har doim orzu qilingan, ammo erishib boʻlmaydigan ranglardan biri sariq shirin noʻxat edi. Sariq gulli oʻsimlikni yaratish ishlari muvaffaqiyatli boʻlmagan. Koʻplab urinishlardan keyin ham hayotga layoqatli nasl olinmagan. Yangi kashf etilgan Belin noʻxati (L. belinensis) morfologik jihatdan shirin noʻxatga (L. odoratus) juda oʻxshaydi va gulida sariq pigment ham mavjud. Bu uni diragaylash uchun yaxshi nomzodga aylatirgan.
Duragaylash birinchi marta oʻsimlik selektsioneri doktor Keith Hammet tomonidan amalga oshirilgan. Gibridlar dastlab embryo rescue texnikasi orqali yaratilgan. F1 duragaylari pushti gullarga ega boʻlib, oʻz-oʻzidan steril boʻlgan. Seleksionerlar sariq shirin noʻxat etishtirish umidida bekross chatishtirishni davom ettirishmoqda.
Gibrid navlar
Sariq shirin noʻxatni yaratishga urinish jarayonida turli xil yangi rangga ega shirin noʻxat ranglari yaratilgan. Gibrid shtammlar baʼzan Lathyrus x hammettii deb ataladi.
Galereya
Manbalar
uz.wikipedia.org