Lagranj nuqtasi
Lagranj nuqtalari (/ l ə ˈ ɡ r ɑː n dʒ /, shuningdek, Lagranj nuqtalari, L nuqtalari yoki libration nuqtalari) — osmon mexanikasida ikkita massiv orbita jismlari ta'siri ostida kichik massali jismlar uchun muvozanat nuqtalaridir. Matematik jihatdan, bu ikkita jism uchinchisiga qaraganda ancha kattaroq bo'ladi.
Odatda, ikkita massiv jism o'sha nuqtada uchinchijismga orbitasini o'zgartiradigan nuqtada muvozanatsiz tortishish kuchi bilan ta'sir qiladi. Lagranj nuqtalarida ikkita katta jismning tortishish kuchlari va markazdan qochma kuch bir-birini muvozanatlashtiradi. Lagranj nuqtalari tabiiy yo'ldoshlar uchun juda qulay joylashishi mumkin, chunki bir nechta orbita ta'siriga ega bo'lgan jismlar, kerakli orbitani saqlab qolish uchun Lagranj nuqtalarida orbitaga joylashtirilgan kichik jismlar katta jismlarning massa markaziga nisbatan kamida ikki yo'nalishda muvozanatda bo'ladi.
Tarixi
Lagranjning uchta kollinear nuqtasi (L 1 , L 2 , L 3) Leonhard Eyler tomonidan taxminan 1750-yilda, Jozef-Lui Lagranj qolgan ikkitasini kashf qilishdan o'n yil oldin kashf etilgan.
1772-yilda Lagranj "Essay on the three-body problem" ni nashr etdi. Birinchi bobda u umumiy uch jism muammosini ko'rib chiqdi. Shundan kelib chiqib, ikkinchi bobda u aylana orbitalari bo'lgan har qanday uchta massa uchun ikkita maxsus doimiy orbita yechimlarni ko'rsatdi.
Logranj nuqtalaridagi obyektlar
L 4 va L 5 ning tabiiy barqarorligi tufayli sayyoralar tizimlarining o'sha Lagranj nuqtalarida orbita bo'ylab tabiiy yo'ldoshlarni topish odatiy holdir. Ushbu nuqtalarda joylashgan obyektlar odatda "troyanlar" yoki "troyan asteroidlari" deb nomlanadi. Bu nom Quyosh-Yupiter L 4 va L 5 nuqtalarida aylanib yurgan asteroidlarga berilgan nomlardan kelib chiqqan bo'lib, ular Troya urushi davridagi epik she'riy Gomerning Illiadasida aks etgan mifologik personajlardan olingan. Yupiterdan oldinda joylashgan L 4 nuqtasidagi asteroidlar yunoncha belgilar sharafiga nomlangan Illiada va "yunon lageri" deb ataladi. L 5 nuqtasida joylashganlar troyan belgilar nomi bilan atalgan va "Troyan lageri" deb ataladi. Ikkala lager ham troyan jismlarining turlari hisoblanadi.
Quyosh va Yupiter Quyosh tizimidagi ikkita eng katta jism bo'lganligi sababli, boshqa jismlarga qaraganda Quyosh-Yupiter troyanlari ko'proq. Biroq, boshqa orbital tizimlarning Lagranj nuqtalarida kamroq miqdordagi obyektlar ma'lum:
Gigant zarba gipotezalarining bir versiyasiga ko'ra, Theia nomli obyekt Quyosh-Yerning L 4 yoki L 5 nuqtasida hosil bo'lgan va orbitasi beqarorlashgandan so'ng Yerga qulab tushgan hamda Oyni hosil qilgan.
Tafsilotlar
Lagranj nuqtalari cheklangan uch jismli muammoning doimiy yechimi hisoblanadi. Masalan, ikkita massiv jismning umumiy barimarkazi atrofida orbitalarda aylanib yurgan holda, kosmosda beshta pozitsiya mavjud bo'lib, ularda nisbatan arzimas massaga ega uchinchi jism ikki massiv jismga nisbatan o'z o'rnini saqlab qolish uchun joylashtirilishi mumkin. Ikkita massiv jismning tortishish maydonlari Lagranj nuqtalarida markazga qo'zg'atuvchi kuchni ta'minlab, kichikroq uchinchi jismga nisbatan statsionar bo'lishiga imkon berdi.
Manbalar
Havolalar
uz.wikipedia.org