Kuong yozuvi
Vyetnam yozuvi (vyet. chữ quốc ngữ, «milliy til yozuvi») — vyetnam tilining zamonaviy yozuv grafikasi. Kuong yozuvinig asosi lotin alifbosidir.
Tarixi
13-asrda Vyetnam tili Xitoy ieroglifida yozilgan. So'zlar nom yozuvi deb nomlangan xitoycha belgilarda yozilgan, har bir ieroglif bir so'zni bildiradi. Yozuv klassik xitoy tiliga asoslangan edi (Vyetnamda bu тьы-нё deb atashgan, lekin ular Vetnamda ixtiro qilingan «тьы тхуан ном» ierogliflarini qo'shdilar. .
1527-yilda Vyetnamda voizlik qilayotgan portugal missionerlari vyetnam tilidagi so‘zlarni lotin tilida transkripsiya qila boshladilar. Bu 1624 yildan 1644 yilgacha mamlakatda ishlagan fransuz missioneri Aleksandr de Rudning ishiga asoslangan zamonaviy Vetnam alifbosini yaratishga olib keldi. U, 1651 yilda Rimda nashr etilgan Gaspard d'Amaral va Duarte da Kostaning ishiga tayangan holda Annamiticum Lusitanum et Latinum lug'ati, Vetnam-Portugal-Lotin lug'ati, bu erda uning transkripsiyasi ishlatilgan .
Nom va ne tillaridan foydalanish 20-asr boshlarigacha davom etdi, fransuz mustamlaka hukumati tilni Roda lotin tiliga tarjima qildi. Millatchilar lotin alifbosini ishg'olga qarshi kurash yo'li deb hisobladilar va uni quokngda maktablar ochish va davriy nashrlarni chop etish orqali faol yoyishdi. 20-asrning oxiriga kelib, Vetnam tili hamma joyda cuokngy yordamida yozilgan va ierogliflarga ega bo'lgan odamlar doirasi faqat olimlar bilan cheklangan.
Pamela Pirsning fikricha, fransuzlar lotin alifbosini joriy etish orqali vyetnamlarni qadimgi adabiyotlaridan uzib, o‘qishni imkonsiz qilgan .
Tuzilishi
Vyetnam tilidagi har bir bo'g'in alohida yoziladi. Ilgari ko'p bo'g'inli so'zlarning bo'g'inlari defis bilan yozilar edi, lekin Vetnam urushi tugashi va mamlakat birlashganidan keyin bu tizim yoqolib ketgan. Bo'g'in uch qismdan iborat:
Undosh tovushlar
Ko'pchilik undosh tovushlar IPA ga muvofiq talaffuz qilinadi, quyidagi istisnolardan tashqari.
Digraf gh va trigraf ngh digraf gi bilan chalkashmaslik uchun i dan oldin ishlatiladigan g va ng ning ko'rinishidir.
Vyetnam yozuvida f harfi ishlatilmaydi. / f / fonemasi ph digrafi bilan ifodalanadi.
/ ʨ / fonemasi tr digrafi orqali uzatiladi.
Unlilar
Talaffuz
Y va i harflari ekvivalentdir faqat diftonglardan tashqari hamma joyda bir xil tovushni ifodalaydi ( tay, hand, o'qiydi /tɐi/ va tai, ear, o'qiydi /taːi/ ). 20-asrning boshidan beri imloni standartlashtirishga urinishlar bo'lib, ular muvaffaqiyatli bo'lmadi. Buning sababi vetnamliklarning Nguyen familiyasini Nguiễn deb yozishni istamasligi va mashhur ayol ismi Thúyni Thúi (xushbo'y) deb yozishni istamasligi bo'lishi mumkin. 21-asr boshlarida y harfisiz imlo faqat ilmiy nashrlarda uchraydi.
monoftonglar Jadvalda monoftonglarning talaffuzi va Vetnam tilidagi tegishli yozuvi ko'rsatilgan.
Diftonglar va triftonglar Ohanglarni belgilash
Vyetnam tili tonal tildir, ya'ni har bir so'zning ma'nosi uning ohang balandligiga bog'liq. Adabiy shimoliy shevada olti ohang, janubda esa “hoi” va “nga” ohanglari qoʻshilib ketgan. Birinchi ohang belgilanmaydi, qolganlari esa tegishli unliga diakritik qo'shish orqali yozma ravishda ko'rsatiladi.
Unicode cuoc ng ni to'liq qo'llab-quvvatlaydi, garchi u alohida Vetnam diapazonini o'z ichiga olmasa: cuoc ng belgilar Asosiy Lotin, Lotin-1 Qo'shimchasi, Lotin Kengaytirilgan-A, Lotin Kengaytirilgan-B va Lotin Kengaytirilgan Qo'shimcha diapazonlari bo'ylab tarqalgan. ASCII -ga o'xshash Vetnam tilidagi Quoted Readable kodlash va TCVN3, VNI va VISCII kabi boshqa bayt kodlashlari Unicode-dan oldingi davrda keng qo'llanilgan. Ko'pgina zamonaviy hujjatlar UTF-8 da.
Xitoy tilidan olingan so'zlar va quokng
Lotin yozuvida xitoycha yozilganda, ko'plab omofonlar paydo bo'ladi, masalan, hí (yorug'lik) va hàn (quyuq) ham minh o'qiladi.
Kompyuterni qo'llab-quvvatlash
Unicode foydalanuvchilarga diakritik belgilar bilan oldindan tayyorlangan harflar va birlashtiriladigan diakritiklarga ega oddiy lotin tilini tanlash imkonini beradi, ammo ikkinchisi bilan bog'liq muammolar (masalan, Verdana shriftida) tufayli ko'pchilik vetnamliklar oldindan qo'shilgan diakritik harflar bilan yozishadi.
Bepul dasturlar va klaviatura drayverlari Vyetnamcha belgilarni kiritish uchun ishlatiladi, masalan, Telex, VIQR va uning variantlari va VNI .
Qo'shimcha qarang
Adabiyot
Eslatmalar
Havolalar
uz.wikipedia.org