Krushevo respublikasi
Krushevo Respublikasi (maked.: Крушевска република) — Bolqondagi birinchi respublikalardan biri. U Ilinden qoʻzgʻoloni paytida tashkil topgan va 10 kun — 1903-yil yil 3-avgustdan 13-avgustgacha davom etgan.
Tarixi
Qoʻzgʻolon paytida Nikola Karev boshchiligidagi 750 isyonchi kazarma, pochta va munitsipalitetga hujum qildi va turk qoʻshinlarini Krushevo shahridan haydab chiqarishga muvaffaq boʻldi. Shaharda zudlik bilan oʻzini-oʻzi boshqarish tuzildi va 60 aʼzodan iborat Respublika kengashi chaqirildi — shahardagi har bir etnik-diniy jamoadan 20 kishi (makedoniyalik bolgarlar — ekzarxistlar; slavyan, alban va arumin zabon Konstantinopol patriarxati pravoslavlari va aruminlar). Respublika Muvaqqat Inqilobiy Hukumatining rahbari etnik ozchiliklarning millatchiligini rad etgan va Bolqon Federatsiyasi gʻoyasini qoʻllab-quvvatlagan sotsial-demokrat — tesnyak Nikola Karev edi. Hukumat tarkibiga 6 kishi (har bir jamoadan 2 kishi) kirdi, ular qonun va tartibni saqlashga, oziq-ovqat, dori-darmon yetkazib berish va moliyaviy muomalani yoʻlga qoʻyishga chaqirildi.
Krushevo respublikasi hukumati tomonidan chiqarilgan eng mashhur hujjat Krushevo manifestidir. 6-avgust kuni yozilgan Manifestda Makedoniyaning butun aholisi (jumladan, albanlar va turklar) etnik va diniy tafovutlarni chetlab oʻtishga, Sulton Abdul-Hamid II va hokimiyat tepasida turganlar zulmiga qarshi kurash bayrogʻi ostida turishga chaqirdi.
Biroq, 13-avgustda Usmonli hukumati uni bostirish uchun favqulodda harbiy choralar koʻrdi. Qoʻzgʻolonchilar shaharni Bitoladan kelayotgan Usmonli qoʻshinlaridan himoya qilishga harakat qilishdi, ammo butun otryad va ularning yetakchisi halok boʻldi. Shiddatli janglardan soʻng Usmonlilar isyonchilarni va mahalliy aholini shafqatsizlarcha oʻldirib, Krushevo respublikasini yoʻq qilishga muvaffaq boʻlishdi. Artilleriyadan oʻqqa tutilishi natijasida shaharning bir qismi yongʻin natijasida vayron boʻldi. Shahar turk qoʻshinlari va bashibuzuklar tomonidan talon-toroj qilingandan soʻng, Usmonli hukumati Krushevo aholisi oʻrtasida, aslida bolgarlar aholini oʻldirib, shaharni talon-toroj qilganliklari haqida maʼlumot tarqatdi.
Xotirasi
„Ilinden qoʻzgʻoloni muzeyi“ 1953-yilda Krushevo respublikasining 50-yilligi munosabati bilan tashkil etilgan. U Respublika eʼlon qilingan Tomalevskiylar oilasining boʻsh uyida joylashgan. 1974-yilda Krushevo yaqinidagi tepalikda inqilobchilarning jasorati xotirasiga bagʻishlangan ulkan yodgorlik oʻrnatildi. Bu hududda Mechkin tosh deb nomlangan yana bir yodgorlik mavjud.
Manbalar
Adabiyotlar
Havolalar
uz.wikipedia.org