Ko‘ro‘g‘li (opera)
Andoza:Опера
"Ko'ro'g'li" ( ozarbayjoncha: Koroğlu) — Uzeyir Gʻajibekovning yozuvchi olim Haydar Ismoilovning librettosiga yozilgan operasi, soʻzlari Mammad Said Ordubadiy . Turkiy (oʻgʻuz) xalq dostonining ozarbayjoncha shakl asosida yaratilgan.
Yaratilish tarixi
Opera syujeti mashhur "K`oro'g'li" dostoniga asoslangan. Unda 16-17 -asrlarda xalq mahalliy feodallarga, eron-turk bosqinchilariga qarshi kurash olib borishga toʻgʻri kelgan voqealar aks ettirilgan. Doston qahramoni Ko‘ro‘g‘li xalq ozodligi va baxti uchun jonkuyar kurashchi bo`lgan. Ommabop fantaziya unga qahramonlik va fidokorona jasorat baxsh etdi. Ko`roʻgʻli jasur qoʻzgʻolonchi va oshiq, soz joʻrligida kuylovchi xalq qoʻshiqchisi. Uning qalbining she’riy jihati ayoli,fidoyi Nigor bilan munosabatlarida namoyon bo‘ladi. Gadjibekov opera ustida 1932-yildan 1936-yilgacha ishlagan. Bastakor, o`zing qarashlari asosida, zamonaviy musiqa madaniyati yutuqlaridan foydalangan holda milliy shakldagi opera yaratishga intildi.
Operaning birinchi premyerasi 1937-yil 30-aprelda Bokuda M. F. Oxundov nomidagi Opera va balet teatrida bo'lib o'tdi. Opera Ismoil Idayatzoda tomonidan sahnalashtirilgan. Bir yil o'tgach, opera (1938-yil 5-aprel) Moskvada Ozarbayjon san'ati dekadasida namoyish etildi. Shuningdek, opera va bosh qo'shiqchi Bul-Bulning muvaffaqiyati shunchalik katta ediki,Ozarbayjon SSRda xizmat ko'rsatgan artisti unvonini chetlab o'tib, SSSR xalq artisti unvoniga sazovor bo'ldi.
Asar Turkmaniston, Armaniston va O'zbekiston opera teatrlari repertuariga ham kirgan.
Syujet
Bahor. Ozarbayjon dalalarida dehqonlar mehnat qiladi. Shafqatsiz Gasanxonning qudratli feodalining doimiy talablaridan xalq toliqqan.U dalada paydo bo'lganda, dehqonlar qamchi bilan tarqalib ketishadi. Dalaga yetib kelgan Gasanxon o‘zi uchun eng yaxshi otni tutib keltirishni talab qiladi. Ammo chorvador Ala otlarni yaylovga haydab yuboradi. Buni g‘araz niyatsiz qilganini tushuntirishga urinadi – xon cholning ko‘zini ko‘r qilishni buyuradi. Cho‘pon Alaning o‘g‘li Rovshenga sevgilisi Nigor haqida xabar beriladi.
“Endi sen Ko`r-o‘g‘lisan,” (ko‘rning o‘g‘li), cho‘pon o‘g‘liga alam bilan aytadi.G'azab dehqonlarni qamrab oladi. Yangi nom – Ko`r-o‘g‘lini nomini olgan Rovshen xalqni xon qilgan barcha vahshiyliklari uchun o‘ch olishga va qo‘zg‘olon ko‘tarishga chaqiradi. Dehqonlar kurashni boshlashga ahd qildilar.Ko`ro'g'lini o'zlariga rahbar qilib tanlab, tog'larga jo'nab ketishadi.Nigor o'z sevgilisining iltimosiga ko'ra, ularga dushmanning barcha rejalari haqida xabar beradi. Qo'zg'olonchilarning harbiy lageri Chenli-bel qal'asidagi taqiqlangan tog'larda joylashgan. Ko`ro'g'li bir guruh jangchilar bilan yana bir muvaffaqiyatli yurishdan qaytadi. Ular bilan to'ldirish keldi - Armaniston, Gruziya, Kurdistondan kambag'allar kelishdi.Yangi g‘alaba bayrami o‘rtasida Gamza-bek tilanchi qiyofasida maydonga chiqadi. Unga boshpana berishni iltimos qiladi - xon uni butunlay vayron qilgan edi. Begona yigitning kuyov ekanligini bilib, ishonuvchan Ko`ro'g'li unga Kir-at otini boqishni ishonib topshiradi.
Bundan mamnun bo‘lgan Gasanxon o‘z zodagonlari bilan ziyofat qiladi. To'satdan u saroyga qo'lida soz bilan Ko`ro'g'lini ko'radi, lekin bu Ko`ro'g'lining o'zi ekanligini anglamaydi. Gasanxon ta’zim qilishga ham rozi bo‘lmagan yangi kelganning beadabligidan g‘azablanadi. Ammo oshiqning go‘zal kuylashi barcha yig‘ilganlar qatori uni ham quvontiradi. O‘g‘irlangan ot shu yerdami yoki yo‘qligini bilish uchun Ko`ro‘g‘li mashhur Qir-ota haqida qo‘shiq aytishni taklif qiladi. Xon hayron bo'ladi, lekin rozi bo'ladi. Qo‘shiqni tinglab, bu ot o‘z otxonasida ekan, deb maqtanadi. Oshiq shubha bildiradi va Gasanxon o‘z xizmatkori Poladga Qir-otani olib kelishni buyuradi. Ko`ro'g'li yangi qo'shiq kuylaydi. Ammo shu payt G‘amza bek paydo bo‘ladi. U oshiqni Ko`ro‘g‘li ekanligini darrov taniydi va xizmatkorlariga uni ushlab, qattiqroq bog‘lashni buyuradi. Gasanxon quvonadi. Hamza-bekka va’da qilingan Nigorni olib kelishadi. Uning sevimli Ko`ro'g'lini ko'rganida, qarama-qarshi tuyg'ular o'zini tutadi. Axir Nigar uni hech narsadan ogohlantirmagan... balki xoindir? Gasanxonga xabar berishadiki, bir yigit Chenli-belni qoralab, shoshib ketayotganida ushlangan. Qo‘lga tushdi – Nigorning ukasi Eyvaz. Xon jallodlarni firibgardan uni yuborganning ismini olish uchun chaqiradi. Shunda Nigar buni qilganini dadil tan oladi. Qiz zodagonlarning yuziga nafrat so'zlarini tashlaydi. Hamza-bek bunga chiday olmaydi. Pichoq ko‘tarib Nigarning oldiga yuguradi. Ammo keyin K`oro'g'li uni bog'lab turgan zanjirlarni buzishga muvaffaq bo'ladi. Musht bilan urib, Gamza-bekni o‘ldiradi. So‘nghammaning sarosimadan foydalanib, Qir-otaning ustiga otilib, bir zumda g‘oyib bo‘ladi. Xon jahli chiqib, Nigarni, uning ukasi va kuyovi Poladni qatl qilishni buyuradi.
Manbalar
Videolar
uz.wikipedia.org