Kola yong'og'i
Kola yongʻogʻi atamasi odatda Sterculiaceae kakao oilasiga, keyin Gulxayridoshlar (Sterculioideae kenja oilasi) tarkibiga kiruvchi Cola turkumi oʻsimliklarining ayrim turlarining urugʻlarini anglatadi. Ushbu kola turlari Afrikaning tropik tropik oʻrmonlarida o‘sadigan daraxtlar. Ularning tarkibida kofein bo‘lgan urugʻlari turli xil gazlangan alkogolsiz ichimliklarga qo‘shiladi.
Kola yongʻogʻi kofeinli yongʻoq boʻlib, Cola turkumining doimiy yashil daraxtlari, birinchi navbatda Cola acuminata va Cola nitida turlaridan iborat. Cola acuminata, balandligi taxminan 20 metr boʻlgan doimiy yashil daraxt bo‘lib, uzun, tuxumsimon barglari bor. Daraxtlar binafsha-jigarrang chiziqli krem rangli gullar va odatda 5 ta bo‘lakdan iborat yulduz shaklidagi mevalarga ega. Har bir follikulaning ichida oʻnga yaqin prizmatik urugʻlar oq urugʻ qobigʻida rivojlanadi. Yongʻoqning xushboʻy hidi shirin va atirgulga oʻxshaydi. Kofeinni olish uchun yongʻoqni qaynatish mumkin.
Kola yongʻoqlarida tarkibida taxminan 2-4% kofein va teobromin, shuningdek taninlar, alkaloidlar, saponinlar va flavonoidlar mavjud.
Foydalanish
Kola yongʻogʻi achchiq taʼmga ega va tarkibida kofein mavjud. U koʻplab Gʻarbiy Afrika mamlakatlarida isteʼmol qilinadi. U koʻpincha tantanali marosimlarda ishlatiladi, boshliqlar yoki mehmonlarga taqdim etiladi. Xalq tabobatida kola yongʻogʻi maydalanganda va asal bilan aralashtirilganda ovqat hazm qilishni yaxshilash uchun foydali hisoblanadi va yoʻtalga qarshi vosita sifatida qo‘llaniladi.
Kola retsepti
1880-yillarda Jorjiyadagi farmatsevt Jon Pemberton kola yongʻogʻidan olingan kofein va koka barglaridan ekstrakt olib, uni shakar, boshqa xushboʻy moddalar va gazlangan suv bilan aralashtirib, birinchi alkogolsiz ichimlik boʻlgan Coca-Colani ixtiro qildi. 2016-yildan boshlab, kola retsepti tarkibiga haqiqiy kola yongʻogʻi kirmaydi.
Zararkunandalar va kasalliklar
Kola oʻsimligi yong‘oqlari Balanogastris kola tomonidan zararlantiriladi. Kakaoni zararlovchi kuya Characoma strictigrapta lichinkalari yongʻoqni yorib kirib boradi. Savdogarlar baʼzan koʻchatlarga zarar yetmasligi uchun Rauvolfia vomitoria poʻstlogʻining ekstrakti yoki Xylopia va Capsicumning maydalangan mevalaridan foydalanadilar.
Asosiy ishlab chiqaruvchilar
2020-yilda dunyoda jami 304.950 tona kola yong‘og‘i ishlab chiqarilgan. Jami hosilning 55% Nigeriya hissasiga to‘g‘ri keldi.
Kimyoviy tarkibi
Kola yongʻogʻidagi fitokimyoviy moddalarning dastlabki tadqiqotlari quyidagi tarkibiy qismlar mavjudligini koʻrsatadi:
Jamiyat va madaniyat
Igbo xalqining madaniy anʼanalarida kola yongʻoqlarini mehmonlarga yoki anʼanaviy yigʻilishda taqdim etish yaxshi niyatni bildiradi.
Kola yongʻogʻi marosimi Chinua Achebening 1958-yilda yozilgan "Things Fall Apart" romanida qisqacha tasvirlangan. Things Fall Apart asarida kola yongʻogʻi haqida aytilgan gaplardan biri: „Kola olib kelgan kishi hayot beradi“. Shuningdek, u Kris Abanining 2004-yilda nashr etilgan GraceLand romanida ham koʻzga tashlanadi.
Galereya
Manbalar
uz.wikipedia.org