Koinot nima?

Koinotning istalgan yerida ma’lum bir fazoni egallagan narsa materiya deb ataladi. Materiyaning qattiq, suyuq va gazsimon uchta holati mavjud.

Materiya, shuningdek, organik va noorganik turlarga bo’linadi. O’simliklar, hayvonlar va odamlarga tirik materiya namunalidir. O’tin, paxta va jundan tayyorlangan kiyimlar, grechixa yormasi ham tirik materiyaga tegishli, chunki ular ham bir vaqtlar qandaydir tirik mavjudotning qismi bo’lgan. Temir, mis, oyna, suv, havo va hokazo noorganik materiyaga misol bo’la oladi.

Materiyaning barcha turlari, holati yoki shaklidan qat’i nazar, atomlardan tashkil topgan. Atomlar tarkibir esa markaziy yadro va uning atrofida aylanuvchi elektronlardan iborat. Elektronlar doimo harakatda bo’lgan kichik elektr zarralaridir.

Atomlar, odamlar uning o’lchamlarini tasavvur qila olmaydigan darajada kichik bo’lsa-da, yadro va elektronlar o’rtasida sezilarli bo’shliq mavjud. Ushbu bo’shliq atom tashkil topgan zarralarning umumiy hajmidan ancha kattadir. Demak, materiya, asosan, bo’shliqdan tashkil topgan! U odammi yoki g’ishtli devormi, buning ahamiyati yo’q. Agar sizning tanangizdan barcha bo’shliqlar chiqarib tashlanib, faqat qattiq asosgina qoldirilsa, siz ushoqdekkina tabletka darajasida kichrayib qolasiz.

Agar barcha atomlar bir xil bo’lganida edi, materiya butun dunyoda faqat bir xil ko’rinishga ega bo’ar edi. Biroq ular yuzdan oshiq ko’rinishga egadir, ularning har biri alohida holda materiyaning eng oddiy ko’rinishi – elementni tashkil etadi. Oltin, temir, yod, kislorod, mis sof ko’rinishda alohida elementlardan iboratdir.

Turli atomlarning kombinatsiyasidan tashkil topgan va bir-biri bilan mustahkam bog’langan materiya modda deb ataladi. Moddaning eng kichik zarrasi molekula deb ataladi. Atom va molekulalar bir-biriga qanchalik yaqin joylashsa, materiya shunchalik, “zich” bo’ladi. Materiya qanchalik zich bo’lsa, shunchalik og’ir bo’ladi. Materiya bir (qattiq, suyuq yoki gazsimon) holatdan ikkinchi holatga o’tishi mumkin. Uni butunlay yo’q qilib bo’lmaydi, ammo energiyaga aylantirish mumkin.

Materiya va materiya kabi tushunchalar dunyoning ilmiy bilimlarining asosiy toifalariga kiradi va o’zaro bog’liqdir. Biroq, aslida, bu dunyoning zamonaviy ko’rinishi haqidagi umumiy g’oyani o’z ichiga olgan ikkita mutlaqo boshqacha atama. Ularning orasidagi farqlarni tan olganingizdan so’ng, siz chegaralarni aniq ajratib olishingiz va har bir kontseptsiyaning mohiyatini aniq ifodalashingiz mumkin, shu bilan birga ushbu toifalarning qarama-qarshi in’ikosining natijasi bo’lgan umumiy xususiyatlarni hisobga olmaganda, o’zaro munosabatlarni saqlab qolish muhimdir, bu faqat chegaralarni buzadi va mohiyatdan uzoqlashadi.

Shuningdek o’qing: materiya haqida boshqa qiziqarli ma’lumotlar

Koinot nimaligini bilasizmi?

Bizni o’rab turgan butun moddiy dunyo, shuningdek, Yerdan tashqarida bo’lgan kosmik fazo, sayyoralar va yulduzlar Koinotni tashkil qiladi. O’z hayoti davomida turli shakllarga kiradigan materiyaning boshi ham, adog’i ham yo’q.

Ko’pchilik munajjimlar, Koinot bundan 15 000 mlrd. yil muqaddam sodir bo’lgan kuchli portlash natijasida vujudga kelgan, deb hisoblaydi. Olimlar “Katta Zarba” deb ataydigan bu kuchli portlash qaynoq gazlarni turli tomonlarga haydab yubordi va, nihoyat, o’sha gazlardan galaktikalar, yulduzlar va sayyoralar tashkil topdi.

Koinotning chek-chegarasi bo’lmasa kerak. Boz ustiga, u tobora kengaymoqda, ya’ni uni tashkil etuvchi galaktikalar, ya’ni uni tashkil etuvchi galaktikalar, yulduzlar va quyosh sistemalari o’z o’rnini o’zgartirib, barcha yo’nalishlar bo’yicha markazdan uzoqlashib bormoqda. Hatto eng zamonaviy astronomik vositalarning ham butun Koinotni qamrab olishga kuchi yetmaydi. Vaholanki, ular bizdan 2 milliard yorug’lik yili uzoqligida bo’lgan yulduzlar nurini ham ilg’ash quvvatiga ega. Balkim, o’sha yulduzlar so’nib ketgan bo’lishi mumkin, lekin teleskop ularni ko’radi (sababi, ularning shu’lasi Yerga yetib kelgunga qadar milliardlarb yillar o’tadi). Koinotning kattaligi qancha? U shu darajada kattaki, munajjimlar uning ko’lamini yorug’lik yillari bilan o’lchashga majbur bo’lishadi. Yorug’lik yili yorug’lik bir yil davomida bosib o’tadigan masofani anglatadi. Yorug’lik sekundiga 300 000 (186 000 mil) kilometr tezlik bilan harakat qiladi. Shunga asosan, bir yorug’lik yili 9 500 000 million kilometrga teng.

Koinot — bu makon va zamonda bepoyon borliq, cheksiz moddiy olam. Har xil alohida jismlarni, ularning sistemalarini, moddalarning harakati jarayonida vujudga keladigan kosmik obʼyektlarni (Yerga Qaraganda bir necha million marta katta) oʻz ichiga oladi. Olamda sodir boʻladigan turli hodisalar oʻzaro bogʻliq va bir-birini taqazo etadi. Ular fazo va vaqtga bogʻliq holda rivojlanadi. Bu aloqalarga boʻysunadigan qonuniyatlarni oʻrganish tabiatshunoslikning asosiy vazifasidir. Moddaning Koinotda makon va zamonda taqsimlanishi, turli kosmik jismlar va ularning tizimlari astronomiyada, Koinotning umumiy tuzilishi, oʻtmishi va kelajagiga oid masalalar kosmologiyada oʻrganiladi. Jamiyat taraqqiyotining har bir bosqichida insoniyat Koinotning biror chegarasini oʻrgana olgan.

Koinot usullari va astronomik asboblar takomillashgan sari, Koinotni kuzatish chegaralari kengayib, tadqiqotlar yanada chuqurroq, insoniyat bilimi haqiqatga yanada yaqinroq boʻlib borgan.

Koinot haqida qiziqarli

Koinot cheksizmi?

Manba

Mo’jiza kitobning 1-jildi.