Kivoriy
Kivoriy (gr grekcha: κιβώριον, lotincha: ciborium) Qadimgi Rim meʼmorchiligida „kiborium“ quyoshdan himoyalanadigan soyabon deb atalgan.
Xristianlarning birinchi asrlarida „ciborium“ soʻzi lotincha: ciborium tepasi xochli chodir deya talqin etilgan.Muqaddas sovgʻalar saqlanadigan quti, kema ham ciborium deb atalgan. Kivoriy cherkovning qurbongohidagi taxtga oʻrnatilgan va u Masih xochga mixlangan va dafn etilgan joyni va hatto Najotkorning qabriga tayinlangan qoʻriqchilarni ramziy maʼnosi boʻlgan. Katoliklar orasida bunday kiborium odatda chodir deb atalgan (kamdan-kam hollarda: cuvuklia). Sharqiy cherkovda bunday chodir kelib chiqishi koʻra „kiot“ yoki "cybot " soʻzi bilan nomlangan .
Qurbongoh ustiga kiborium oʻrnatish odati IV-VI asrlarda ilk xristian cherkovlarida paydo boʻlgan va dastlab ibodatning maʼlum daqiqalarida va xizmatlar oraligʻida qurbongohni yopadigan pardalarni mahkamlash uchun xizmat qilgan. Romanesk va gotika soborlaridagi haykallar ustiga kichik kanoplar oʻrnatilgan Rossiyada "
qurbongoh kanopi " nomi qabul qilingan. Bunday vestibyullar yoki kanoplar avliyolarning yodgorliklari , muqaddas piktogrammalar, muqaddas buloqlar , qirollarning taxtlari va ibodat joylari , yepiskoplar, monastirlarning abbotlari va torlar shu kivory bian jihozlangan.
Arxitektonik kiboriya
XII-XIII asrlarda ciborium soʻzi, lotin anʼanalariga koʻra, meʼmoriy tuzilmalarga — toʻrt yoki sakkizta ustunlar bilan mustahkamlangan taxt (qurbongoh) ustidagi soyabon (chodir) ga oʻrnatila boshlangan. Murakkab kompozitsiyadagi toʻrtta ustun ustidagi monumental meʼmoriy kiborium (chodir) Rimdagi Lateranodagi San-Jovanni „titulli“ bazilkasida joylashgan . U cherkov xochi oʻrtasida koʻtarilgan (XIV-XVI asrda qisman oʻzgargan.). Uning tepasida, halosli havoriylarning figuralari- havoriylar Butrus va Pavlusning boshlari- shaklida yasalgan kumush yodgorliklarda muqaddas yodgorliklar saqlangan.
Barokko meʼmorchiligining durdona asari — Vatikandagi Avliyo Pyotr sobori xochining oʻrtasida ciborium oʻrnatilgan boʻlib, u Gian Lorenzo Bernini tomonidan bronzadan, xochli chodirni 29 metr balandlikka koʻtaradigan toʻrtta oʻralgan ustunda yaratilgan(1624-1633). Toʻrtta ustunli shunga oʻxshash lekin kichikroq ciborium, Rimdagi boshqa titulli bazilkada — Santa Mariya Maggiore (Ferdinando Fuga tomonidan ishlab chiqilgan, 1750-1825).
Ciborium, shuningdek, monastirlarda Muqaddas quduq tepasida qurilgan. Qadimgi rus ikona rasmida ciborium tasviri qurbongohning ramziy maʼnosini anglatgan.
Oʻrta asrlardagi Italiya shaharlarida ciboriumlar markaziy maydonlarda baland pogʻonali podiumga oʻrnatilgan. Ular „Berlinlar“ deb atalgan(italyancha: berlina — arava, vagon). Berlinda oʻrnatilgan taxt shahar hukmdori, „kapitani del popolo“(xalq yetakchilari)ning inauguratsiya marosimiga xizmat qilgan. Monumental ciborium qabr tosh vazifasini oʻtagan. Ularni qurish odati Qadimgi Rim davriga borib taqaladi. Oʻrta asrlarda Veronada monumental maqbaralar ulkan gotika ciboriumlar shaklida qurilgan, uning ichida sarkofag va tepasida hukmdorning otliq haykali oʻrnatilgan. Londonda, Janubiy Kensingtonda, 1864-1872-yillarda shahzoda Konsorti Albertga ( qirolicha Viktoriyaning rafiqasi va Viktoriya va Albert muzeyining asoschisi) yodgorlik majmuasi oʻrnatildi. U Angliyadagi „Gotik uygʻonish“harakatining oʻziga xos yodgorligi boʻlib, ulkan gotika ciborium shaklida yaratilgan (meʼmor J. G. Skott).
Eslatmalar
Adabiyot
Havolalar
uz.wikipedia.org