Kerria japonica
Kerria japonica , odatda
yapon kerriyasi yoki
yapon guli deb nomlanuvchi, raʼnodoshlar oilasiga mansub, sariq gulli buta (Rosaceae), vatani Xitoy, Yaponiya va Koreya. Bu
Kerria turkumiga kiruvchi yagona tur. Yovvoyi holatda togʻ yonbagʻirlarida chakalakzorlarda oʻsadi. Yapon kerriasi xalq tabobatida foydalaniladi. Ikki gulli navi K. japonica 'Plenifloraʼ odatda
bakalavr tugmalari deb ataladi.
Kerria nomi ham tur va turkum uchun umumiy nomidir. Tur shotlandiyalik bogʻbon Willian Kerr sharafiga nomlangan.
U Yangi Angliyaning shimolida (AQSh)
yapon marigold butasi yoki
moʻjizaviy marigold butasi nomi bilan ham tanilgan.
Tavsif
Kerria japonica boʻyi 1–3 metr (3.3–9.8 ft)gacha yetadi, poyalari bilan koʻpincha boshqa oʻsimliklar yoki toshlar ustida tayanib oʻsadi. Yovvoyi tabiatda togʻ yonbagʻirlarida chakalakzorlarda oʻsadi. Barglari muqobil, oddiy, 3-10 sm uzunlikda. Gullar oltin sariq rangli, beshta gulbargli. Mevasi quruq bir urugʻli 4-4,5 mm uzunlikda.
Kultivatsiya
Kerria bahorda gullaydi. Oltin sariq rangli gullari uchun bogʻdorchilikda qadrlanadi. Gullarning rangi oqartirmasligi uchun toʻliq quyosh nuri ostida bir oz soyada oʻstirilgani yaxshi. Ikki nav Qirollik bogʻdorchilik jamiyatining Bogʻdagi xizmatlari uchun mukofotiga sazovor boʻlgan, K. japonica „Oltin Gvineya“ va ikki gulli K. japonica „Pleniflora“, odatda
bakalavr tugmalari sifatida tanilgan.
Zararkunandalar va kasalliklar
2014-yildan beri Buyuk Britaniya Qirollik bogʻdorchilik jamiyati bogʻbonlari bogʻlardagi Kerria japonica butasining zararlana boshlagani haqida maʼlumot ber boshladilar. Simptomlar barglardagi koʻplab qizil dogʻlar va poyadagi jarohatlarni oʻz ichiga oladi, natijada defoliatsiya va oxir-oqibat oʻsimlikning qurishiga olib keladi. Ushbu infeksiyani kerria uchun xos boʻlgan Blumeriella kerriae qoʻziqorini keltirib chiqarishi aniqlandi. Ingliz tilida kerria novdasi va barglarning kuyishi deb nomlanuvchi ushbu oʻta yuqumli kasallik AQShda maʼlum boʻlgan, ammo ilgari Britaniya oʻsimliklarida kuzatilmagan. Bu infeksiya kerria oʻsimliklari uchun jiddiy tahdid hisoblanadi.
Dorivor foydalanish
Oʻsimlik yalligʻlanishga qarshi xususiyatga ega. Asal bilan gullaydigan kurtaklaridan tayyorlangan aralashma Xitoyda yoʻtal va ginekologik kasalliklarni davolashda ishlatilgan.
Barglari va ildizlari tarkibida 0,002 % vodorod sianid mavjud, nozik kurtaklar esa S vitamini (200) ning boy manbaidir, urugʻlarida 44,9 % protein va 45,3 % yogʻ mavjud. Gul barglarida O-metillangan flavonoid pektolinarin (5,7-dihidroksi-4,6-dimetoksiflavon-7-rutinosid) bor.
Madaniyatda
Kerria japonica eramizning birinchi ming yillikdagi yapon sheʼriyatining eng qadimgi toʻplami boʻlgan Manʼyōshūda tez-tez tilga olinadi.
Qing sulolasi shoiri Chen Xao (陳淏) oʻzining „ Flower Mirror“ qishloq xoʻjaligi traktatida Kerria yaponikaning goʻzalligini taʼkidlagan.
Manbalar
uz.wikipedia.org