Karboksimetilselluloza
Karboksimetilsellulosa (KMS, kroskaramelloza, sellyulozaglikol kislotasi, [CHO(OH)(OCHCOOH)], bu yerda x = 0,08-1,5) sellyuloza hosilasi boʻlib, unda karboksilmetil guruhi (-CH-COOH) glyukoza monomerlarining gidroksil guruhlari bilan birlashadi. Eritmalar rangsizdir. U birinchi marta 1918 yilda nemis kimyogari Yansen tomonidan sintez qilingan va patentlangan. Tashqi koʻrinishi: och-olov rangli kristalli kukun.
Quyuqlashtiruvchi sifatida tish pastasi, oziq-ovqat mahsulotlari (oziq-ovqat qoʻshimchasi E469, E466), kosmetika mahsulotlarida, sochlar uchun lak kabi mahsulotlar tarkibiga kiradi. U laksatiflar va yelim ishlab chiqarishda qoʻllaniladi (masalan, yelim bustilat). Sovuq akkumulyatorlar uchun yuvish vositalari va plomba moddalari tarkibiga kiradi. Bundan tashqari, koʻpikning barqarorligini yaxshilash uchun koʻpik qiluvchi moddalar uchun polimer sifatida ham foydalanish mumkin. Karboksimetilsellyuloza asosidagi loy suspenziyalari gaz va neft sanoatida burgʻulashda, geologik tadqiqotlarda qoʻllaniladi, bu yerda u yopishqoqlikni oʻzgartiruvchi va suvni ushlab turuvchi vosita sifatida ishlaydi.
Qoʻllanilishi
Karboksimetilsellyuloza hosilalari
Kimyo, oziq-ovqat va tibbiyot sanoatida natriy tuzi ishlatiladi ([C6H7O2(OH)3-x(OCH2COONa)x]n, bu erda x = 0,02-1,50) — natriy karboksimetilselluloza, suvli eritmalari yopishqoq, psevdoplastiklikka ega va baʼzi navlarda — tiksotropiya. Selluloza glikolik kislotaning natriy tuzi plastifikator, quyuqlashtiruvchi va rezorbent sifatida ishlatiladi. Uzoq vaqt davomida plastisitni saqlaydigan yopishqoq eritmalar hosil qilish qobiliyati tufayli natriy karboksimetilselluloza qurilish sanoatida keng tarqaldi.
Oziq-ovqat va farmatsevtika sanoatida karboksimetilselluloz natriy tuzi koʻpincha uch oʻlchamli (oʻzaro bogʻlangan) koʻrinishda ishlatiladi (kroskarmelloza — E468). Karboksimetilsellulozaning natriy tuzidan farqli oʻlaroq, kroskarmelloza suvda amalda erimaydi. Biroq, u suvni singdirish qobiliyatiga ega. 1 g kroskarmelloza 20 ml gacha suvni oʻzlashtiradi.
Havolalar
uz.wikipedia.org