Kanadadagi oʻrmon yongʻinlari (2023)
Kanadadagi oʻrmon yongʻinlari — Kanadada 2023-yilning mart oyidan boshlanib, iyun oyidan kuchaygan hamda davom etayotgan rekord darajadagi oʻrmon yongʻinlari seriyasi. Yongʻinlardan barcha 13 provinsiya va hududlar zarar koʻrdi. Eng katta yongʻinlar Alberta, Britaniya Kolumbiyasi, Shimoli-Gʻarbiy hududlar, Yangi Shotlandiya, Ontario va Kvebekda kuzatildi. 2023-yilgi oʻrmon yongʻinlari mavsumida Kanada tarixida qayd etilgan yonib ketgan hudud maydoni 1989, 1995 va 2014-yillardagi yongʻin mavsumlaridan, shuningdek, Shimoliy Amerika tarixida qayd etilgan Gʻarbiy AQSh oʻrmon yongʻinlari mavsumidan ham oshib ketdi.
30-avgust holatiga koʻra, 6 053 ta yongʻin oʻchogʻi 152,398 square kilometre (58,841 mi²; 37,658,000 acre) maydonni qamrab oldi. Bu Kanadada mavjud butun oʻrmon maydonining taxminan toʻrt foizini, yaʼni 2.62 million ha (6.5 million acre) maydonga teng boʻlib, yilning shu davri uchun koʻp yillik oʻrtacha koʻrsatkichdan besh baravar koʻproqni tashkil qiladi. 30-avgust kuni 1064 ta oʻrmon yongʻinlari faol boʻlib, ulardan 699 tasi „nazoratdan tashqarida“ deb topilgan. Xalqaro yordam yongʻin ta’sirini kamaytirishga yordam berdi.
Oʻrmon yongʻinlari tutuni Kanada va Qoʻshma Shtatlarda havo sifati borasida ogohlantirish va evakuatsiyalarga sabab boʻldi. Tutun iyun oyining oxirida Atlantika okeanini kesib oʻtib, Yevropaga ham yetib keldi.
Kelib chiqishi
Kanadada oʻrmon yongʻinlari davr oʻtishi bilan oʻzgarib bormoqda. Umuman olganda, 1970—1980-yillardan buyon oʻrmon yongʻinlarining umumiy yillik soni kamaygan boʻlsa-da, yonib ketgan maydon hajmi koʻpaydi. 1959-yildan beri 200 ha (490 acre)dan ortiq maydonni qamrab oladigan yirik yongʻinlar soni koʻpayib, oʻrtacha yongʻin mavsumi taxminan ikki haftaga choʻzildi. Kanadada yongʻin mavsumi odatda may oyida boshlanadi. 2023-yildagi yongʻinlar 2016-yildagi Fort-Makmurrey va 2021-yilgi Litton yongʻinlari bilan taqqoslanadi.
Iqlim oʻzgarishi sharoitida ob-havoning issiqroq va quruqroq boʻlib borishi oʻrmon yongʻinlari xavfini oshirmoqda. Chunki bunaqa sharoitda oʻsimliklar koʻproq alangalanadi. 18-may haftasida esgan sovuq shamol yongʻin xavfini kuchaytirdi. Kanada jamoat xavfsizligi vaziri Bill Blair: „Mavsum boshidagi bu sharoitlar misli koʻrilmagan. Iqlim oʻzgarishi sababli shunga oʻxshash ekstremal ob-havo hodisalari mamlakat boʻylab ham tez-tez, ham agressiv darajada ortib borishi mumkin“ dedi. Kvebekdagi yongʻinlar ortidan World Weather Attribution oʻtkazgan tahlil shuni koʻrsatdiki, Kvebekda iqlim oʻzgarishi sababli yongʻinlar ikki barobar va 20%ga kuchaygan. 2023-yilgi Shimoliy Amerika gʻarbidagi issiqlik toʻlqini Albertada oʻrmon yongʻinlarini yanada kuchaytirdi.
Oʻrmonlarni boshqarish ham oʻrmon yongʻinlari uchun omildir. Kanada oʻrmon xoʻjaligi asosan yongʻinni oʻchirishga eʼtibor qaratgani sababli, oʻrmonlarning ostida quruq oʻsimliklar koʻplab toʻplangan. Kanada odatda nazorat ostida kuydirish orqali kattaroq va xavfliroq yongʻinlar xavfini kamaytirishga erishadi. Nazorat ostida kuydirish uchun ruxsat olish qiyin jarayon. Ayniqsa tarixan bu ishni amalga oshirgan va oʻrmon yongʻinlaridan nomutanosib zarar koʻrgan mahalliy guruhlar uchun. Kanadada milliy yongʻin oʻchirish xizmati yoʻq. Mahalliy resurslar esa byudjet qisqarishi tufayli anchagina zaiflashgan.
Manbalar
uz.wikipedia.org