Jualiy tumani

Jualiy tumani (qozoqcha: Жуалы ауданы) — Qozogʻiston Respublikasining janubidagi Jambul viloyatidagi maʼmuriy birlik.
Maʼmuriy markazi — Bauirjan Momishuli qishlogʻi.
Tumanning maydoni — 4,2 ming kv. km².
Tuman hokimi — Murtazo Jalgas.
Ushbu tuman ikki davlat (Qirgʻiziston va Oʻzbekiston) bilan chegaradosh.

Tarixi

Tuman 1933-yil 27-dekabrda Janubiy Qozogʻiston viloyati tarkibida Juvali tumani sifatida tuzilgan. 1939-yil 14-oktyabrdan Jambul viloyati tarkibida boʻlgan. 1993-yil 4-mayda Jualiy nomiga oʻzgartirildi.

Geografiyasi

Jualiy tumani Teris daryosining yuqori va oʻrta oqimini (quyi oqimi Assa deb ataladi), Jualiy togʻ tizmasining katta qismini (markaziy qismining balandligi 900 m, boshqa joylari 1200 m) egallaydi. Shimolda Qoratov tizmasi, gʻarb va janubi-gʻarbdan Boraldaytau togʻlari, janub va janubi-sharqda Talas Olatov tizmasi bilan oʻralgan.
Foydali qazilmalari: koʻmir, qurilish materiallari. Yanvarning oʻrtacha harorati −2 °C, iyulniki 18 °C. Oʻrtacha yillik yogʻin 400 mm boʻlib, asosan bahorga toʻgʻri keladi. Qor qoplami taxminan 30 sm, u noyabrdan mart oyining oxirigacha davomli boʻladi. Viloyat hududidan bir nechta daryolar oqib oʻtadi: Teris, Oqsoy, Koʻksoy, Oqjar, Boralday, Qoʻshqarata va boshqalar. Teris daryosida Teris-Ashchibuloq suv ombori qurilgan. Viloyatning shimoliy qismida Bilikoʻl koʻli bor.
Tuprogʻi toʻq va och jigarrang. Daryo boʻylarida shuvoq, tipchak, chalov va buta oʻsimliklari (spiraea, naʼmatak, doʻlana) oʻsadi. Togʻlarda yovvoyi olma, nok va boshqa mevali daraxtlarni uchratish mumkin. Talas Olatau togʻ yon bagʻirlari Aksu-Jabagʻli qoʻriqxonasining shimoliy qismiga toʻgʻri keladi. U yerda hayvonlardan boʻri, tulki, togʻ echkisi, choʻchqa, quyon, oʻrdak, gʻoz, qirgʻovul, keklik uchraydi; suv havzalarida — qorakoʻl baligʻi, sazan, som, karas baliqlari, marinka va boshqa koʻplab baliq turlarini uchratish mumkin.

Demografiyasi

2019-yil boshida tuman aholisi soni 52 169 nafar boʻlgan.
Aholi dinamikasi :

Maʼmuriy birligi

2006-yil boshiga kelib tuman tarkibiga 15 ta qishloq okrugi kiritiladi.

B. Momishuli qishloq okrugi

Oqsoy qishloq okrugi

Aqtoʻbe qishloq okrugi

Bilikoʻl qishloq okrugi

Boralday qishloq okrugi

Burnooktyabr qishloq okrugi

Jetitoʻbe qishloq okrugi

Ko‘kbastau qishloq okrugi

Kurenbel qishloq okrugi

Qarasaz qishloq okrugi

Qoʻshqarata qishloq okrugi

Shaqpaqata qishloq okrugi

Qizilariq qishloq okrugi

Mingbuloq qishloq okrugi

Iqtisodiyoti

Iqtisodiyotining asosiy tarmogʻi: vinochilik, goʻsht va sutchilik. Tumanda asosan don va yem-xashak ekinlari hamda sabzavotlar, kartoshka, poliz ekinlari yetishtiriladi. Chorvachilikda qoramol, qoʻy, echki, ot kabilar boqiladi. Tuman hududidan „Toshkent — Olmaota“ temir yoʻli hamda „Toshkent — Olmaota“, „Bauyrjon Momishuli-Qoʻshqoʻrata“ avtomobil yoʻllari oʻtgan.

Tumandan yetishib chiqqan taniqli shaxslar

Manbalar

Ushbu maqolani yozishda „Qozogʻiston. Milliy entsiklopediya“ kitobi (1998—2007) hamda Creative Commons BY-SA 3.0 Unported litsenziyasi ostida „Qozoq entsiklopediyasi“ tahririyati tomonidan taqdim etilgan maʼlumotlardan foydalanilgan.

uz.wikipedia.org