Joytun Madaniyati

Joytun madaniyati — Oʻrta Osiyoning neolit davriga oid eng qad. oʻtroq dehqonchilik madaniyati markazlaridan biri (mil. av. 6—5-ming yillik). Ashxoboddan 30 km shim.da joylashgan qad. oʻtroq dehqonlar qishlogʻi harobasi nomidan olingan. 1952 y.dan Janubiy Turkmaniston arxeologiya kompleks ekspeditsiyasi qazish ishlari olib borgan. 10 dan ortiq yodgorliklar (Chagʻillitepa, Pessejiktepa, Chopontepa, Nayzatepa, Joytun va b.)ni tekshirgan. Bu urugʻdoshlik manzilgoxlarining har biri 0,5—2 ga maydonni egallagan. Somonli guvaladan qurilgan bir xonali uylar (25—45 m²) sahni oq ganchli loy bilan suvalgan, ayrimlari qizil va qora rangga boʻyalgan. Har bir xonada oʻchoq, gʻalla oʻrasi, supa boʻlgan. Ayrim xonalar oʻrtasida katta otashkada boʻlib, umumiy sajdagoh vazifasini oʻtagan. Manzilgoxlarda ombor, sopol idishlar pishiriladigan maydonchalar boʻlgan. 3 madaniy qatlamdan iborat Joytun manzilgox.i (J. m. shu nomdan olingan) toʻla oʻrganilgan. Uning mayd. 0,5 ga, yuqori qatlami 35— 40 xonadan, oʻrta qatlami 29 xonadan iborat. Manzilgohlardan bolalar suyagi topilgan, kattalar tashqariga koʻmilgan. Aholi, asosan, dehqonchilik, chorvachilik, ovchilik bilan shugʻullangan. Aholi chaqmoqtoshdan qirgʻich, oʻroq, randa, pichoq; suyakdan igna, bigiz; tosh oʻtir va b. buyumlar yasagan. Sopol idishlar somonli loydan ishlanib, baʼzilarining sirti qizil angob bilan boʻyalgan. Tosh va loy (sopol)dan ishlangan ayol va hayvon haykalchalari, tosh, suyak va chigʻanoqlardan yasalgan tumor, munchoq va b. turli taqinchoqlar keng tarqalgan. J. m. Kaspiy boʻyidagi mezolit davri madaniyati asosida vujudga kelgan. U — ibtidoiy dehqonchilik madaniyatining jaxondagi noyob obidalaridan biri.

Adabiyot

Manbalar

uz.wikipedia.org

Sun'iy intellekt javobi:

Joytun madaniyati — bu yerni va odamlarni qadimiy davrlarda o‘ziga xos tarzda rivojlantirgan arxeologik madaniyatlardan biridir. Bu madaniyat asosan Qohira yaqinidagi Joytun mintaqasida aniqlangan bo‘lib, u o‘rta neolit va boshlang‘ich tarixiy davrga taalluqlidir.

Joytun madaniyatining asosiy xususiyatlari:

Tarixi va davri:
Joytun madaniyati eramizdan oldingi taxminan 7-ming yilliklarda shakllangan. Bu davr odamlar uchun qishloq xo‘jaligi va chorvachilik rivojlana boshlagan muhim davr hisoblanadi. Ushbu madaniyat o‘zining neolit (yangi tosh davri) va boshlang‘ich bronza davri aralash xususiyatlari bilan ajralib turadi.
Qishloq xo‘jaligi:
Joytun madaniyati aholisi qishloq xo‘jaligiga asoslangan hayot tarzini olib borgan. Ular asosan bug‘doy, arpa kabi donlarni etishtirgan, shuningdek, chorvachilik bilan ham shug‘ullangan. Bu hayotni barqarorlashtirishga va jamoaning o‘sishiga yordam bergan.
Arxeologik topilmalar:
Joytun hududidan topilgan qishloqlar, uy qoldiqlari, sopol idishlar va asboblar bu madaniyatning texnologik va madaniy taraqqiyotini ko‘rsatadi. Sopollarning o‘ziga xos naqshlari va shakllari mavjud bo‘lib, ular san’at va estetikani ifodalaydi.
Ijtimoiy tuzilma:
Qishloqlar ko‘paya boshlagach, ijtimoiy tuzilma ham murakkablashgan bo‘lishi mumkin. Yirik qishloqlarda boshqaruv organlari, diniy rasm-rusmlar va savdo aloqalari rivojlanganligi taxmin qilinadi.
Din va madaniyat:
Eramizdan avvalgi neolit davrida odamlar atrofdagi tabiat hodisalarini tushunishga harakat qilib, ular bilan bog‘liq diniy marosimlar va rasmiy ibodatlarni amalga oshirgan. Joytun madaniyati xalqining e'tiqodlari va diniy marosimlari haqida arxeologik dalillar mavjud.

Joytun madaniyatining ahamiyati:

Bu madaniyat Yaqin Sharqdagi neolit davrining muhim yirik madaniyatlaridan biri sanaladi.
Qishloq xo‘jaligi va chorvachilikning rivojlanishi orqali insoniyat tarixi rivojiga katta hissa qo‘shgan.
Joytun madaniyati orqali tarixchilar va arxeologlar qadimgi odamlarning yashash tarzini, ijtimoiy tuzilmasini va madaniy undirish usullarini chuqurroq o‘rganish imkoniga ega bo‘lishadi.
U o‘sha davrda yashagan hamjamiyatlarning tabiat bilan uyg‘unlikda yashash yo‘llarini, madaniy yaqinlashuvlarni o‘rganishda muhim manba hisoblanadi.

Xulosa

Joytun madaniyati o‘z davrining ijtimoiy, madaniy va iqtisodiy jihatdan rivojlangan madaniyatlaridan biri bo‘lib, arxeologiya va tarixshunoslikda katta e’tibor qozongan. Uning izlari orqali qadimgi odamlarning hayot tarzini, jamiyatning shakllanishi va madaniyatning rivojlanish bosqichlarini o‘rganish mumkin.

Agar sizga Joytun madaniyati haqida yanada batafsil ma’lumot yoki boshqa tarixiy madaniyatlar haqida ma'lumot kerak bo‘lsa, bemalol so‘rashingiz mumkin!