Jill Biden
Jill Tracy Jacobs Biden (1951-yil 3-iyunda tugʻilgan) — amerikalik oʻqituvchi va 2021-yildan beri AQShning hozirgi birinchi xonimi, prezident Joe Bidenning rafiqasi. U 2009-yildan 2017-yilgacha eri vitse-prezident boʻlgan paytda AQShning ikkinchi xonimi edi. 2009-yildan beri Biden Shimoliy Virjiniya jamoat kollejida ingliz tili professori.
U Delaver universitetida ingliz tili boʻyicha bakalavr, West Chester universiteti va Villanova universitetida taʼlim va ingliz tili boʻyicha magistrlik darajasiga ega va Delaver universitetiga taʼlim boʻyicha doktorlik darajasiga qaytdi. U oʻn uch yil davomida oʻrta maktablarda ingliz tili va oʻqishdan dars bergan, ruhiy kasalliklar shifoxonasida hissiy nuqsonlari boʻlgan oʻsmirlarga koʻrsatma bergan. 1993-yildan 2008-yilgacha Biden Delaver texnik va jamoat kollejida ingliz tili va yozuv boʻyicha oʻqituvchi boʻlgan. Biden AQSh xonimlari orasida vitse-prezident yoki prezidentning turmush oʻrtogʻi davrida maoshli ishda ishlagan yagonasi hisoblanadi.
Nyu-Jersi shtatining Hammonton shahrida tugʻilgan, yoshligi Pensilvaniya shtatining Willow Grove shahrida oʻtgan. U 1977-yilda Joe Bidenga turmushga chiqdi va janob Bidenning birinchi turmushidan ikki oʻgʻli Bo va Hunterga oʻgay ona boʻldi. Joe Biden va uning turmush oʻrtogʻining 1981-yilda tugʻilgan Eshli Biden ismli qizi ham bor. Jill Biden Breast Health Initiative notiJoerat tashkilotining asoschisi, Book Buddies dasturining hammuassisi, Biden Foundation asoschilaridan biri, Delaware Boots on the Ground kompaniyasi faoli. Mishel Obama bilan Kuchlarni birlashtirish tashkiloti asoschilaridan biri. U memuar va ikkita bolalar kitobini nashr etgan.
Yoshligi
Jill Tracy 1951-yil 3-iyunda Nyu-Jersi shtatining Hammonton shahrida tugʻilgan. Bolaligida u Pensilvaniya shtatining Xatboro shahrida yashagan va sakkiz yoshida Nyu-Jersi shtatining Mahwah shahriga koʻchib oʻtgan. U yerda otasi mahalliy jamgʻarma va kredit uyushmasini boshqargan. Jill besh opa-singilning eng kattasi bo‘lgan.
Tracyning otasi Donald Karl Jacobs Ikkinchi jahon urushi davrida bank xodimi va AQSh dengiz floti signalchisi boʻlgan, u GI Billdan biznes maktabida oʻqish uchun foydalangan va keyin Filadelfiyaning Chestnut Hill mahallasida jamgʻarma va kredit muassasasining rahbari boʻlgan. Uning familiyasi dastlab Giacoppo edi Sitsiliyaning Gesso qishlogʻidan kelgani uchun shunday deyilgan. Qoʻshma Shtatlarga kirgandan keyin uni oʻzgartirdi. Tracyning onasi Bonny Jean (Godfrey) Jacobs, uy bekasi asli kelib chiqishi ingliz va shotlandlarga borib taqaladi.
Uning ota-onasi oʻzlarini „agnostik realistlar“ deb atagan va cherkovga borishmagan, lekin u koʻpincha buvisi bilan Presviterian cherkovida yakshanba marosimlarida qatnashgan. Keyinchalik, Jacobs mustaqil ravishda yaqin atrofdagi Abington Presviterian cherkovida aʼzolik saboqlarini olgan.
Jacobs har doim yuqori martabaga ega boʻlishni niyat qilgan. Jill 15 yoshida ishlay boshlagan, Nyu-Jersi shtatidagi Okean-Siti shahrida ofitsiantlik qilgan. U Upper Moreland oʻrta maktabida oʻqigan, u yerda oʻzining keyingi izohiga koʻra, u biroz isyonkor va ijtimoiy hayotidan zavqlangan va prankster boʻlgan. Biroq, u har doim ingliz tili darsini yaxshi koʻrganini eslaydi. Sinfdoshlari ham uni yaxshi oʻquvchi ekanligini aytishdi. Maktabni 1969-yilda bitirgan.
Taʼlim va martaba, nikoh va oila
Jacobs Pensilvaniyadagi Brandywine Junior kollejida bir semestr o‘qidi. U moda savdosini oʻrganish niyatida edi, lekin u sohaga qiziqishi kam edi. U 1970-yil fevral oyida sobiq kollej futbolchisi Bill Stivensonga turmushga chiqqan va Jill Stivenson familyasini olgan. Bir necha yil ichida u Delaver universiteti yaqinidagi Nyuarkda, Delaverda Stone Balloonni ochdi. Bu mamlakatdagi eng muvaffaqiyatli kollej bufetlaridan biriga aylandi.
Jill Tracy Delaver universitetining, Sanʼat va fanlar kollejiga oʻqishga kirdi. U yerda ingliz tilini mutaxassis sifatida oʻrgandi. Keyin kollejdan bir yil taʼtil oldi va daromadini toʻldirish uchun Wilmingtondagi mahalliy agentlikda biroz modellik qildi. U va eri Stevenson bir-biridan uzoqlashib ketishdi. Oila 1974-yilda ajralishdi.
Jill 1975-yil mart oyida senator Joe Biden bilan tanishgan. Uchrashuv Joening akasi Frank tomonidan tashkil etilgan. Biden uning fotosuratini mahalliy reklamada koʻrgan boʻlsa ham, uni kollej davridan bilardi. Joe oʻzidan qariyb toʻqqiz yosh katta boʻlsa-da, u oʻzi tanigan kollejdagi yigitlarga nisbatan uning rasmiy koʻrinishi va xulq-atvoridan mamnun edi va birinchi uchrashuvdan keyin onasiga: „Onamga., Men nihoyat bir janobni uchratdim“ degan. Ayni paytda u Stevenson bilan ajralish jarayonini soʻnggi bosqichida edi. 1975-yil may oyida fuqarolik sudi ajrashishga ruxsat berdi.
Jill 1975-yilda Delaver universitetini sanʼat bakalavri fakultetini ingliz tili boʻyicha tamomlagan. U oʻz faoliyatini Wilmington davlat maktab tizimida oʻrinbosar oʻqituvchi sifatida boshlagan, keyin Vilmingtondagi Sent-Mark oʻrta maktabida bir yil davomida oʻrta maktabda toʻliq ingliz tilidan dars bergan. Taxminan shu vaqt ichida u Bidenning Senat idorasida besh oy ishladi. Bu senatorning shtatning janubiy qismlariga mobil aloqa operatsiyasi bilan haftalik safarlar tufayli roʻy berdi.
Jill va Joe Biden 1977-yil 17-iyun kuni Nyu-Yorkdagi Birlashgan Millatlar Tashkilotidagi Chapelda katolik ruhoniysi guvohligida turmush qurishgan. Bu janob Bidenning birinchi xotini va chaqaloq qizi avtohalokatda vafot etganidan toʻrt yarim yil oʻtib sodir boʻldi. Joeu bu nikohni qabul qilishdan oldin ham unga bir necha bor takliflar boʻlgan, chunki u jamoatchilik eʼtiboriga tushishdan qoʻrqardi, oʻz faoliyatiga eʼtibor qaratishni xohlardi. Shuning uchun dastlab baxtsiz hodisadan omon qolgan ikki yosh oʻgʻlini tarbiyalash majburiyatini oʻz zimmasiga olishga ikkilanmadi. Ular asal oyini Vengriya Xalq Respublikasidagi Balaton koʻlida oʻtkazdilar. Jill Joening oʻgʻillari Beau va Hunterni tarbiyaladi va ular uni onam deb chaqirishdi, lekin Jill ularni rasman qabul qilmadi.
Biden West Chester State kollejida magistraturada ishlaganda dars berishni davom ettirdi va har semestrda bitta kursni olib oʻqitdi. U 1981-yilda Vest Chesterda mutaxassisligi boʻyicha taʼlim magistri darajasini olgan. Bidenlarning qizi Eshli Bleyzer 1981-yil 8-iyun kuni tug‘ilgan va Jil uch farzandni tarbiyalash chog‘ida ikki yil ishlashni to‘xtatdi.
Keyin u ish Joeyiga qaytdi, ingliz tilidan dars berdi, oʻqish boʻyicha mutaxassis sifatida ishladi va ruhiy jihatdan nogiron talabalarga tarixdan dars berdi. 1980-yillarda u besh yil davomida Rokford markazi psixiatriya shifoxonasida oʻsmirlar dasturida dars bergan. Biden 1987-yilda Villanova universitetida ingliz tili boʻyicha ikkinchi magistrlik darajasini olgan. Erining 1988-yildagi Demokratik partiyadan prezidentlikka nomzod kampaniyasi paytida, u birinchi xonim boʻlsa ham, ruhan nogiron bolalarni oʻqitish ishini davom ettirishini aytdi. Biden Kleymont oʻrta maktabida uch yil dars bergan. 1990-yillarning boshida u Wilmingtondagi Brandywine High Schoolda ingliz tilidan dars bergan. U yerdagi bir qancha shogirdlari keyinchalik uni chin dildan ularga gʻamxoʻrlik qilganini eslashadi. Umuman olganda, u davlat oʻrta maktabida oʻn uch yil dars bergan.
1993-yildan 2008-yilgacha Biden Delaver texnik va jamoat kollejining Stenton kampusida ingliz tili oʻqituvchisi boʻlgan. Kampusda u ingliz tilidan kompozitsiya va qatytaruvchi taʼlimdan dars bergan, asosiy eʼtibor talabalarda ishonchni uygʻotishga qaratilgan. Jill jamoa kollejida dars bergani haqida shunday dedi: „Men ularning hayotida katta oʻzgarishlar qila olaman deb oʻylayman. Men shunchaki bu aholini yaxshi koʻraman. Bu menga juda qulay tuyuladi. Men maktabga qaytib, ilmiy darajaga ega boʻlgan ayollarni yaxshi koʻraman, chunki ular diqqatini jamlay olgan“.
Biden 1993-yilda boshlangan, Delaver shtatidagi maktablar va boshqa guruhlarga koʻkrak saratoni haqida maʼlumot berish boʻyicha taʼlim dasturlarini bepul taqdim etadigan notiJoerat tashkilot boʻlgan Biden Koʻkrak Sogʻliqni saqlash tashabbusi prezidenti. U bu harakatni oʻsha yili toʻrtta dugonasiga koʻkrak bezi saratoni tashxisi qoʻyilganidan keyin boshladi. Keyingi 15 yil ichida tashkilot 7000 dan ortiq oʻrta maktab oʻquvchilariga koʻkrak saratoni haqida maʼlumot berdi. 2007-yilda Biden kam taʼminlangan bolalar uchun kitoblar yetkazib beruvchi Book Buddies kompaniyasini yaratishga yordam berdi va harbiy oilalarni qoʻllab-quvvatlovchi Delaware Boots on the Ground tashkilotida juda faol boʻldi. U haftasiga besh marta besh milya yuguradi va dengiz piyodalari marafonida, shuningdek, Filadelfiya yarim marafonida ham qatnashgan.
Keyinchalik Biden oʻzining tugʻilgan nomi Jill Jacobs ostida tahsil olib, doktorlik darajasini olish uchun maktabga qaytdi . 2007-yil yanvar oyida, 55 yoshida u Delaver universitetida taʼlim rahbariyatida taʼlim doktori (Ed.D.) darajasini oldi. Uning "Jamoat kollejida talabalarni ushlab turish: talabalar ehtiyojlarini qondirish" nomli dissertatsiyasi Jill Jacobs-Biden nomi bilan nashr etilgan.
Biden muntazam ravishda eri bilan Delaver shtati Greenville shahri Brandywine ustida Joeylashgan Sent-Joezefdagi Massaga tashrif buyuradi. U hech qachon rasman katoliklikni qabul qilganmi yoki katolik ekanligini aniq koʻrsatganmi, jamoatchilikka maʼlum qilinmagan.
2008-yilgi prezidentlik kampaniyasidagi roli
Iroq urushiga shaxsan qarshilik koʻrsatganiga qaramay, Biden erining 2004-yilgi prezidentlik saylovlarida qatnashishini istamagan va u ustida „YOʻQ“ soʻzi yozilgan suzish kiyimida kirish imkoniyatini muhokama qilgan strategiya uchrashuvini toʻxtatib qoʻygan. Ammo 2004-yilda Joerj Bush qayta saylanganidan so‘ng, u erini yana prezidentlikka nomzodini qo‘yishga undadi va keyinchalik shunday dedi: "Men bir hafta davomida tom maʼnoda qora kiyganman. Men uning gʻalaba qozonganiga ishonmadim, chunki vaziyat allaqachon juda yomon ekanligini his qildim. Men Iroq urushiga qarshi edim. Va men Joe ga: „Siz buni oʻzgartirishingiz kerak, buni oʻzgartirishingiz kerak“ dedim. Joe Bidenning 2008-yilgi Demokratik partiyadan prezidentlikka nomzod boʻlish uchun muvaffaqiyatsiz kampaniyasi paytida u hafta davomida dars berishni davom ettirdi va dam olish kunlarida eriga hamrohlik qildi. Jillning soʻzlariga koʻra, u potensial birinchi xonim sifatida taʼlim masalasini hal qilishda faol rol oʻynagan boʻlardi. U, shuningdek, Vazirlar Mahkamasining yigʻilishlariga qoʻshilishni istamasligini va „Agar Joe bilan 30 yil turmush qursam ham, men siyosatdan tashqarida ekanligimni aytaman“ dedi.
Jillning turmush oʻrtogʻi Demokratik partiyadan prezidentlikka nomzod Barak Obamaga raqib sifatida tanlanganidan soʻng, u yana saylovoldi tashviqotini boshladi. U Bo Bidenning Iroqqa yuborilganini eʼtirof etish uchun Moviy Yulduzli Onalar klubi pinini taqib yurgan. U tayyoorlangan siyosiy maʼruzachi boʻlmasa-da, lekin tinglovchilar bilan aloqa oʻrnatishga muvaffaq boʻldi. U, shuningdek, Mishel Obama bilan qoʻshma chiqish qildi. Eri vitse-prezidentlikka nomzod boʻlgan vaqt davomida Jill Biden 2008-yil kuz semestrida Delaver texnik va jamoat kollejida haftasiga toʻrt kun dars berishni davom ettirdi va keyin uzoq dam olish kunlarida saylovoldi tashviqotini olib bordi.
AQShning ikkinchi xonimi (2009-2017)
Birinchi muddat
Obama-Biden juftligi saylagandan soʻng, Jill va uning eri Vashingtondagi vitse-prezidentning rasmiy qarorgohi boʻlgan Number One Observatory Circle (2009-yil yanvar oyida) ga koʻchib oʻtdi. Qoʻshma Shtatlarning yangi ikkinchi xonimi sifatida Biden Vashingtondagi jamoat kollejida dars berishni davom ettirish niyatida edi va ulardan bir nechtasi uni ishga olishdi. 2009-yil yanvar oyida u mamlakatdagi ikkinchi yirik jamoat kolleji boʻlgan Shimoliy Virjiniya jamoat kollejining (NOVA) Aleksandriya kampusida yordamchi professor sifatida ikkita ingliz tili kursini oʻqitishni boshladi. Turmush oʻrtogʻi vitse-prezident boʻlib ishlayotgan paytda ikkinchi xonimlar ishlashlari kamdan-kam uchraydigan holat va Biden eri vitse-prezident boʻlgan paytda maoshli ishda ishlagan birinchi ikkinchi xonim boʻlgan deb ishoniladi. Oq uy yozuvlarida va uning xohishiga koʻra u „Doktor Jill Biden“ deb atalgan.
Senatning tashqi aloqalar qoʻmitasining sobiq maslahatchisi Ketrin Rassell ikkinchi xonim sifatidagi roli uchun Bidenning shtab boshligʻi etib tayinlandi. Kortni OʻDonnell, Xovard Din va Elizabet Edvardsning sobiq matbuot kotibi Jillning aloqa boʻyicha direktori va Kirsten White, Morgan, Lewis & Bockius advokati, uning siyosat boʻyicha direktori etib tayinlandi. Ikkinchi xonim sifatida Bidenning umumiy soni sakkiz kishidan iborat edi va Eyzenxauer Ijroiya idorasi binosida burchak xonasini egallagan.
2009-yil may oyida Obama Biden jamoat kollejlarining ahamiyati haqida xabardorlikni oshirish tashabbusi bilan shugʻullanishini eʼlon qildi. Biden 2009-yilning kuzida NOVA da ikkita ingliz tilidan oʻqish va yozish darslarini oʻqitishni davom ettirdi. 2010-yil yanvar oyida u Delaver universitetining qishki semestrida nutq soʻzladi, bu uning yirik universitetdagi birinchi nutqi edi. 2010-yil avgust oyida Biden „Lifetimeʼs Army Wives“ epizodida oʻzi sifatida paydo boʻldi va bu harbiy oilalar haqida xabardorlikni oshirish kampaniyasining bir qismiga aylandi.
2011-yil aprel oyida u Mishel Obama bilan birgalikda AQSh harbiylari oilalarining ehtiyojlarini ko‘rsatish uchun „Kuchlarni birlashtirish“ milliy tashabbusiga asos soldi. 2011-yil sentyabr oyida Biden USAIDning FWD kampaniyasini qoʻllab-quvvatladi, bu Afrika fonida 13 milliondan ortiq odamga taʼsir koʻrsatgan halokatli ocharchilik, urush va qurgʻoqchilik haqida xabardorlikni oshirishga yordam berdi.
Jill Biden NOVA da dars berishni davom ettirdi va 2011-yildan dotsent lavozimida ishladi, haftasiga ikki kun uchta ingliz tili va kompozitsiya yozish kurslarini oʻqitdi. U oʻz mavqeini iloji boricha normal holatga keltirdi, boshqa oʻqituvchi bilan kabinetni baham koʻrdi, talabalar uchun muntazam boʻsh vaqtini ajratdi va oʻziga hamroh boʻlgan Maxfiy xizmat xodimlarini iloji boricha bemalol kiyinishga koʻndirishga harakat qildi. Uning shogirdlari ko‘pincha uning kimligini aniq bilishmas, uni oddiygina „Doktor B“ deb atashgan. U bir hamkasbiga shunday dedi: „Talabalar mendan kim bilan turmush qurganligimni soʻrashganida, mening standart yoʻnalishim men uning qarindoshlaridan biri ekanligimni aytishdir. Bu odatda ularni tinchlantiradi“. U oʻz shogirdlarining hayoti bilan shugʻullanadigan mehribon oʻqituvchi sifatida tanilgan, lekin ayni paytda juda koʻp uy vazifalari beruvchi va qatiqqoʻl oʻqituvchi boʻlgan. Xodimlar Bidenni sayohatlarda doimo oʻzi bilan birga talabalar ishini olib yurganini eslashadi va Mishel Obamaning Biden bilan sayohat qilgan vaqtini „Jill har doim qogʻozlarni baholaydi“ deb eslaydi.
The New York Times tomonidan oʻtkazilgan elektron pochta xabarlarini tekshirishda ikkinchi xonim „u Oq uyning imtiyozlarini oʻqituvchi hamkasblari bilan boʻlishdi, bogʻga tashrif buyurish va bayram sayohati kabi Oq uy tadbirlariga chiptalar uyushtirdi“ degan xulosaga keldi. 2012-yil fevral oyida u mehnat kotibi Xilda Solis bilan jamoa kollejlari va mahalliy va mintaqaviy biznes oʻrtasidagi ittifoqlarni koʻrsatishga qaratilgan „Jamiyat kollejidan karyeraga“ avtobus sayohatini uyushtirdi.
Uning eri bilan hayoti norasmiy hayotga yoʻnaltirilgan, oila va ularning yaqin nevaralari atrofida edi. 2012-yil iyun oyida oʻgay oʻgʻli Beau Joeylashtirish atrofida asoslangan "Donʼt Forget, God Bless Our Troops" bolalar kitobini nashr etdi. Xuddi shu oyda Bidenlarning qizi Eshli, ijtimoiy ishchi va Delaver shtatining Bolalar, yoshlar va ularning oilalariga xizmat koʻrsatish departamentining sobiq xodimi Xovard Keringa turmushga chiqdi.
2012-yilgi prezidentlik kampaniyasidagi roli
2012-yilgi AQSh prezidentlik saylovlarida, uning eri vitse-prezident lavozimiga qayta saylanish uchun nomzodini qoʻyganda Biden kampaniyada kamtarona rol oʻynadi. U dars jadvalini qisqartirmadi va bir nechta marta yakka oʻzi saylovoldi tashviqotlarida qatnashdi. Bu uning siyosatdan ham, ommaviy nutqdan ham noroziligini aks ettirdi, garchi Obama kampaniyasi uni harbiy oilalar, oʻqituvchilar va ayollar bilan aloqada boʻlishda qimmatli deb hisoblagan.
Ikkinchi muddat
2012-yil 6-noyabrda Obama va uning turmush o‘rtog‘i qayta saylanganidan so‘ng, Biden ikkinchi muddatga (2013-yil yanvar) ikkinchi xonim sifatida ishga kirishdi. U 2013-yil yanvar oyida inauguratsiya paytida Vera Vangning shoyi ko‘k libosini kiygan edi.
Erining ikkinchi muddati davomida Biden harbiy xizmatchilarni qoʻllab-quvvatlash bilan shugʻullanishda davom etdi, shu jumladan, amputatsiyalar uchun Intrepid reabilitatsiya markaziga bir necha bor tashrif buyurish va Londondagi Invictus oʻyinlarining birinchi oʻyinlarida qatnashish kabi voqealarning diqqat-markazida turdi. 2014-yilgi AQSh Kongressiga oraliq saylovlar paytida u bir qator demokratlar, jumladan Koloradodagi Mark Udall va Joerjiyadagi Mishel Nann kabi nufuzli tanlovlarda qatnashgan.
2015-yil may oyida uning oʻgay oʻgʻli Beau Biden bosh miya saratonidan vafot etdi. Keyinchalik u yoʻqotishni shunday taʼrifladi. Mening hayotim bir zumda oʻzgardi. Kasalligi davomida men uning koʻzlarini yumguncha yashashiga chin dildan ishonardim va umidimni hech qachon uzmadim". Uning soʻzlariga koʻra, uning oʻlimidan soʻng u umidini yoʻqotgan va toʻrt yil davomida ibodat qilish va cherkovga borishni toʻxtatgan, ammo keyinroq 2019-yilda saylovoldi tashviqoti natijasida odamlar bilan oʻzaro munosabatlari natijasida yana imkon topa boshlagan.
Biden 2015-yil 21-oktabr kuni erining 2016-yilgi saylovda Demokratik partiyadan prezidentlikka nomzod bo‘lish uchun nomzodini qo‘ymasligini eʼlon qilganida, Rose Gardenda bo‘lgan. Oʻz fikriga koʻra, Biden oʻz qaroridan hafsalasi pir boʻlgan, chunki uning eri bu lavozimga yuqori malakali va „eng yaxshi prezident boʻlar edi“ deb ishongan.
Biden NOVA da dars berishni davom ettirdi va 2015-yil kuzgi semestrda beshta darsni toʻliq oʻz zimmasiga oldi. 2016-yil davomida u eri bilan Cancer Moonshot 2020 uchun gastrollarida ishtirok etdi 2016-yil mart oyida u amerikalik astronavt Skott Kellini kosmosdagi deyarli to‘liq yilidan Yerga qaytishini kutib olgan rasmiy partiyani boshqargan.
Keyingi harakatlar
Bidenlar oilasi 2017-yil fevral oyida Biden jamgʻarmasini ochgan boʻlib, jamgʻarma ayollarga nisbatan zoʻravonlikning oldini olish, uning tashabbusi va jamoat kollejlari va harbiy oilalardagi manfaatlariga eʼtibor qaratishga imkon berish uchun tashkil qilingan. Oʻsha oyda u Save the Children tashkilotining boshqaruv raisi etib tayinlandi: „Menimcha, [ularning] taʼlimga boʻlgan eʼtibori mening hayotim ishimga mos keladi“ degan edi. Uning turmush oʻrtogʻi mashhur sobiq vitse-prezident sifatida koʻrilgan va u 71-Toni mukofotlari marosimida boshlovchi boʻlganida olqishlarga sazovor boʻlgan.
2017-yil iyun oyida er-xotin Delaver shtatidagi Rehoboth Beach shahridagi dam olish uyini 2,7 million dollarga sotib oldi, uy Cape Henlopen State Park yaqinida, ular oʻzlarining katta oila aʼzolarini qabul qilishni rejalashtirgan. Ularning ushbu oilaviy mulkni sotib olish qobiliyati qisman lavozimni tark etgach, Flatiron Books bilan imzolagan bitimlar bilan bogʻliq edi, Biden bitta kitob va eri ikkita kitob yozish uchun shartnoma tuzgan. 2019-yilga kelib, er-xotin vitse-prezidentlikdan ketganidan keyin taxminan 15 million dollar daromad olgani, shu jumladan oʻzi uchun 700 ming dollar daromad olgani haqida xabar berishdi. Bu davrda er-xotin xayriya ishlarini ham sezilarli darajada oshirdi.
Jill Biden eri ofisdan ketganidan keyin 100 000 dollarga yaqin maosh bilan NOVA da toʻliq vaqtli dars berishni davom ettirdi. U 2017-yil may oyida Milwaukee hududi texnik kollejining ochilish marosimida asosiy nutq so‘zlash uchun tanlangan. U 2017-yil iyul oyida Kaliforniyadagi oʻqituvchilar sammitida asosiy nutq soʻzlab, jamoalar oʻz oʻqituvchilarini tez-tez ishlashlari kerak boʻlgan hissiy va shartli stresslarni hisobga olgan holda qoʻllab-quvvatlashlari muhimligini taʼkidladi. Keyin 2018-yil may oyida Alabama shtatidagi Bishop shtat kollejida soʻzlab, bitiruvchilarga: „Ehtimol, men kabi sizga bugun bu yerga kelishingizga hayot ancha toʻsqinlik qilgandir va bu kutganingizdan ancha uzoq vaqt talab qildi. . . . Kim bo‘lsangiz ham, shuni bilingki, agar bu bosqichdan o‘ta olsangiz, hamma narsaga qodirsiz“ degan edi. 2019-yil fevral oyida u Newport News Apprentice School bitiruvchisi bilan suhbatlashdi va ularga oʻzlarining ko‘plari murakkab hayotiy vaziyatlarda bir nechta mas’uliyat yuklanganligini anglab yetganini va „Baʼzida sizning kuningiz hech qachon tugallanmagan jumboq bo‘lib ko‘rinishini aytdi. . . . Ammo hayot sizni qayerga olib bormasin, bugundan boshlab siz hunarmand, kema quruvchi va rahbarsiz va buni sizdan hech kim tortib ololmaydi“ degan edi.
2019-yil may oyida uning „Where the Light Enters: Building a Family, Discovering Myself“ nomli xotira kitobi nashr etildi Kitob siyosiy mazmunga ega emas, aksincha, oila aspektlariga eʼtibor berilgan. Unda u ikkinchi xonim boʻlgani uchun „minnatdor“ boʻlsa-da, "Men har doim oʻzimni uydagidek his qilgan rolim bu „doktor B.“. USA Today uni „koʻpincha oʻtkir xotiralar“ deb atagan. Bu uning isyonkor oʻsmirlikdagi yosh ajrashgan davridan Amerika Qoʻshma Shtatlarining ikkinchi xonimigacha boʻlgan hayotini tasvirlaydi. Biden ishni targʻib qilishga yordam berish uchun bir nechta shartnomalarni imzoladi.
2020-yilgi prezidentlik kampaniyasidagi roli
Erining 2020-yilgi AQSh prezidentlik saylovlarida ishtirok etishi haqida koʻp muhokama qilingan imkoniyatga kelsak, Biden qaror qabul qilish jarayonida asosiy ishtirokchi boʻlgan. 2019-yil mart oyidagi bitta hisobotga koʻra, u „ishtiyoq bilan“ Joening nomzodini qoʻllab-quvvatlagan.
Joe Biden-2020 prezidentlik kampaniyasi 2019-yil 25-aprelda rasman eʼlon qilindi. Town and Country jurnalining sarlavhasi „Jill Biden shunchaki Joe Bidenning eng katta siyosiy boyligi boʻlishi mumkin“ deb eʼlon qildi.
Biden 2019-yil davomida NOVAda dars berishni davom ettirdi va bir vaqtning oʻzida jurnalistga: „Men bu yerda suhbatlar orasida tadqiqot ishlarini baholayapman“ dedi. U Ayova kabi dastlabki tanlov shtatlarida erisiz chiqish qildi, baʼzi hollarda unga nabirasi hamrohlik qildi.
Hunter Biden Tramp-Ukraina janjali paytida respublikachilarning siyosiy diqqat markaziga aylandi, shunda Jill ochiqchasiga: „Hunter hech qanday yomon ish qilmadi. Va bu eng foydali nuqtadir“ deb fikr bildirgan. Keyingi impichment sudining keskinligi uning Janubiy Karolina senatori Lindsi Grem bilan boʻlgan doʻstligini buzish uchun yetarli boʻldi, u bir necha bor Hunter Bidenni sudda guvoh sifatida soʻroq qilishga chaqirdi.
Biden ushbu prezidentlik kampaniyasida erining oldingi ikkita kampaniyasiga qaraganda faolroq rol oʻynadi va birinchi marta Biden 2020-yil bahorgi semestrida NOVAdan taʼtil oldi, chunki u toʻliqk ampaniyada boʻlishi kerak edi. Qoʻshma Shtatlarda COVID-19 pandemiyasi boshlanganidan keyin u onlayn oʻqitish boʻyicha treningdan oʻtdi. Jill eri saylansa ham, NOVAda oʻqitishni davom ettirish niyatida ekanligini aytdi.
Ayova shtatidagi saylovlarga bir necha hafta qolganda, u baʼzan bu shtatda eriga qaraganda koʻproq saylovoldi chiqishlarini uyushtirgan. Jill saylovchilarga savollar berishni xohlasalar, saylovoldi tashviqoti elektron manzilini ham berdi. Birgalikda chiqishlarda u baʼzan Joedan keyin gapirdi. Mamlakat boʻylab bir qator gʻalabalarni qoʻlga kiritgandan soʻng, Jill 3 mart kuni boʻlib oʻtgan super seshanba kuni boʻlib oʻtgan praymerizda erining nutqi paytida namoyishchining unga yetib borishini jismonan toʻsib qoʻygani uchun ommaviy axborot vositalarining eʼtiborini tortdi.
Eri 2020-yil iyun oyida Demokratik partiyadan taxminiy nomzodga aylanganidan so‘ng, u bolalar uchun „Joeey: The Story of Joee Biden“ kitobini nashr etdi, unda u bolaligida qo‘rquvga uchraganiga qaramay, „buyuk va sarguzashtli“ yoʻlni bosib oʻtishi tasvirlangan. 2020-yil iyul oyida u COVID-19 pandemiyasining taʼlimga taʼsiri haqida gapirdi va eri bilan videoda virtual taʼlim oʻrnini bosuvchi vositalardan noroziligini tushunishini taʼkidladi: „Maktablar ham, ota-onalar ham aniq, ilmiy asoslangan strategiya, aralash xabarlar va ultimatumlar emas“ deb fikr bildirdi. U AQSh taʼlim vaziri Betsy DeVosni nima boʻlishidan qatʼi nazar, maktablarning qayta ochilishini targʻib qilishda siyosiy sabablar sifatida koʻrganini tanqid qildi va „[Joe Biden] qiladigan birinchi narsa — taʼlim kotibini tanlash“ degan.
U senator Kamala Xarrisning saylanishiga olib kelgan vitse-prezidentlik saylovlarida jiddiy ishtirok etgan. Virtual 2020-yilgi Demokratik Milliy qurultoyning ikkinchi kechasida Biden bir vaqtlar ingliz tilidan dars bergan Brandywine oʻrta maktabida nutq soʻzladi. U oiladagi azob-uqubatlar va mamlakatning ogʻir ahvoli oʻrtasida oʻxshashliklarni keltirib, shunday dedi: „Buzilgan oilani qanday qilib butun qilish mumkin? Xuddi shu yoʻl bilan siz bir millatni yaxlit qilasiz. Sevgi va tushunish bilan, kichik ezgulik bilan, jasorat bilan, sobit imon bilan“. Umumiy saylovning soʻnggi bosqichida u oʻz shahri yaqinidagi Pensilvaniya shtatining Delaver vodiysi mintaqasida saylovoldi tashviqotini olib bordi va bu shtat va ayollarning ovoz berish muhimligini taʼkidlab, „Siz qaror qilasiz, ayollar, siz qaror qilasiz. Sizning qaroringiz bu davlat va bu davlatning kelajagi butun saylovni belgilab berishi mumkin“.
Amerika Qoʻshma Shtatlarining birinchi xonimi (2021-yildan hozirgi kungacha)
Bidenning turmush o‘rtog‘i prezident etib saylandi va 2021-yilning 20-yanvarida lavozimini egalladi. U Barbara Bushdan keyin ikkinchi xonim va birinchi xonim lavozimlarini egallagan birinchi ayol. Hamda Pat Niksondan keyin ularni (ikkinchi va birinchi xonim lavozimlarini) ketma-ket egallab turgan birinchi turmush oʻrtoqdir. 69 yoshida Biden bu lavozimni egallagan eng keksa birinchi xonim boʻldi. Jill, shuningdek, birinchi italyan amerikalik birinchi xonimdir. 2020-yil noyabr oyi oʻrtalarida uning birinchi xonim sifatidagi shtab boshligʻi advokat va diplomat Julissa Reynoso Pantaleon, bu lavozimdagi katta maslahatchisi esa saylov kampaniyasi xodimi Entoni Bernal boʻlishi eʼlon qilindi. 2020-yil dekabr oyida yozuvchi Joezef Epshteynning The Wall Street Joeurnal jurnalida chop etilgan maqolasi boʻlib oʻtgan birinchi xonimni shifokor boʻlmagani uchun oʻzining afzal koʻrgan nomidan „Doktor“ soʻzini olib tashlashga undagan (Jill oʻzini „Doktor B“ deb atardi). Bu ayniqsa, professional ayollar orasida keng tarqalgan noroziliklarga olib keldi. O‘z lavozimini tark etayotgan birinchi xonim Melania Tramp, avvaldan saqlangan udum prezident hokimiyati o‘tish davrida anʼanaga aylangan birinchi xonim Jill Bidenni Oq uyga choy va gastrol safariga taklif qilmadi.
U NOVAda dars berishni davom ettirdi, dastlab pandemiya sababli Zoom orqali masofadan turib darslarni olib bordi. Bu uni AQShning amaldagi prezidentining Oq uydan tashqarida maoshli ish olib boradigan birinchi ayolga aylantirdi. Xavfsizlik nuqtai nazaridan va Biden tomonidan oʻqitiladigan sinfni qoʻshmoqchi boʻlgan talabalar uchun uning NOVAdagi darslari koʻpincha „xodimlar“ tomonidan koʻrsatma bilan uyushtiriladi. U shogirdlariga topshirgan topshiriqlarni koʻrib chiqish uchun Oq uyda oʻzining kabinetida kechgacha qoladi. 2021-yil sentabr oyida u NOVAda offline o‘qitishga qaytdi. Uning u yerda boʻlishi Biden maʼmuriyatining talabalar va oʻqituvchilarni offline taʼlim uchun maktablarga qaytarish istagini koʻrsatdi. Jill keyinchalik „Xudoga shukur, biz hammamiz Zoomdan chiqdik“ degan edi. Oʻzining professional hayotini, oilaviy rollarini va birinchi xonim faoliyatini birgalikda boshqarish haqida u shunday dedi: „Siz tasodifiy tarzda hech narsa qila olmaysiz. Buni amalga oshirayotganda maqsadingiz boʻlishi kerak va u tartibli boʻlishi kerak. Buning kaliti shudir“.
Mahalliy tashabbuslar va tadbirlar
Melania Tramp tomonidan bajarilmagan Mishel Obama bilan kuchlarni birlashtirish dasturi Biden tomonidan qayta tiklandi. Vashington shtatidagi Lyuis-Makkord qoʻshma bazasi va Whidbey orolidagi dengiz havo stansiyasiga tashrifi chogʻida Bidenning taʼkidlashicha, „qurolli kuchlarimizdagi erkaklar va ayollar, ularning oilalari kurashayotganidan xavotirda boʻlishlari mumkin emas.“, dedi. va autistik spektrdagi xizmat koʻrsatuvchi bolalar uchun ajratilgan Joeylar mavjudligi uchun qoʻshma bazani maqtadi. 2021-yil davomida Biden 16 ta harbiy obektga tashrif buyurdi va birlashuvchi kuchlar bilan birgalikda harbiy oilalar uchun bandlik, tadbirkorlik va boshqa masalalarga bag‘ishlangan 20 dan ortiq tadbirlarni o‘tkazdi. Xuddi shu yili Birinchi xonim idorasi AQSh Milliy Xavfsizlik Kengashiga qoʻshildi va harbiy oilalarni qoʻllab-quvvatlash boʻyicha federal hukumat boʻylab takliflarni taʼminlash uchun kuchlarni birlashtirish idoralararo siyosat qoʻmitasini ishga tushirdi.
Erining lavozimidagi birinchi yilida Biden Amerika oilalari rejasining bir qismi sifatida jamoat kollejlarida tahsil olayotgan talabalarga bepul oʻqishni taʼminlaydigan qonun loyihasini ommalashtirish uchun mas’ul boʻlgan. Dastlab 100 milliard dollarga baholangan ushbu taklif Build Back Better Act (BBB)ning bir qismiga aylandi. BBB ijtimoiy xarajatlar tashabbuslari yil davomida bir qator muzokaralardan oʻtdi va umuman qonun loyihasi Senatdagi demokratlar orasida yetarli darajada qoʻllab-quvvatlash uchun kurashdi. Biden kollejlarida bepul oʻqish toʻlovini qoʻllab-quvvatlashda davom etdi va Kongressdagi baʼzi demokratlar ham uni yoʻq qilishlari mumkinligi maʼlum boʻlgach, ilgari surdilar. 2022-yil fevral oyida Jamoatchilik kolleji Milliy qonunchilik sammiti oldidagi chiqishida Biden jamoat kollejida bepul oʻqish toʻlovi har qanday BBB qonun loyihasidan olib tashlanganligini ochiq tan oldi va u „hafsalasi pir boʻlganini aytdi … bu men uchun shunchaki hisoblar va byudjetlar emas“ degandi Jill Biden oʻshanda. (Koʻplab keyingi muzokaralardan soʻng sezilarli darajada qisqartirilgan qonun loyihasi Kongress tomonidan qabul qilindi va 2022-yilgi Inflyatsiyani pasaytirish toʻgʻrisidagi qonunga aylandi.
Jill Biden COVID-19 ga qarshi emlash tarafdori va prezident Bidenning amerikaliklarni COVID-19 ga qarshi emlash kampaniyasi doirasida Qoʻshma Shtatlarga tashrif buyurdi. Darhaqiqat, baʼzida u maʼmuriyatda emlash boʻyicha eng asosiy vakili boʻlgan, vaksinaga qarshi eʼtiqodlari va eriga nisbatan antipatiyasi bilan mashhur boʻlgan mamlakatning baʼzi Joeylariga yuborilgan, shundan keyin oʻsha hududlardagi odamlar bilan muloqot qilish imkoniyati yaxshilanadi. Ikki kuchaytiruvchi vaktsina bilan toʻliq emlangan Biden 2022-yil avgust oyida COVID-19 vaksinasi boʻyicha oʻzi shartnoma tuzdi. Keyinchalik u Rebound Covid ga ham duch keldi.
2022 yil mart oyida Biden va Dag Emhoff Ukrainaning AQShdagi elchisi Oksana Markarovani kutib olishdi.
Jill Biden avvalgi birinchi xonimlarga qaraganda ancha siyosiy qarashlarga ega ayol boʻlgan. Prezident maslahatchisining soʻzlariga koʻra, u „bir partiya sifatida bizni uchun eng yaxshi yuqoriga koʻtaruvchilardan biri“. 2021-yil oktabr oyida u Demokratik gubernator Terri Makaulifning respublikachi raqibi va uning vorisi Glenn Yangkinga qarshi poygada „soʻnggi daqiqada“ nutq soʻzlash uchun Virjiniyaga tashrif buyurdi. 2022-yilda u Demokratik Milliy qoʻmitaga mablagʻ yigʻishni tashkil qildi. U 2022-yilda Roe v. Wade Oliy sudi qarorini „adolatsiz va juda halokatli“ deb topdi. Jill sobiq prezident Donald Tramp va Rossiya prezidenti Vladimir Putinni ommaviy tadbirlarda va Demokratik Milliy qo‘mitaning xususiy mablag‘ yig‘ishlarini tanqid qilgan. U, shuningdek, respublikachilarning hujum qurollarini taqiqlash va iqlim oʻzgarishiga koʻproq mablagʻ sarflashga qarshiligini tanqid qildi. 2022-yil iyul oyida Biden uning maʼmuriyati bir qator muammolarni hal qilishga intilayotgani sababli eri duch kelgan qiyinchiliklardan noroziligini bildirdi.
Xorijiy sayohatlar va tadbirlar
2021-yil iyun oyida Joe va Jill Biden 47-katta yettilik sammitida ishtirok etish uchun Buyuk Britaniyaning Kornuollga tashrif buyurishdi. Biden va Kembrij gersoginyasi boshlangʻich maktabga tashrif buyurishdi va ilk bolalik taʼlimiga bagʻishlangan davra suhbatida ishtirok etishdi. Er-xotin bolalarni ilk parvarishi haqida CNN tomonidan chop etilgan maqola yozdilar. 2021-yil iyul oyida Biden birinchi xonim sifatida birinchi yakka holdagi sayohatida Yaponiyaning Tokio shahriga uyushtirdi. Jill yerda u Akasaka saroyida Yaponiya Bosh vaziri Yosixide Suga va rafiqasi Mariko Suga bilan uchrashdi, shuningdek, Tokio imperator saroyiga tashrif buyurib, imperator Naruxito bilan suhbatlashdi. U, shuningdek, 2020-yilgi Yozgi Olimpiya oʻyinlarida ishtirok etayotgan amerikalik sportchilarga huzuriga tashrif buyurdi. Olimpiya stadionida Olimpiya oʻyinlarining ochilish marosimida qatnashdi. 2021-yil oktabr oyida Joe va Jill Biden Vatikanga tashrif buyurishdi. U yerda er-xotin Apostollar saroyida Papa Fransisk bilan uchrashib, dunyodagi qashshoqlik va iqlim oʻzgarishini muhokama qilishdi. Xuddi shu oyda er-xotin G20 yetakchilari sammitida ishtirok etish uchun Italiyaning Rim shahriga tashrif buyurishdi. Biden Italiya bosh vaziri Mario Dragining rafiqasi Mariya Kappello bilan Chigi saroyida va Fransiya prezidenti Emmanuel Makronning rafiqasi Brijit Makron bilan Il Marchese restoranida uchrashdi. U Neapoldagi Amerika qoʻshinlarining oilalariga ham tashrif buyurdi.
2022-yil may oyida, 2022-yil fevralda Rossiyaning Ukrainaga bostirib kirishi paytida Biden (Joesiz) Ruminiya va Slovakiyaga safar qildi, ukrainalik qochqin ayollar va bolalar bilan koʻrishdi va yordam tashkilotlari xodimlariga savollar berdi. Bu vaqt davomida u Slovakiya-Ukraina chegarasi orqali Ukrainaning Ujgorod shahriga eʼlon qilinmagan sayohatni amalga oshirdi va u yerda koʻchirilgan ukrainalik maktab oʻquvchilari, shuningdek, Ukraina birinchi xonimi Olena Zelenska bilan uchrashdi. Tashrif AQSHda nishonlanadigan Onalar kuniga toʻgʻri keldi va Biden shunday dedi: „Men onalar kunida kelmoqchi edim. Biz Ukraina xalqiga bu urush to‘xtashi kerakligini, bu urush shafqatsiz bo‘lganini va Amerika Qo‘shma Shtatlari xalqi Ukraina xalqi bilan turishini ko‘rsatishni muhim deb hisobladik“. Bu 2008-yilda Laura Bush Afg‘onistonga borganidan beri AQSh birinchi xonimining urush zonasiga erisiz birinchi tashrifi bo‘ldi va bu Zelenskaning bosqin boshlanganidan beri birinchi marta omma oldida chiqishi boʻldi. NATOning keyingi sammitida Biden va boshqa bir qancha birinchi xonimlar ukrainalik qochqinlarga yordam berish majburiyatini taʼkidladilar.
Shuningdek, 2022-yil may oyida Biden Ekvador, Panama va Kosta-Rikaga tashrif buyurdi. Har bir hududda u ommaviy chiqishlar va diplomatik munozaralar bilan shugʻullanar edi, ular Qoʻshma Shtatlar bilan hamkorlikning ushbu mamlakatlardagi turli muammolarni hal qilish orqali olib keladigan qiymatini taʼkidladilar.
Tasdiqlash reytinglari, mashhurlik va bahs-munozaralar
2021-yil oktabr oyida Biden Zogby Analytics tomonidan o‘tkazilgan onlayn so‘rovnomada so‘nggi o‘n ikki birinchi xonim orasida eng mashhurlardan biri boʻldi, soʻnggi oʻn ikkilik orasida yettinchi o‘rinni egalladi.
Birinchi xonim boʻlgan dastlabki yarim yil davomida CNN soʻrovi shuni koʻrsatdiki, Bidenning iJoebiy bahosi 58 foiz iJoebiy, 28 foizga salbiy boʻlgan, iyun oyida esa 34 foiz iJoebiy va 29 foiz salbiy. Bunday mashhurlikning pasayishi gʻayrioddiy edi, chunki birinchi xonimlar odatda erlariga qaraganda kuchliroq reytingga ega boʻlib, hatto erlarining reytingi pasayganda ham yuqori boʻlib qoladilar. Bu pasayish Bidenning avvalgi birinchi xonimlarga qaraganda tashqi koʻrinishidan siyosiyroq ekanligi bilan bogʻliq. Qoʻshma Shtatlardagi partiyaviy qutblanishning umumiy kuchayishiga va koʻp sonli respondentlar oʻz qarashlarini „fikr yoʻq“ ga oʻzgartirganligi sababli, CNN soʻrovi qanday oʻtkazilganligi haqidagi fakt mavjud emas. Soʻrov shuni koʻrsatdiki, Biden hamon respublikachilar orasida prezident va vitse-prezidentdan koʻra koʻproq mashhur inson.
2022-yil iyul oyida boʻlib oʻtgan UnidosUS Latino advokatlik tashkilotining konferensiyasida Biden latinolar taco kabi „oʻziga xos“ ekanligini taʼkidladi. U „bodegas“ so‘zini ham noto‘g‘ri talaffuz qilgan. Uning lotincha stereotipi keng qamrovli qoralashga sabab boʻldi. Ispaniyalik Jurnalistlar milliy assotsiatsiyasi boshqa narsalar qatorida „Biz taco emasmiz“ degan bayonot bilan chiqdi. Biden matbuot kotibi orqali uzr soʻradi. Ovoz berishning qisqarishi va taco eslatmasi (bu 30 kunlik ovoz berish oraligʻi tugashi bilan sodir boʻlgan) Oq uy uchun baxtsiz vaqtni koʻrsatdi, chunki Prezident Biden va uning Demokratik partiyasi ispaniyalik saylovchilarni qaytarib olishga harakat qilishdi. Ular 2022-yil noyabr oyidagi oraliq saylovlar oldidan Respublikachilar partiyasiga oʻtib olgan edi. Biden har doim samarali surrogat va tashviqotchi boʻlgan va bu oraliq saylovlarda uning ishtiroki zarur.
Moda va uslub
2020-yil sentabr oyida Biden Styuart Vaytsman iJoedidan qora etiklarini kiyib olgan, ustiga „ovoz“ so‘zi yozilgandi. Uning kiygan etiklari darhol sotildi va ertasi kuni etiklar sahifalarini koʻrishlar soni besh baravar oshdi. Wilmingtondagi erining g‘alaba nutqida Biden Fernando Garsiya va Laura Kim tomonidan yaratilgan Oskar de la Renta to‘q-ko‘k gulli ko‘ylagini kiyib oldi. Uning kiygan libosi tezda sotilib ketdi. 2021-yil mart oyida uning matbuot kotibi birinchi xonimning matbuot jamoasi uning kiyimlari haqida izoh bermasligini aytdi. Ommaviy chiqishlari paytida Biden barqarorlikka eʼtibor qaratgan holda amerikalik dizaynerlar tomonidan yaratilgan jinsi shimlar va kashmir kozoklarni afzal koʻrgani taʼkidlangan.
2021-yil avgust oyida u Vogue jurnalining muqovasiga aylandi. U Enni Leibovitz tomonidan suratga olingan va Tiffany & Co tomonidan yaratilgan sirgʻalar bilan Oscar de la Renta gulli libos kiygan. Biden Harper’s Bazaar jurnalining 2022-yil iyun/iyul sonining muqovasiga aylandi. U jurnalning 155 yillik tarixini yoritgan ilk birinchi xonimga aylandi.
Qaydlar
Kitoblar
Muallif maqolalar
Manbalar
Qoʻshimcha oʻqish uchun
Havolalar
uz.wikipedia.org