Jahim ibn Savfon

Abu Muhriz al-Jahm ibn Safvon at-Termiziy (arabcha: أبو محرز الجهم بن صفوان الترمذي Samarqand — Marv) islom ilohiyotchisi, ilk kalom maktabining asoschisi.

Biografiyasi

Jahm ibn Safvon arab qabilasi Banu Rasibning ozod qilingan qul(mavlo)laridan boʻlib, Samarqandda tugʻilgan, Termizda, keyin esa Kufada yashagan. Ibn Safvon Kufada ilohiyot olimi Jad ibn Dirham bilan uchrashgan va keyinchalik uning gʻoyalari targʻibotchisi boʻlgan. Vataniga qaytib, Jahm ibn Safvon ilohiyotchilar bilan bahslasha boshlagan, ular orasida Qur’onning taniqli sharhlovchisi Muqotil ibn Sulaymon ham boʻlgan. Jahm 734—736-yillardagi Xuroson umaviylar hokimi Nasr ibn Sayyorga qarshi qoʻzgʻolonda qatnashgan, qoʻzgʻolon rahbari al-Horis ibn Surayjning kotibi boʻlgan. Keyinchalik u umaviylar tomonidan asirga olingan va 745—746(128 hijriy) yili Marvda qatl etilgan.

Taʼlimi

Jahm ibn Safvon taʼlimoti moʻtazilizmga asoslangan. Jahm ibn Safvon ham moʻtaziliylar singari Allohning abadiy mavjudligini va Allohni koʻrish imkoniyatini inkor etgan. U oʻzining ustozi al-Jad ibn Dirham singari Allohga qandaydir antropomorfik xususiyatlarni berish mumkin emasligi pozitsiyasini himoya qilgan. Jahmitlarning muxoliflari Alloh taʼlimotini oʻzlarining panteistik moyilliklari bilan bogʻlaganlar

Jabrizm

Jahm ibn Safvon jabrizmning ekstremal shakli, fatalizmga asos solgan kishi hisoblanadi. U inson mustaqil harakat qila olmaydi, u passiv, uning harakatlari tabiatdagi harakatlar kabi Alloh tomonidan yaratilgan deb hisoblagan.

Murjizm

Jahm ibn Safvon fikricha, iymon (iymon) faqat Alloh haqidagi bilimdir, kufr esa u zot haqidagi johillikdir. Iymon turli odamlar uchun har xil maʼnoga ega boʻlishi mumkin emas va paygʻambar hamda oddiy moʻmin uchun bir xil narsadir. Agar biror kishi Allohdan voz kechib, U haqidagi ilmni yoʻqotmasa, u kufrga (kufr holatiga) tushmagan boʻladi, yoki aksincha boʻlsa u dindan chiqadi.

Shogirdlari

XII asr boshlarida Nehavendda jahmit maktabi faoliyat koʻrsatgan, u asosan koʻp sonli Ibn Savfonning shogirdlari bilan mashhur (Ahmad ibn Hanbala, Ibn Kutayba, Ad-Dorimiy va boshqalar). Jahm ibn Safvon shogirdlari orasida Diror ibn Amr (vaf. 815), Bishr al-Mariyiy (vaf. 833) va al-Husayn an-Najjarni alohida taʼkidlash joizki, ular islomning katta olimlari hisoblanadi. Jahm ibn Safvon va uning izdoshlari bitiklari bizgacha yetib kelmagan. Jahmitlarning bir qismi oxir-oqibat Mutakkalimlarga qoʻshilishgan.

Manbalar

uz.wikipedia.org