Jacob Levi Moreno

Yakob Levi Moreno (1889-yil 18-may - 1974-yil 14-may) — ruminiyalik amerikalik psixiatr, psixosotsiolog va pedagog, psixodrama asoschisi va guruh psixoterapiyasining eng yirik kashshofi. Hayoti davomida u yetakchi ijtimoiy fanlar olimlardan biri sifatida tan olingan.

Yoshlik yillari va taʼlim

Yakob Levi Moreno Ruminiya Qirolligining Buxarest shahrida tugʻilgan. Uning otasi Moreno Nissim Levi, 1856-yilda Usmonlilar imperiyasining Plevna shahrida (hozirgi Pleven, Bolgariya) tugʻilgan sefarad yahudiy savdogar edi. Yakobning bobosi Buchis Konstantinopoldan Plevnaga koʻchib oʻtgan, uning ota-bobolari 1492-yilda Ispaniyani tark etgandan keyin oʻrnashgan. Taxminlarga koʻra, Moreno 1877—1878-yillardagi rus-turk urushi paytida Plevna ravvin Xaim Bejaranoga ergashib, mehmondoʻstroq muhit izlab, Plevnadan Buxarestga joʻnab ketgan. Yakob Morenoning onasi Paulina Ianku yoki Boʻri ham 1873-yilda tugʻilgan va Ruminiyaning Kalarashi shahridan boʻlgan Sefarad yahudiy edi.

1895-yilda buyuk intellektual ijod va siyosiy notinchlik davrida, oila Vena shahriga koʻchib oʻtdi. U Vena universitetida tibbiyot, matematika va falsafani oʻrganib, 1917-yilda tibbiyot fanlari doktori unvoniga sazovor boʻldi. U hali tibbiyot talabasi boʻlganida Freyd nazariyasini rad etdi va terapevtik amaliyot uchun guruhlarning imkoniyatlari bilan qiziqdi.

Moreno oʻz tarjimai holida 1912-yilda Zigmund Freyd bilan uchrashganini eslaydi. “Men Freydning ma’ruzalaridan birida qatnashganman. U telepatik tushni tahlil qilishni tugatgan edi. Talabalar yigʻilganda, u meni olomon orasidan ajratib, nima qilayotganimni soʻradi. Men javob berdim: “Xoʻsh, doktor Freyd, men siz aytgan joydan boshlayman. Ofisingizning sunʼiy muhitida odamlar bilan uchrashasiz. Men ularni koʻchada va uylarida, tabiiy muhitda uchrataman. Siz ularning orzularini tahlil qilasiz. Men ularga yana orzu qilish uchun jasorat beraman. Siz ularni tahlil qilasiz va ajratasiz. Men ularga oʻzlarining qarama-qarshi rollarini oʻynashlariga ruxsat beraman va qismlarni qaytadan birlashtirishga yordam beraman.”

Nikoh va bolalar

Bruklinda (Nyu-York) Moreno 1926-yilda Beatris Bicherga uylanadi. Nikoh ajralish bilan yakunlandi va 1938-yilda u Florensiya Bridjga uylandi, uning bir farzandi Regina Moreno (1939-yilda tugʻilgan). Ular ham ajrashishdi va u 1949-yilda Zerka Toemanga uylandi, undan bir farzandi Jonatan D. Moreno (1952-yilda tugʻilgan) bor edi.

Faoliyati

1900-yillarning boshlarida Vena shahrida yashab, Moreno Stegreiftheater nomli improvizatsiya teatr kompaniyasini, Spontanlik teatrini tashkil qildi Bu yerda u psixodrama deb atalgan psixoterapiya shaklini shakllantirdi, unda guruh va uning alohida aʼzolarining oʻz-oʻzidan va ijodkorligidan foydalangan va ochib beradigan improvizatsiya qilingan dramatizatsiya, rolli oʻyinlar va boshqa terapevtik, oʻz- oʻzidan dramatik iboralar qoʻllanilgan. Moreno „psixodramani psixoanalizdan keyingi mantiqiy qadam“ deb bildi. Bu „shunchaki gapirish oʻrniga harakatga kirishish, ularni yaxshiroq tushunish uchun hayotimizdagi muhim odamlarning rolini oʻynash, terapevtik teatr xavfsizligida ularga xayoliy ravishda qarshi turish va eng muhimi, yanada ijodiy boʻlish imkoniyati edi.“

Kim omon qoladi kitobida? Moreno 1913—1914-yillarda Vena shahrida oʻzining Guruh Psixoterapiyasining kelib chiqishi haqida yozgan va fohishalar guruhlari bilan ishlashda oʻz gʻoyalarini shakllantirgan.

1925-yilda AQShga koʻchib oʻtib, u Nyu-York shahrida ishlay boshladi. U yerda Moreno oʻzining shaxslararo munosabatlar nazariyasi va psixodrama, sotsiometriya, guruh psixoterapiyasi, sotsiodrama va sotsiatriyadagi ishini rivojlantirish ustida ishladi.

U Bruklindagi Plimut institutida va Mount Sinay kasalxonasida ishlagan. 1929-yilda u Karnegi Xollda Eksprompt teatriga asos solgan va keyinchalik Gildiya teatrida ishlagan. 1931-yilda Sing Sing qamoqxonasida sotsiometriya boʻyicha tadqiqotlar olib bordi. 1936-yilda u Beacon Hill sanatoriysi va unga tutash Terapevtik teatrga asos solgan.

Keyinchalik u Kolumbiya universitetida va Ijtimoiy tadqiqotlar uchun yangi maktabda lavozimlarda ishlagan.

1932-yilda Moreno birinchi marta Amerika Psixiatriya Assotsiatsiyasiga guruh psixoterapiyasini taqdim etdi va Helen Xoll Jennings bilan birgalikda „ Guruh usuli va guruh psixoterapiyasi“ monografiyasini yozdi. U va Jennings birinchi boʻlib Erdős -Rényi modeli va Anatol Rapoportning tarmoq modelidan oldingi stoxastik tarmoq modelidan foydalanishgan.

Keyingi 40 yil davomida u oʻzining Shaxslararo munosabatlar nazariyasini va ijtimoiy fanlar uchun vositalarni ishlab chiqdi va u „sotsiodrama“, „psixodrama“, „sotsiometriya“ va „sotsiatriya“ deb nomladi. Oʻzining „Inson dunyosining kelajagi“ nomli monografiyasida u bizning zamonaviy sanoat asrimizdagi „ Marksning iqtisodiy materializmi, Freydning psixologik materializmi va texnologik materializmi“ ga qarshi kurashish uchun ushbu fanlarni qanday ishlab chiqqanini tasvirlaydi.

Moreno 1974-yilda Nyu-Yorkda 84 yoshida vafot etdi U uzoq davom etgan xastalikdan keyin har qanday ovqat va suvdan oʻzini tiyib, oʻlimni tanladi. Uning kullari Venadagi Feuerhalle Simmering dafn etilgan. Uning epitafiyasida uning iltimosiga koʻra „DER MANN, DER FREUDE UND LACHEN IN DIE PSYCHIATRIE BRACHTE“ (Psixiatriyaga quvonch va kulgi olib kelgan odam) deb yozilgan.

Hissa xulosasi

Morenoning metodlari vaqt oʻtishi bilan hurmatga sazovor boʻlganligi haqida dalillar mavjud. Vena universitetining keyingi tadqiqotlari Morenoning „Uchrashuv“ nazariyasi („ Uchrashuvga taklifnomalar“, 1914) Martin Buberning „Men-sen“ falsafasining rivojlanishiga va Buberning falsafa, ilohiyot va psixologiyaga taʼsiri katta ekanligini koʻrsatadi.

Moreno, shuningdek, ijtimoiy tarmoqlarni tahlil qilish fanining asoschilaridan biri sifatida keng tanilgan, sotsiologiyaning bir guruh yoki jamiyatdagi rolini ular va boshqalar oʻrtasidagi aloqalar tarmogʻini tahlil qilish orqali miqdoriy baholash bilan shugʻullanadi.

Uning 1934-yilda chop etilgan kitobi „ Kim omon qoladi?“ Ijtimoiy tarmoqlarning (sotsiogramma) eng qadimgi grafik tasvirlarini oʻz ichiga oladi. Ushbu kitobda u Gudson shahrida Nyu-Yorkdagi Qizlar uchun oʻquv maktabida qochqinlar pandemiyasi nima uchun paydo boʻlganligi haqidagi mashhur tushuntirishni taqdim etdi.

Morenoning tanlangan asarlari

Manbalar

Havolalar

uz.wikipedia.org