Italiya — Shveytsariya munosabatlari
Italiya va Shveytsariya oʻrtasidagi diplomatik munosabatlar anʼanaviy tarzda yaqin boʻlib kelgan va hozirda ular murakkab shartnomalar majmuasi (jumladan, Italiya aʼzosi boʻlgan Yevropa Ittifoqi (EI) bilan tuzilgan shartnomalar) bilan tartibga solinadi.
Ikki davlat uzUN chegaraga ega, uchta umumiy til (italyan tili Shveytsariyaning toʻrtta rasmiy tillaridan biri, nemis va fransuz tillari Italiyada tan olingan ozchilik tillaridir; bundan tashqari, Romansh tili Shimoliy Italiyada soʻzlashuvchi ladin va friul tillariga yaqin) va mintaqaviy til (Lombard tilida Kanton Ticino va Lombardiya mintaqasida gapiriladi). Lombardiya mintaqasidagi Valtellina 1512-yildan 1797-yilgacha Shveytsariya tarkibiga kirgan. Italiyada 48 000 Shveytsariyalik va Italiya fuqarolari Shveytsariyadagi eng katta xorijiy guruhdir: 500 000 kishi, shu jumladan ikki fuqaroligi boʻlganlar ham bor. Shveytsariya XIX asrda italiyalik emigrantlar uchun mashhur joy boʻlgan va 1950—1970-yillarda Shveytsariyadagi barcha chet elliklarning yarmi italiyaliklardan iborat edi. Italiyada Shveytsariya maktablari dunyoning boshqa mamlakatlariga qaraganda koʻproq.
Ikki mamlakat oʻrtasidagi munosabatlar bir qator savdo, madaniy va texnologik aloqalar orqali ifodalanadi.
Italiya Shveytsariyaning nafaqat Yevropadagi ikkinchi yirik savdo sherigi, balki Federatsiya bilan migratsiya sohasida asosiy hamkori ham. Hamkorlik Dublin reglamenti orqali mustahkamlangan.
Transchegaraviy nazorat va xavfsizlik boʻyicha bojxona va politsiya hamkorligi toʻgʻrisidagi bitim bilan rivojlanish tomon yana bir qadam tashlandi.
Mamlakatni taqqoslash
Tarixi
1861-yilda Italiya davlati vujudga kelgunga qadar Italiya davlat tuzilmalari va Shveytsariya hududlari oʻrtasidagi munosabatlar iqtisodiy va diniy xarakterga ega edi. Masalan, 1300—1400-yillarda italiyalik savdogarlar va bankirlar Jeneva yarmarkalarida qatnashib, ularning rivojlanishiga hissa qoʻshgan.
Shveytsariya Milanni 1512—1515-yillarda Konfederatsiyaning protektorati sifatida tashkil etdi. 1515-yilda Shveytsariyaliklar Milan gersogligini fransuz bosqinidan himoya qilishga yordam berishgan.
Qayta tiklash davrida (1815-1848) Lombard maʼrifati Shveytsariya hududlariga muhim taʼsir koʻrsatdi, Milan, aslida, Ticinesi uchun taʼlim joyiga aylandi.
1848-yilgi inqiloblar paytida Italiya hududarida koʻplab Shveytsariyaliklar Italiya yoʻlini qoʻllab-quvvatladilar, xususan, Milanning besh kunida (qoʻzgʻolon) Shveytsariyalik koʻngillilar Lombardiya-Venetsiya bilan avstriyaliklarga qarshi kurashdilar. 1848-yil avgustda Milanni qoʻlga kiritgandan soʻng, baʼzi italyan inqilobchilari Shveytsariyadan boshpana topishdi.
Risorjimento davrida turli italyan vatanparvarlari, jumladan, Piedmont-Sardiniya qirolligining bosh vaziri Kavur, Ticino kantonini va italyan tilida soʻzlashuvchi Graubünden vodiylarini zabt etishga qiziqish bildirishdi. 1861-yilda Italiya Qirolligining eʼlon qilinishi Shveytsariya tomonidan yengillik bilan qabul qilindi, chunki bu mamlakatning betarafligi uning xavfsizligini taʼminladi.
1870—1914-yillarda Shveytsariyaga italiyalik muhojirlarning katta oqimi kirib keldi. Bu tegishli mamlakatlarda kirish va yashash erkinligini taʼminlovchi 1868-yildagi turar joy va konsullik shartnomasi bilan ragʻbatlantirildi. Italiyalik muhojirlar asosan temir yoʻl qurilishida ishlagan malakasiz ishchilar edi.
Birinchi jahon urushi davrida Italiya hukumati Shveytsariya betarafligini hurmat qilishga sodiq qoldi va fashizm oʻrnatilishi bilan urushdan keyin ikki tomonlama munosabatlar doʻstlikka asoslangan siyosat bilan ajralib turdi. Ikki davlat oʻrtasida yangi savdo shartnomasi (1923) va yarashuv va sud orqali tartibga solish toʻgʻrisidagi shartnoma (1924) tuzildi.
Birinchi jahon urushida boʻlgani kabi, Ikkinchi jahon urushida ham Italiya 1938-yilda Shveytsariyaning betarafligini tan oldi, ammo 1938-yil 30-noyabrda Mussolini tomonidan Fashizmning Buyuk Kengashiga taʼsir qilgan kengayish loyihalari orasida Ticino kantoni ham bor edi.
Ikkinchi Jahon urushi tugashi bilan Shveytsariyaga migratsiya toʻlqini, asosan, Shveytsariya ishlab chiqarish tizimi urushning zarariga taʼsir qilmaganligi va Shveytsariyalik tadbirkorlarning arzon narxlardagi italyan ishchilarini qidirganligi sababli yuzaga keldi. Biroq, Shveytsariya hukumati migratsiyani mavsumiy ishlar bilan cheklashga harakat qildi va 1948-yilda shartnoma tuzdi. Ushbu shartnomada ishchilar Shveytsariya hududida harakatlana olmasligi va ularni yollaganlar bilan chambarchas bogʻliqligi aytilgan. Bundan tashqari, oilani birlashtirishga ruxsat berilmagan. Bu kelishuv ikki davlat oʻrtasida bir qancha keskinliklarni keltirib chiqardi va shu sababli 1964-yilda yana birlashishga imkon beruvchi yana bir kelishuv imzolangan.
1973-yilda boshlangan neft inqirozidan soʻng, Shveytsariyadagi koʻplab italiyalik ishchilar Italiyaga qaytishdi.
Ishbilarmonlik aloqalari
Italiya Shveytsariyaning ikkinchi yirik savdo sherigi va Shveytsariya Italiyaning 8-yirik investori (22 milliard CHF) sifatida 78 000 ish oʻrni yaratmoqda. Sobiq federal maslahatchi Ueli Maurerning soʻzlariga koʻra, Lombardiya mintaqasi Shveytsariyaning Italiya bilan barcha savdolarining 90 foizini tashkil qiladi. Italiya Shveytsariyaga 6 milliard CHF sarmoya kiritadi va 13 000 ish oʻrni yaratgan. Ikkalasi ham Yevropa Ittifoqining Shveytsariya bilan tuzilgan shartnomalari orqali kuchli integratsiyalashgan va Shveytsariya ham Yevropa Ittifoqining Shengen hududining bir qismidir.
Iqtisodiy munosabatlar tarixi
Ikki davlat oʻrtasidagi savdo aloqalari geografik yaqinlik va Lotin valyuta ittifoqiga aʼzo boʻlganligi bilan yaxshilandi. Gottard tunneli va Jeneva portining ochilishi ham munosabatlar yaqinlashuviga yordam berdi.
1970-yillardagi Italiyada proteksionistik burilish savdo munosabatlarining qisman sekinlashishiga olib keldi, bu esa savdo shartnomalarini qayta koʻrib chiqish uchun sharoit yaratdi. Qayta koʻrib chiqish amalga oshirilgan boʻlsa-da, savdo balansi Italiya foydasiga xizmat qildi.
1970-yilgacha Shveytsariya bozori Italiya doimiy savdo profitsitidan foyda koʻrgan yagona bozor boʻlgan. XX asrning boshlarida Shveytsariya investorlari va kompaniyalari yarim orolga muhim turtki berdilar.
Ikki tomonlama savdoga Italiyaning urushdagi ishtiroki sezilarli darajada taʼsir koʻrsatmadi, bu aniq belgi 1919-yilda Italiyada Shveytsariya Savdo Palatasining ochilishi edi. Bu davr, shuningdek, Italiyadan Shveytsariya importining nisbiy qisqarishi bilan tavsiflangan boʻlsa-da, eksport doimiy boʻlib qolsa ham, bu Italiya uchun qulay boʻlgan savdo balansining qisqarishiga olib keldi.
Efiopiyadagi urushdan soʻng, Italiyaga kredit oʻtkazishda Shveytsariyadagi moliya markazi va xususan kredit tashkilotlari markaziy rol oʻynadi.
Ikkinchi Jahon urushining tugashi oʻzaro savdoning yangi bosqichini boshladi:
1950-yilda ikkala davlat ham Yevropa toʻlov ittifoqiga qoʻshildi. Natijada yangi savdo kelishuvlari va toʻlov usullari oʻzaro savdoni erkinlashtirishning yangi davriga va savdo hajmi boʻyicha barqarorlikka olib keldi.
Ushbu davr Konfederatsiyadan yarim orolgacha boʻlgan katta miqdordagi investitsiyalar bilan ajralib turadi:
Zamonaviy iqtisodiy munosabatlar
Shveytsariya Italiyaning eng muhim savdo sheriklaridan biridir. 2021-yilda Shveytsariya Italiyaga 13,2 milliard dollarlik mahsulot eksport qildi va 32,2 milliard AQSh dollari miqdoridagi tovarlarni import qildi. Natijada umumiy savdo hajmi 45,4 milliard dollarni tashkil etdi. Har ikki yoʻnalishda investitsiya oqimi har ikki davlat uchun ham katta iqtisodiy ahamiyatga ega.
2020-yilda:
Chegara hududlariga birjalar yaqin. 70 000 dan ortiq italiyalik Shveytsariyada ishlash uchun chegarani kesib oʻtadi. 2017-yil oxirida Shveytsariyada mingga yaqin italyan kompaniyalari mavjud boʻlib, ular asosan quyidagi sohalarda 21 000 xodimni yollagan: kiyim-kechak, moliya, oziq-ovqat va qurilish. Xususan, qurilish sektori uchun Shveytsariya uchun Italiya Savdo Palatasi Investment4Business deb nomlangan tashabbusni boshladi, bu ikki mamlakat oʻrtasida koʻchmas mulk biznesiga sarmoya kiritishni osonlashtiradi va ragʻbatlantiradi.
Madaniy almashinuv
Italiya va Shveytsariya madaniyat sohasida ham yaqin munosabatlarga ega.
Istituto Svizzero[tahrir | manbasini tahrirlash]
1947-yilda Shveytsariya „Istituto Svizzero di Roma“ ga asos soldi. U Italiya va Shveytsariya oʻrtasidagi madaniy va ilmiy sohalarda hamkorlikni rivojlantirish uchun yaratilgan. Ushbu institut Italiya tashqi ishlar vazirligi tashabbusi boʻlgan „settimana della lingua italiana nel mondo“ (dunyoda italyan tili haftaligi) kabi turli loyihalarda ishtirok etadi. Institut Shveytsariya madaniyatining taʼsirini uning chegaralaridan tashqarida kengaytirishni maqsad qilgan. Ushbu tuzilma Rim, Milan va Palermoda koʻrgazmalar, konferensiyalar, uchrashuvlar oʻtkazadi. Institut har yili yosh tadqiqotchilar yoki rassomlarni qabul qiladi. Ushbu dasturlarda ishtirok etayotgan almashinuv talabalari toʻrtta Shveytsariya milliy tillaridan biri boʻlgan italyan tilini oʻrganishadi.
Institut Italiyada Shveytsariya loyihalari va tadqiqotlarini qoʻllab-quvvatlaydi. Shu tariqa ikki davlat oʻrtasidagi hamkorlik, madaniy va ilmiy almashinuv yanada mustahkamlanmoqda. Strukturaning asosiy maqsadlari quyidagilardan iborat:
Taʼlim sohasida hamkorlik
Milan, Bergamo, Rim, Kataniya va Komoda Shveytsariya maktablarini topish mumkin. Ikki universitet, Università della Svizzera italiana (USI) va Janubiy Shveytsariya Amaliy fanlar va sanʼat universiteti italiyalik talabalarga Shveytsariya hukumatining Taʼlim tadqiqotlari va innovatsiyalar boʻyicha davlat kotibiyatiga Shveytsariya hukumati stipendiyalariga ariza berish imkoniyatini taklif qiladi.
Diplomatik munosabatlar
Italiya va Shveytsariya oʻrtasidagi diplomatik munosabatlar 22 ta shartnoma va ikki hukumat vakillari oʻrtasidagi muntazam uchrashuvlarga asoslanadi.
Doimiy diplomatik vakolatxonalar
Manbalar
uz.wikipedia.org