Ishvara
Ishvara -(Sanskrit) Hinduizmdagi tushuncha boʻlib, hinduizm davri va maktabiga bogʻliq boʻlgan keng maʼnoga ega. Hind falsafasining qadimgi matnlarida, kontekstga qarab, Ishvara oliy Oʻzini, hukmdorni, xoʻjayinni, qirolni, malika yoki erni anglatishi mumkin. Oʻrta asrlardagi hindu matnlarida, hinduizm maktabiga qarab, Ishvara Xudosini, Oliy mavjudot, ularning shaxsiy Xudosini yoki maxsus Oʻzini anglatar ekan.
Ishvara birinchi navbatda Shivaning epitetidir. Shaivizmda Ishvara Shiva epitetidir. Koʻp Vaishnavalar uchun, bu Vishnu bilan sinonimdir, xuddi Venkatesvara epitetidagi kabi. Anʼanaviy Bhakti harakatlarida Ishvara hinduizmning politeistik xudolar kanonidan shaxsning afzal koʻrgan bir yoki bir nechta xudolari (Iṣṭa-devatā)nazarda tugʻilgan afsonaviy qarashlar asnosida tuzilgan. Arya Samaj va Brahmoizm kabi zamonaviy mazhab harakatlarida Ishvara monoteistik Xudo shaklini oladi. Hinduizm yoga maktabida bu har qanday „shaxsiy xudo“ yoki „ruhiy ilhom“ dir, deya taʼriflashgan ekan.
Etimologiyasi
Ishvara soʻzining oʻzagi „qodir“ va „egasi, hukmdori, boshligʻi“ maʼnolarini anglatuvchi īś- (ईश, Ish) soʻzidan kelib chiqqan. Ishvara soʻzining ikkinchi qismi vara boʻlib, kontekstga qarab „eng yaxshi, zoʻr, goʻzal“, „tanlash, tilak, baraka, neʼmat, sovgʻa“ va „sovchi, oshiq, qizni turmushga taklif qiluvchi“ kabi bir necha maʼnolarini anglatadi. Ishvara qoʻshma soʻzining lugʻaviy maʼnosida „eng yaxshi, goʻzal sohibi“, „ixtiyorlar, neʼmatlar, neʼmatlar hukmdori“ yoki „sovchi boshligʻi, mahbub“ maʼnolarini ham bildiradi.
Qadimgi va oʻrta asr sanskrit matnlarida Ishvara tushunchasi sifatida turli xil maʼnolarni anglatadi: Xudo, Oliy Zot, Oliy Oʻzlik, Lord Shiva, shoh yoki hukmdor, er, sevgi xudosi, Rudralardan biri va „oʻn bir“ raqami kabi turli maʼnolarga ega ekan.
Īśvara soʻzi Rigvedada uchramaydi. Biroq, īś- feʼli Rig vedada uchraydi, bu yerda kontekst uning maʼnosi „qodir, qodir“ degan maʼnoni anglatadi. U Samavedaʼda yoʻq, Atharvavedaʼda kamdan-kam uchraydi, lekin Yajurvedaʼnın Samhitasida paydo boʻladi. Kontekstual maʼno, ammo qadimgi hind grammatikasi Panini tushuntirganidek, na xudo, na oliy mavjudotdir, yaʼni xudosiga ham, oliy mavjudotga ham kirmagan.
Nyaya shahrida
Ilk Nyaya maktabi olimlari Ishvaraning gipotezasini barakalar, neʼmatlar va mevalar berish qudrati bilan yaratuvchi Xudo deb hisoblashgan. Biroq, ilk Nyaya olimlari Xudoning oʻzi boʻlmasa ham, bu gipotezani rad etdilar va teistik emas edilar. Vaqt oʻtishi bilan Nyaya maktabi hind falsafasida teizmning eng muhim himoyachilaridan biriga aylandi.
Vishishtadvaita Vedanta Hinduizmning Vishishtadvaita Vedanta kichik maktabidagi Ishvara dualizm va dualizm yoki „differensiatsiya bilan dualizm“ ning kompozitsion tushunchasidir. Ishvara, Vishishtadvaitin olimlari, masalan, XI asr Ramanuja davlati, oliy yaratuvchidir va Brahman bilan sinonimdir. Vishishtadvaitadagi Vishnu yoki uning avatarlaridan biri bilan tenglashtirilgan, u ham moddiy, ham samarali sabab, transsendent va immanentdir. Ishvara besh shaklda namoyon boʻladi, Vishishtadvaitinsga ishonishadi: para (transsendent), vyuha (emanatsiyalar), vibhava (mujassamlanishlar), antaryamin (ichkarida yashaydi) va arca (piktogrammalar)shaklida nomoyon boʻlishiga ishonilgan. Ushbu kichik maktabga koʻra, Jon Grimesning taʼkidlashicha, Ishvara oltita ilohiy sifatga ega: jnana (bilim), bala (kuch), aisvarya (xoʻjayinlik), sakti (kuch), virya (erkaklik) va tejas (ulugʻvorlik degan maʼnolarni bildiradi) kabi sifatlari mavjud ekan.
Karvakada
Hinduizmdagi yana bir ateist anʼana boʻlgan Karvaka materialistik va falsafiy skeptitsizm maktabi edi. Ular Ishvaraning barcha tushunchalarini, shuningdek, gʻayritabiiylikning barcha shakllarini rad etdilar.
Manbalar
uz.wikipedia.org