ISHQORIY-YER METALLAR

ISHQORIY-YER METALLAR – Mendeleyev davriy sistemasining ikkinchi guruhi berilliy guruhchasidagi magniy, kaltsiy, strontsiy, bariy, radiy elementlari. Ular S-elementlar bo’lib, asl metallardir. Bu metallar atomlarining tashqi pog’onasida ikkitadan elektron bo’lib, birikmalar hosil qilganda ularni berib, oksidlanish darajasi +2 ga teng bo’ladi. Ishqoriy-yer metallar — kuchli qaytaruvchilar, lekin ishqoriy metallarga qaraganda birmuncha kuchsizroq. Ular kimyoviy jihatdan ancha faol bo’lib, havoda oson oksidlanadi. Bunda RO ko’rinishidagi asosli oksidlar hosil bo’ladi, ularga R(OH)2 tuzilishidagi asoslar muvofiq keladi. Ishqoriy-yer metallar vodorod bilan birikib, umumiy formulasi RH2 bo’lgan gidridlar hosil qiladi. Ushbu metallardan magniy va kaltsiy katta ahamiyatga ega.

Manba

O'zbekiston Milliy Ensiklopediyasi

Sun'iy intellekt javobi:

Ishqoriy yer metallar (alkal metallar) kimyo elementlari guruhiga kiradi va ular 1– guruh elementlari sifatida tanilgan. Ushbu elementlar doimiy ravishda Yer qobig‘ida sodda birlashtirilmagan holatda topiladi, chunki ular juda faol bo‘lib, boshqalar bilan tez reaksiyaga kirishadilar. Ishqoriy yer metallar kimyoviy jihatdan juda faolligi bilan ajralib turadi.

Ishqoriy yer metallar qaysilar?

Ushbu guruhga quyidagi elementlar kiradi:

Lityum (Li)
Natriy (Na)
Kaliy (K)
Rubidiy (Rb)
Seziy (Cs)
Frantsiy (Fr)

Fizik xususiyatlari:

Ular yumshoq va nisbatan past zichlikka ega metallardir.
Yumshoq bo‘lib, pichoq bilan kesilishi mumkin.
Harorat ko‘tarilishi bilan elektr va issiqlik o‘tkazuvchanligi oshadi.
Past erish nuqtasiga ega.
Odatda kumushning rangida yaltiraydi, lekin havo bilan tez reaksiyaga kirishi tufayli oxirgi vaqtda oksid qatlami bilan qoplangan bo‘ladi.

Kimyoviy xususiyatlari:

Ishqoriy yer metallar atomlari tashqi qatlamida bitta valent elektroniga ega (1s²2s²2p⁶ 3s¹ va hkz).
Juda faolligi tufayli, suv bilan va havo kislorodi bilan kuchli reaksiya qiladi.
Suv bilan reaksiyada ishqoriy gidroksidlar va vodorod gazini hosil qiladi:

[ 2Na + 2H_2O → 2NaOH + H_2 ↑ ]
Kislotalar bilan reaksiyaga kirishib tuzlar va vodorod chiqindisini beradi.

Qo‘llanilishi:

Elektr o‘tkazuvchilarda (masalan, lityum batareyalarida).
Kimyo sanoatida katalizator sifatida.
Tibbiyotda muhim qo‘shimchalar va dori vositalari ishlab chiqarishda.
Isitish yoki sovutish tizimlarida ishlatiladi.

Xulosa:

Ishqoriy yer metallar kimyoda juda muhim o‘rin tutadi. Ularning faolligi, kimyoviy va fizik xususiyatlari, shuningdek, keng ko‘lamda sanoat va kundalik hayotda foydalanilishi ularni o‘rganish va ishlab chiqarish uchun asosiy elementi hisoblanadi. Ular bilan ehtiyotkorlik bilan muomala qilish kerak, chunki ko‘pgina ishqoriy yer metallar havo va suv bilan oson reaksiyaga kirishadi, bu esa portlash yoki olov chiqarishi mumkin.