ISBN (identifier)




Xalqaro standartli kitob raqami (inglizcha: International Standard Book Number, qisqartmasi inglizcha: ISBN) kitobni chakana savdo tarmoqlarida tarqatish va nashr bilan ishlashni avtomatlashtirish uchun zarur boʻlgan kitob nashrining noyob raqamidir. Kutubxona va bibliografik tasnif (KBT), Universal oʻnlik tasnifi (UOʻT) va muallif belgisi indekslari bilan bir qatorda, xalqaro standart kitob raqami nashriyot toʻplami deb ataladigan qismdir.

Ushbu standart 1966-yilda Buyuk Britaniyada Gordon Fosterning toʻqqiz xonali standart kitob raqamiga asoslangan holda ishlab chiqilgan (inglizcha: Standard Book Numbering code, qisqartirilgan -inglizcha: SBN code) Gordon Foster (inglizcha: Gordon Foster). 1970-yilda biroz oʻzgarish bilan ISO 2108 xalqaro standarti sifatida qabul qilindi. 2007 yil 1-yanvardan boshlab 13 xonali shtrix kodiga mos keladigan xalqaro standart kitob raqamining yangi standarti joriy etildi.

Shu bilan birga, davriy nashrlar uchun shunga oʻxshash standart ISSN (International Standard Serial Number) ham mavjuddir.

SSSRda xalqaro standart kitob raqami 1987-yildan boshlab qoʻllanila boshlangan. Sovet Ittifoqi parchalanganidan keyin uning sobiq Sovet respublikalari oʻz hududlarida ISBN belgilashni mustaqil ravishda boshqara boshladilar (masalan, Belarusiya — 1993-yildan boshlagan).

Raqamlar tarkibi




Nashrlar uchun identifikatorlar xalqaro standarti kitoblarni raqamlash sohasidagi milliy agentliklar tomonidan belgilanadi. Bu faoliyat Rossiyada 2013-yil 9-dekabrgacha Rossiya Kitob palatasi tomonidan, Belarusiyada — Milliy kitob palatasi tomonidan, Ukrainada — Ukraina Kitob palatasi tomonidan, Qozogʻistonda — Qozogʻiston Respublikasi Kitob palatasi tomonidan amalga oshirilgan. 2006-yilgacha nashr qilingan kitoblarga berilgan xalqaro standartli kitob raqamlari xalqaro standartli kitob raqamining qisqartmasidan (nashr qilingan tildan qatʼi nazar) va oʻzgaruvchan uzunlikdagi toʻrtta maydonga chiziqcha yoki boʻsh joy bilan ajratilgan oʻnta belgidan iborat:

Mahsulotlar yigʻindisi (koeffitsient uchun kodning raqamlari) 170 ga teng, keyin bu raqamni 11 ga boʻlishning qolgan qismi 5 ga teng.
Keyin tekshirish raqami quyidagicha hisoblanadi: 11 — 5 = 6 .
Toʻliq ISBN: 2-266-11156-6 .
Raqamni tekshirish: 170 koʻpaytmasi 170 + 6 = 176 nazorat raqamiga qoʻshiladi, bu 11 ning koʻpaytmasi.
EAN-13 shtrix -kodlari sifatida foydalanish uchun ISBN GS1 Uyushmasi tomonidan taqdim etilgan GS1 978 prefiksi bilan prefikslanadi va ISBN tekshirish raqami oʻrniga EAN-13 tekshirish raqami ishlatiladi. Hamda yana bitta prefiks ajratilgan — 979 .

2007 yil 1-yanvardan boshlab shtrix kodiga toʻgʻri keladigan 13 xonali yangi ISBN standarti joriy etildi. Oldindan tayinlangan barcha ISBN lar yagona tarzda yangilariga aylantiriladi ( 978 + eski ISBNning birinchi 9 raqami + EAN-13 ga muvofiq hisoblangan tekshirish raqami).

Baʼzi kitoblarga ISBN10 va ISBN13 ga ekvivalent boʻlgan 10 xonali eISBN berilgan (ISBN10 ni ISBN13 ga oʻzgartirmasdan, ISBN10 ga 978 prefiksi bilan olingan).

Masʻuliyat



ISBN tizimiga qoʻshilish nashriyotni quyidagilarga majbur qiladi:

va nashriyotni quyidagilar uchun javobgar qiladi:

Qoʻshimcha maʼlumot




ISBN chiqish maʼlumotlarining zarur elementidir. Rossiyada, GOST R 7.0.53-2007 ga binoan, sarlavha sahifasi aylanmasining pastki chap burchagida yoki birlashtirilgan sarlavha sahifasining pastki chap qismida joylashgan. Har bir yangi kitob, har bir qayta nashr, boshqa tilga tarjima yoki yangi dizayndagi nashr oʻzining xalqaro standart raqamiga ega boʻlishi kerak.

Nashr ikki yoki undan ortiq xalqaro standart kitob raqamlariga ega boʻlishi mumkin, agar:

ISBN turli axborot resurslarida maʼlum bir nashr haqida maʼlumotni tezda qidirish, kitoblar tartibini yaxshilash va ularning savdosini nazorat qilish imkonini beradi.

Nashriyot toʻgʻrisidagi maʼlumotlar (ismlar, ISBN identifikatorlari, manzil maʼlumotlari, ixtisoslashuvi) Noshirlar va nashriyot tashkilotlarining xalqaro indeksini chiqarish uchun Xalqaro ISBN agentligiga taqdim etiladi (inglizcha: Publishersʻ International ISBN Directory).

Cheklovlar



Xalqaro standart kitob raqamlash quyidagi hollarda qoʻllanilmaydi :

Manbalar




Havolalar




uz.wikipedia.org


Uzpedia.uz