Isabelle de Charrière
Isabelle de Charrière (1740-yil 20-oktyabr — 1805-yil 27-dekabr), Gollandiyada
Belle van Zuylen nomi bilan tanilgan, qizlik ismi
Isabella Agneta Elisabeth van Tuyll van Serooskerken va boshqa joyda
Isabelle de Charrière [Xonim] , Golland va Shveysariya maʼrifatparvar yozuvchisi boʻlib, umrining ikkinchi yarmini Colombier, Neuchâtelda oʻtkazgan. Garchi risolalar, musiqa va pyesalar ham yozgan boʻlsada, xozirda u maktub va romanlari bilan mashhur. U oʻz davrining jamiyat va siyosatiga katta qiziqish bildirgan va uning Fransiya Inqilobi davridagi faoliyati alohida qiziqish uygʻotgan.
Yoshligi
Isabelle van Tuyll van Serooskerken Gollandiyaning Utrecht yaqinidagi Zuilen shahridagi Zuylen Qal’asida Diederik Jacob van Tuyll van Serooskerken (1707–1776) va Jacoba Helena de Vicq (1724–1768) oilasida tugʻilgan. U yetti farzandning kattasi edi. Uning ota-onasi oʻsha paytda Utrechtda huquqshunoslik boʻyicha talaba va uning qoʻlini soʻrashga daʼvogarlaridan biri Shotlandiyalik yozuvchi James Boswell tomonidan „Yetti Viloyatdagi eng qadimiy zodagonlardan biri“ va „katta miqdordagi pulga ega Amsterdamlik ayol“ sifatida tasvirlangan. Qishda ular Utrecht shahridagi uylarida yashashar edi.
1750-yilda Isabelle Jenevaga yuborildi va 1746–1753-yillarda uning oʻqituvchisi boʻlgan fransuz tilida soʻzlashuvchi gubernator Jeanne-Louise Prevost bilan Shveytsariya va Fransiya boʻylab sayohat qildi. Bir yil davomida faqat fransuz tilida gapirganidan soʻng, u Gollandiyaga qaytib, golland tilini qayta oʻrganishga majbur boʻldi. Biroq, fransuz tili umrining oxirigacha uning afzal koʻrgan tili boʻlib qoldi, bu esa nima uchun uning aslida taniqli boʻlishi mumkin boʻlgan ishi uzoq vaqt davomida tugʻilgan mamlakatida unchalik yaxshi maʼlum boʻumaganini tushunishga yordam beradi.
Ota-onasining liberal qarashlari tufayli Isabelle oʻsha paytdagi qizlar uchun odatdagidan ancha kengroq taʼlim oldi, ular unga matematika, fizika va turli tillar, jumladan lotin, italyan, nemis va ingliz tillarini oʻrganishga imkon berdishdi. Umuman olganda, u iqtidorli talaba edi. Har doim musiqaga qiziqib, 1790-yilda u bastakor Niccolo Zingarelli bilan oʻrganishni boshladi.
14 yoshida u Polshalik Rim Katolik graf Peter Dönhoffni sevib qoldi. U unga qiziqmasdi. Hafsalasi pir boʻlib u Utrechtni 18 oyga tark etdi. U oʻsib ulgʻaygan sari, unga turli xil daʼvogarlar paydo boʻldi va rad etildi, chunki ular uni koʻrishga kelishlarini vaʼda berishdi, lekin buni qilmadilar yoki u ustun boʻlgani uchun oʻzlarini chetga oldilar. U nikohni erkinlikka erishish yoʻli deb bildi, lekin u sevgi uchun turmush qurishni ham xohladi.
Anne Pollexfen Drake va uning turmush oʻrtogʻi general-leytenant George Eliott tomonidan Londonning Mayfairdagi Curzon koʻchasida joylashgan uyiga kelish uchun maxsus taklif qilingan Isabelle 1766-yil 7-noyabrda ukasi Ditie, xizmatkori Doortje va xizmatchisi Vitel hamrohligida Hellevoetsluisdan Harwichga qayiqda keldi.
Keyingi hayoti
Oxir-oqibat, 1771-yilda u ukasi Willem Renening 1763-yildan 1766-yilgacha xorijdagi sobiq shaxsiy oʻqituvchisi Kolumbiyada tugʻilgan Shveysariyalik Charles-Emmanuel de Charrière de Penthazga (1735–1808) turmushga chiqdi. Keyinchalik u Isabelle de Charrière nomi bilan tanildi. Ular uning bobosi Beat Louis de Muralt tomonidan sotib olingan Kolumbiyadagi Le Pontetga (Neuchatel yaqinida) qaynotasi Francois (1697–1780) va uning ikki turmush qurmagan qaynsingillari Luiza (1731–1810) va Henriette (1740–1814) bilan birga joylashdilar. Neuchatel Kantonini keyinchalik Neuchatel shahzodasi sifatida Buyuk Frederick Prussiya bilan shaxsiy ittifoqda boshqargan. Neychatel din erkinligidan bahramand boʻlgan, buning natijasida koʻplab qochqinlar, jumladan Jean-Jacques Rousseau, Beat Louis de Muralt va David Wemyss, Lord Elcho keldi. Er-xotin Jenevada va Parijda ham koʻp vaqt oʻtkazdilar.
De Charrière 1778-yilda Gollandiya Gʻarbiy Hindiston kompaniyasi (WIC), Gollandiya Sharqiy Hindiston kompaniyasi (VOC), Britaniya Sharqiy Hindiston kompaniyasi va Janubiy dengiz kompaniyasi plantatsiyalarda foydali xorij qulligiga bogʻliq mustamlaka kompaniyalariga qariyb 40 % sarmoya kiritgan ota-onasining boyliklarini qisman meros qilib olish orqali zamonaviy oʻlchovlarda boy boʻldi. Drieenhuizen va Douzening fikriga koʻra, 2021-yilgi nashrlarida oʻz maktublarida va „Trois Femmes“ (Uch ayol, 1795–1798) romanida De Charrière qullikni tanqidsiz keltirib oʻtgan. Biroq, u koloniyalardagi dahshatlar haqida yozgan (1894-raqamli, 1798-yil) maktubida buning aksi edi, shuning uchun u qullikning haddan tashqari koʻpligiga befarq boʻlmadi, bu haqda uning muharriri Suzan van Dijkning yozishmalarida De Charrière merosidan keyin besh yil ichida mustamlakachilik sarmoyalarining 70 foizini sotgani batafsil yozilgan edi.
Yozishmalar
Isabelle de Charrière koʻplab odamlar, jumladan Devid-Louis Constant d’Hermenches, James Boswell, Benjamin Constant va uning nemis tarjimoni Ludwig Ferdinand Huber kabi ziyolilar bilan keng yozishmalarni olib bordi.
1760-yilda Isabelle jamiyatda Don Juan sifatida qabul qilingan turmush qurgan Shveysariyalik ofitser Devid-Lui Konstant d’Hermenches (1722–1785) bilan uchrashdi. Koʻp ikkilanishlardan soʻng, Isabellening oʻzini namoyon qilish ehtiyoji uning qaygʻularini yengib chiqdi va ikki yil oʻtgach, ikkinchi uchrashuvdan soʻng u bilan taxminan 15 yil davomida yaqin va yashirin yozishmalarni boshladi. Keyinchalik Constant d’Hermenches bilan yozishmalaridan eng muhimlaridan biri boʻldi.
Shotlandiya yozuvchisi James Boswell 1763–1764-yillarda Utrecht universitetida huquq fakultetida tahsil olgan paytda Utrechtda va Zuylen Qal’asida u bilan tez-tez uchrashib turardi. U uning oʻzini-oʻzi chizgan portretidagi kabi uni Zelide deb chaqirardi. U Gollandiyani tark etganidan keyin bir necha yil davomida doimiy muxbiri boʻlib, Grand Tourda qatnashdi. U unga yozib unga oshiq emasligini taʼkidlagan. U javoban: „Biz chiqishamiz, chunki menda boʻysunish qobiliyati yoʻq“ degan. 1766-yilda Boswell uning akasi bilan Parijda uchrashgandan keyin uning otasiga shartli taklif yubordi, ammo otasei turmush qurishiga rozi boʻlmadi.
1786-yilda Mme de Charrière Parijda Constant d’Hermenchesning jiyani, yozuvchi Benjamin Constant bilan uchrashdi. U Kolumbiyaga bir necha bor tashrif buyurgan. U yerda ular birgalikda epistolyar roman yozishdi va uning hayotining oxirigacha davom etadigan maktublar almashinuvi boshlandi. Shuningdek, u nemis tarjimoni Ludwig Ferdinand Huber va uning yosh doʻstlari Henriette L’Hardy va Isabelle Morel bilan qiziqarli yozishmalar olib bordi. Huberning yosh oʻgay qizi Thereze Forster u bilan 1801-yildan Isabelle de Charrier vafotigacha yashadi.
Ishlari
Izabel de Charrier romanlar, risolalar, pyesalar va sheʼrlar yozgan va musiqa bastalagan. Uning eng samarali davri u Kolumbiyada bir necha yil yashaganidan keyingina keldi. Mavzular orasida uning diniy ikkilanishlari, olijanobligi va ayollarning tarbiyasi bor edi.
Uning birinchi romani „Le Noble“ 1763-yilda nashr etilgan. Bu zodagonlarga qarshi satira edi va u anonim nashr etilgan boʻlsa-da, tez orada uning shaxsi aniqlandi va ota-onasi asarni sotuvdan olib tashlashdi. Keyin u doʻstlari uchun oʻz portretini yozdi: Portrait de Mll de Z., sous le nom de Zélide, fait par elle-même. 1762-yil. 1784-yilda u ikkita toʻqima asarini nashr etdi: Lettres neuchâteloises va Lettres de Mistriss Henley publiées par son amie. Ikkalasi ham u maʼqullashda davom etgan epistolyar romanlar yoʻnalishida boʻlgan. 1788-yilda u Niderlandiya, Fransiya va Shveysariyadagi siyosiy vaziyat haqidagi birinchi risolalarini nashr etdi.
Faylasuf Jean-Jacques Rousseauning muxlisi sifatida u 1789-yilda uning Confessions (Iqrorlik) asarini vafotidan keyin nashr etishda yordam berdi. U, shuningdek, oʻsha paytda Rousseau haqida oʻz risolalarini yozgan.
Fransuz Inqilobi bir qator zodagonlarning Neuchatelga qochishiga sabab boʻldi va Mme de Charrière ulardan baʼzilari bilan doʻstlashdi. Ammo u, shuningdek, aristokratik qochqinlarning qarashlarini tanqid qiluvchi asarlarni nashr etdi, ularning aksariyati inqilobdan hech narsa oʻrganmagan deb hisobladi.
U bir nechta musiqiy asarlar uchun soʻzlar va musiqalarni yozgan yoki hech boʻlmaganda rejalashtirgan, ammo parchalardan tashqari hech biri saqlanib qolmagan. U Motsartga Les Phéniciennes librettosini yubordi va u buni qoʻyadi deb umid qildi, ammo uning javobi nomaʼlum. Uning barcha musiqiy asarlari Œuvres complètesning 10-jildiga kiritilgan; bular qatoriga torli kvartet uchun olti minuet, toʻqqizta pianino sonatalari, oʻnta efir va romanslar kiradi.
Asl matnlarning muhim nashrlari
Tarjimalar
Yozishmalar
Le Noble, conte moral, 1763-yil
Belle van Zuylen ushbu qisqa romanni 22 yoshida Amsterdam nashriyotchisi Evert van Harrevelt bilan fransuz tilidagi jurnalda anonim ravishda nashr etgan. Van Zuylenning ota-onasi 1763-yilda bu satiraning aslzodalar orasida tarqalishiga yoʻl qoʻymaslik uchun butun kitob nashrini sotib olishdi. Ammo bu „axloqiy ertak“ baribir Yevropaga yoʻl topdi, chunki nemis shoiri va davlat arbobi Johann Wolfgang Goethe 1772-yil 3-noyabrda „Frankfurter Gelehrten Anzeigen“ jurnalida uni nemis tilidagi Die Vorzüge des alten Adels tarjimasini koʻrib chiqdi. 1769-yil 2-martda Gollandiyaning De Deugd is den Adel waerdig (Vertu vaut bien noblesse) opera buffa moslashtirilgan namoyishi Haguedagi Fransche Komediya teatrida taqdim etildi.
Roman Jean de La Fontainening ikkita it haqidagi „Taʼlim“ ertagidan iqtibos bilan boshlanadi:
Boshqa
Adabiyotlar
Nashr qilingan yili boʻyicha xronologik tartibda:
Qaydlar
Havolalar
uz.wikipedia.org