Ipomoea

Ipomoea (/ˌɪpəˈmiː.ə, -oʊ-/) Convolvulaceae oʻsimliklar oilasidagi eng yirik turkum boʻlib, 600 dan ortiq turga ega. Bu turkum o‘simliklarining mahalliy nomlariga ertalabki sharaf, suv chayqalishi, suv ismalog‘i, shirin kartoshka, olov oʻti, oy guli va boshqalar kiradi. Turkumga dunyoning tropik va subtropik mintaqalarida uchraydigan bir yillik va koʻp yillik o‘t oʻsimliklar, lianalar, butalar va mayda daraxtlar kiradi.

Foydalanish va ekologiya

Dori va enteogen sifatida

Ipomoeaning tarkibida tibbiy va psixoaktiv birikmalar, asosan alkaloidlar mavjud. Baʼzi turlari xalq tabobatida va oʻsimlikshunoslikda oʻz xususiyatlari bilan mashhur; masalan, Vera Cruz jalap (I. jalapa) va Tampico jalap (I. simulans) najas oʻtishini tezlashtiradigan katartik preparat boʻlgan jalap ishlab chiqarish uchun ishlatiladi. Kiribadu ala (gigant kartoshka, I. Mauritiana) Ayurvedada dorivor xususiyatlari uchun „hayot eliksiri“ deb ataladi. I. batatas barglari sabzavot sifatida isteʼmol qilinadi.

Boshqa turlar kuchli enteogenlar sifatida ishlatilgan va hozir ham qoʻllaniladi. Meksika ipomoesining urugʻlari (I. trikolor) Azteklar va Zapotekler tomonidan shamanistik va ruhoniylarning fol ochish marosimlarida va qurbonga berish uchun zahar sifatida ishlatilgan. Plyaj oy gullari (I. violacea) ham shu tarzda ishlatilgan va bugungi kunda oʻzlarining psixoaktiv xususiyatlari bilan mashhur boʻlgan „Samoviy koʻk“ deb nomlangan navlar bu ikki turning duragayi hisoblanadi.

Ergolin hosilalari (lisergamidlar) enteogen faollik uchun javobgardir. Ergine (LSA), isoergine, <small id="mw7g">D</small> -lisergik kislota N-(a-gidroksietil)amid va lisergol I. trikolor, I. violacea va I. purpureadan ajratib olingan. Bu moddalat koʻpincha oʻsimliklarning psixoaktiv taʼsirining sababi deb taxmin qilinsa ham, bu ilmiy tadqiqotlar tomonidan rasman tasdiqlanmagan, ular psixoaktiv boʻlsa-da, ular gallyutsinatsiya keltirib chiqarmaydi.

Koʻpincha „tinchlantiruvchi“ dori sifatida qayd etilgan boʻlsa-da, lisergamidlar ham tibbiy ahamiyatga ega. Ergonovin tugʻruqdan keyingi qon ketish uchun ishlatiladigan oksitotsin taʼsirini kuchaytiradi. Ergine uyquchanlik va boʻshashgan holatni keltirib chiqaradi, shuning uchun stressni davolashda foydali boʻlishi mumkin. Ipomoea turlari ushbu birikmalarning foydali manbalarimi yoki yoʻqligini aniqlash kerak. Luiziana shtatida 159-sonli qonun bilan I. violacea oʻstirish taqiqlangan.

Zararkunandalar va kasalliklar

Koʻpgina oʻtxoʻrlar Ipomoea kabi o‘simliklardan qochishadi, chunki yuqori alkaloid miqdori bu oʻsimliklarni toksik boʻlmasa ham, yoqimsiz qiladi. Shunga qaramay, Ipomoea turlari maʼlum kapalak (kapalaklar va kuya) qurtlari tomonidan isteʼmol qilinadi.

Galereya

Manbalar

uz.wikipedia.org