Insonning jinsiy hayoti

Insonning jinsiy hayoti — bu jinsiy istakning namoyon boʻlishi va qondirish bilan bogʻliq biologik, psixofiziologik, aqliy va hissiy reaksiyalar, tajriba va harakatlar majmui hisoblanadi.

Jinsiylik inson tanasining tugʻma ehtiyoji va funksiyasidir. Masalan, nafas olish, ovqat hazm qilish va boshqalar. Inson maʼlum fiziologik jinsiy salohiyat bilan tugʻiladi, keyin jinsiylik individual hayot tajribasi doirasida shakllanadi. Umuman olganda, insonning jinsiy hayoti biologik, ruhiy va ijtimoiy-madaniy omillarning integratsiyalashgan oʻzaro taʼsiri bilan belgilanadi.

Inson jinsiy hayotining tarkibiy qismlari

Inson jinsiy aloqasining koʻplab shakllari mavjud. Inson shahvoniyligi turli xulq-atvor va jarayonlarni, jinsiy aloqaning fiziologik, psixologik, ijtimoiy, madaniy, siyosiy, maʼnaviy yoki diniy jihatlarini, shuningdek, insonning jinsiy xulq-atvorini oʻz ichiga oladi. Jinsiylik, inson xulq-atvorining boshqa jihatlari kabi, biologik va ijtimoiy xarakterga ega: jinsiylikning baʼzi xususiyatlari genetik jihatdan belgilanadi, boshqalari sotsializatsiya jarayonida shakllanadi. Shu munosabat bilan, inson jinsiy hayotining bir nechta tarkibiy qismlari mavjud:

Falsafa, asosan, axloq ilmi, shuningdek, ilohiyot mavzusiga tegishlidr. Tarixning deyarli har bir davrida va har bir madaniyatda sanʼat, shu jumladan, adabiy va tasviriy sanʼat, shuningdek, ommaviy madaniyat jinsiy aloqa haqidagi jamoatchilik nuqtai nazariga katta hissa qoʻshadi. Aksariyat jamiyatlarda jinsiy xatti-harakatlarga maʼlum cheklovlarni belgilaydigan qonunlar mavjud. Jinsiylik madaniyatdan madaniyatga, mintaqadan mintaqaga oʻzgarib turadi va insoniyat tarixi davomida uzluksiz oʻzgarib turadi.

Turli xil adabiyotlar, taʼlim veb-saytlari, inson jinsiy hayotining turli shakllari uchun mahalliy taʼlim va ijtimoiy yordam tashkilotlari mavjud.

Jinsiy aloqaning maʼnosi

Jinsiylik inson ijtimoiy faoliyatining harakatlantiruvchi kuchidir, chunki u nafaqat jinsiy qoniqishga, balki „baxt“ deb ataladigan ijtimoiy-psixologik holatga, hayot sifatini yaxshilashga qaratilgan. Gender bilan bogʻliq tajribalar, hatto tor maʼnoda jinsiy aloqa bilan bogʻliq boʻlmagan holatlarda ham xatti-harakatlarning u yoki bu variantini tanlashni belgilaydi.

Jinsiylik insonning atrofdagi voqelikni bilishidagi muhim harakatlantiruvchi omillardan biridir. Zigmund Freyd shunday yozgan edi: „Bolalarda bilimga boʻlgan ishtiyoq hayratlanarli darajada erta va kutilmaganda kuchli tarzda jinsiy muammolarda toʻxtaydi, hatto ular tomonidan uygʻonadi“.

Jinsiy aloqa odamlarni birgalikda yashash va ishlashga undaydigan omil, odamlarning yaqinlashishi va birlashishining harakatlantiruvchi kuchi, oilaviy hayotning asosiy tarkibiy qismlaridan biridir. Jinsiylik — bu moddiy muhitda xatti-harakatlarning tashqi koʻrinishini oʻzgartirish uchun oʻzining ichki libidosini namoyon qilishning ajralmas istagi.

Jinsiylikning shakllanishi

Jinsiy reaksiyalarning shakllanishi va amalga oshirilishini belgilovchi fiziologik mexanizmlar insonga xos biologik turlardir, ularning shakllanishi genetik jihatdan belgilanadi. Shu bilan birga, inson nafaqat biologik, balki ijtimoiy xususiyatga ega boʻlganligi sababli, jinsiy aloqaning shakllanishi uning yashash sharoitlari bilan bogʻliq. Jinsiylikning shakllanishiga, masalan, ozuqaviy qiymat kabi omillar ham taʼsir qiladi.

Bolalar jinsiy aloqasi

Ilgari, maʼlum bir yoshga qadar bolalar jinsiy aloqadan mahrum boʻlgan deb hisoblar edi. Bolalik jinsiy hayoti haqida jiddiy gapirgan birinchi tadqiqotchilardan biri Zigmund Freyd edi. Uning psixoseksual rivojlanish kontseptsiyasi yoki Edip kompleksi kabi koʻplab gʻoyalari endi eskirgan deb hisoblanishiga qaramay, bolalik jinsiy hayotining mavjudligini tan olish psixologiya va seksologiya sohasidagi yutuq boʻldi. Alfred Kinsi ham oʻzining mashhur „Kinsey Reports“ asarida bolalikdagi jinsiy hayot haqida gapirdi. Bolalar oʻz tanalariga, jumladan jinsiy aʼzolariga tabiiy qiziqish koʻrsatadilar, erkaklar va ayollar oʻrtasidagi anatomik farqlarni sezadilar va koʻpincha jinsiy aʼzolari bilan oʻynaydilar. Ikkinchisi odatda masturbatsiya qlishadi. Koʻpgina bolalar odatda doʻstlari, aka-uka yoki opa-singillari bilan „jinsiy oʻyinlar“da qatnashadilar. „Jinsiy oʻyinlar“ bir-birining jinsiy aʼzolarini ochish va oʻrganishni oʻz ichiga oladi. Boshlangʻich maktab yoshida „jinsiy oʻyinlar“ ga qiziqish biroz kamayadi, bolalar esa tengdoshlariga nisbatan romantik his-tuygʻularni boshdan kechirishlari mumkin.

Oʻsmir jinsiy aloqasi

Jinsiy balogʻat davri boshlanganda, insonga xos boʻlgan jinsiy ehtiyojlar oʻzini namoyon qila boshlaganligi sababli, odamning shaxsiyati allaqachon shakllangan boʻlib, jinsiylikning rivojlanishiga ushbu davrda mavjud boʻlgan shaxsiy xususiyatlar, masalan, assimilyatsiya darajasi taʼsir qiladi. Axloqiy meʼyorlar, tajovuzkorlik, boshqa ijobiy va salbiy ijtimoiy xususiyatlar. Jinsiy balogʻat davrida tajovuzkor va boshqa antisosyal xarakter xususiyatlarining ustunligi deviant va hatto buzgʻunchi jinsiy ehtiyojlarning shakllanishiga olib kelishi mumkin. Jinsiylikning shakllanishiga intellektual rivojlanish darajasi ham taʼsir qiladi, chunki inson jinsiy hayotining rivojlanishining eng yuqori shakli — insonni boshqa hayvonlardan ajratib turadigan erotik sevgining asosi, birinchi navbatda, intellektdir.

Jinsiylikning shakllanishidagi asosiy jarayon shaxs tomonidan voqelikni oʻz-oʻzini rivojlantirishning boshqa shakllari boʻlsa-da, unga jamiyatda faoliyat yuritadigan, barcha „gʻayritabiiy“ narsalarni bostirishi mumkin boʻlgan maqsadli dasturlar ham taʼsir qiladi. Ilmiy jinsiy taʼlimga asoslangan namoyon boʻlish shakllari va uning „normativ“ shakllarini shakllantirishga hissa qoʻshadi. Shuni yodda tutish kerakki, jinsiy reaksiyalarni bostirish koʻpincha jinsiy zoʻriqishning boshqa hissiy shakllarga, shu jumladan tajovuz bilan bogʻliq boʻlgan shakllarga oʻtishiga olib keladi.

Jinsiy aloqa yosh va qarilikda jismoniy va ruhiy salomatlikning muhim xususiyati hisoblanadi. Taʼkidlanishicha, keksalikda jinsiy ehtiyojlarning saqlanib qolishi aql darajasi yuqori, hayot sifati yuqori boʻlgan, yoshligida koʻproq jinsiy faollik koʻrsatgan odamlarga xosdir. Jinsiylik — bu moddiy muhitda xatti-harakatlarning tashqi koʻrinishini oʻzgartirish uchun oʻzining ichki libidosini namoyon qilishning ajralmas istagi.

Jinsiy madaniyat turlari

Jinsiylikning ijtimoiy tabiatiga koʻra bir nechta madaniy turlarini ajratish mumkin:

Jinsiylik va romantik sevgining oʻzaro taʼsiri

Zbignev Lev-Starovich dunyo madaniyatlarida mavjud boʻlgan jinsiylik va romantik sevgi oʻrtasidagi oʻzaro taʼsirning beshta asosiy modelini aniqlaydi:

Insonning jinsiy xatti-harakati

Insonning jinsiy xulq-atvori, ularning jinsiy ehtiyojidan kelib chiqqan holda, shaxslar oʻrtasidagi oʻzaro taʼsirning turli shakllarini oʻz ichiga oladi. Insonning jinsiy xulq-atvori uning jinsiy orientatsiyasiga mos kelmasligi mumkin.

Insonning jinsiy xulq-atvori uchta funksiyani bajaradi: reproduktiv, hedonik (zavq olishga qaratilgan) va kommunikativ.

Insonning jinsiy xulq-atvori uning maʼnosiga, qanday ehtiyojlarni qondirishiga qarab tubdan oʻzgaradi. I. S. Kon yakuniy maqsad va yoshga qarab inson jinsiy xulq-atvorining bir necha asosiy shakllarini aniqlaydi:

Jinslarning evolyutsion ziddiyatlari

Jinsiy munosabatlar psixologiyasi boʻyicha mutaxassis Devid Bass jinslar toʻqnashuvi deb nomlangan hodisani qayd etadi. Bassning soʻzlariga koʻra, insoniyat tarixi davomida jinslar oʻrtasida ayol tanasi ustidan nazorat qilish uchun kurash olib borilgan. Bir nechta hal qiluvchi omillar mavjud. Birinchisi, er-xotinning bir-biriga yaqinligining taʼsiri. Erkaklar sheriklariga qanchalik yaqin boʻlsa, ularning kuchi shunchalik katta boʻladi. Quvvatning ikkinchi omili — jismoniy oʻlcham va kuch. Aksariyat erkaklar ayollarga qaraganda kattaroq va kuchliroqdir. Shuning uchun tahdid yoki hatto kuch ishlatish ehtimoli turli vaziyatlarda ayolning tanasi ustidan nazoratni oʻrnatish vositasidir. Uchinchi omil — bu miqdorning kuchi. Bu omil deyarli barcha madaniyatlarning uchdan ikki qismida mavjud boʻlgan, yangi turmush qurganlar turmush qurgandan keyin erining urugʻida yashashga ketadigan ekzogamiya amaliyoti ayollarni noqulay ahvolga solib qoʻyishini tushuntiradi. Toʻrtinchi omil sherik tanlash imkoniyati bilan bogʻliq. AQShda olib borilgan tadqiqotlar shuni koʻrsatdiki, koʻpchilik ayollarning „xavfsizlik tarmogʻi“ sifatida birdan beshgacha zaxira hamkorlari bor. Oʻz iqtisodiy resurslariga ega boʻlgan ayollar yomon munosabatlardan chiqish yoki ularni foydaliroq munosabatlarga oʻzgartirish uchun koʻproq imkoniyatlarga ega. Ayolning daromadi erkaknikidan ortiq boʻlgan hollarda ajralish darajasi ikki baravar koʻp boʻlishining sabablaridan biri shudir.

Psixologlarning taʼkidlashicha, odamda jonsiz narsalarga ham muhabbat bor. Shunday qilib, Shvetsiya fuqarosi Eija-Rita Eklof Berlin devoriga oshiq boʻlib, unga turmushga chiqdi. Toʻy marosimidan soʻng u Eklof-Berliner-Mauer familiyasini oldi. Amerikalik Erika Eyfel 2007-yilda Eyfel minorasiga turmushga chiqdi.

Xuddi shu psixologik mexanizm patologik yigʻilishni tushuntiradi degan fikr mavjud.