Imtiaz Ali Taj
Imtiaz Ali Taj (1900—1970) — urdu tilida ijod qilgan pokistonlik dramaturg U, avvalambor, 1922-yilda Anarkali hayotiga asoslangan, yuzlab marta sahnalashtirilgan va Hindiston va Pokistondagi badiiy filmlar, jumladan, hind filmi Mugʻal-e-Azam (1960) uchun moslashtirilgan " Anarkali " pyesasi bilan yodda qolgan.
Hayoti
Sayid Imtioz Ali 1900-yil 13-oktabrda Lahorda (oʻsha paytda Hindistonda) tugʻilgan, u " Shams-ul-ulamo " (Olimlar quyoshi) nomi bilan ham mashhur boʻlgan Sayyid Mumtoz Alining (1860 – 1935) oʻgʻli edi.Onasi Muhammadi Begim unga mehr ila „Mera Taj“ (mening tojim) deb laqab qoʻygan. Uning ota-bobolari 1857-yilda Dehlidagi hind qoʻzgʻolonidan keyin Lahorga koʻchib oʻtishgan. Imtioz yozishni boshlaganida „Taj“ nomini oldi. Talabalik yillarida ingliz tilidagi koʻplab spektakllarni tarjima qilib, rejissyorlik qilar ekan, baʼzan qizlarni aktyorlikka chorlamagan bir paytda ayol rollarini oʻynaganida uning adabiy mahorati yaqqol namoyon boʻldi. Lahorda oʻqiganidan soʻng dastlab otasining „Dar-ul-Ishoat Punjob“ (maʼnosi: „Panjob nashriyoti“) nashriyotida ishladi.
Keyin u 1909-yil 13-oktabrda otasi tomonidan asos solingan bolalar uchun moʻljallangan Phool jurnaliga va ayollar jurnali Tahzeeb-e-Niswanga oʻz hissasini qoʻshdi . U Gʻulom Abbos Ahmad va Ahmad Nadim Qasmiy bilan hamkorlikda Phool uchun yozgan. Uning oʻzi ham bir qancha pyesalar yozgan boʻlib, eng diqqatga sazovorlari " Anarkali " va „ Chacha chakkan“ boʻlib, bugungi kunda ham ijro etilmoqda.
Uning pyesasi asosida filmlar
Anarkali, (soʻzma-soʻz maʼnosi:"Anor gʻunchasi") 1922-yilda yozilgan, afsonaga asoslangan romantik pyesa.Unda Shahzoda Salimni sevib qolgan Anarkali (xushmuomala) ismli goʻzal qul qiz haqida hikoya qilinadi, ammo romantika oxir-oqibat uning fojiali oʻlimiga olib keladi. Anarkali (tugʻilganda ismi Nodira Begum yoki Sharf-un-Nissa edi) yosh qiz payti savdogarlar karvoni bilan Erondan Lahorga kelgan edi.
Anarkali haqida birinchi tarixiy eslatma ingliz sayyohi va savdogarining sayohatnomasida uchraydi, Uilyam Finch (savdogar) Lahorda ushbu sevgi dostoni sodir boʻlgan davrda — 1608-yildan 1611-yilgacha sayohat qilgan.Finchning ushbu fojiali sevgi dostonining versiyasi shundaki, Anarkali aslida imperator Akbarning xotinlaridan biri va uning oʻgʻli Danial shohning onasi boʻlgan. Imperator Akbar Anarkali ham oʻgʻli Jahongir bilan romantik aloqada boʻlganligi va oʻgʻli Jahongir bilan aloqa qilishgacha borganligi haqidagi shubhalarni rivojlantirdi. Ushbu shubhalar asosida u uni 1599-yilda Lahor qal’asi devorida tiriklayin koʻmgan
Imtiaz Ali tajning keyinchalik yozilgan romani Anarkali (1922-yilda nashr etilgan) „Urdu dramasi yilnomasidagi muhim voqea“deb aytiladi.
Anarkali Bozar
Anarkali folklori haqiqatmi yoki fantastika boʻladimi, bu sevgi hikoyasi dunyodagi boshqa sevgi hikoyalari singari Pokiston va Hindistonda ham mashhur, jamoatchilik orasida tirik va oʻlmasdir. Nima boʻlishidan qatʼiy nazar, Lahorning mashhur Anarkali bozori nomidagi Anarkali va uning Lahordagi qabri uning mavjudligiga guvohlikdir.
Anarkali nomli film, 1953-yilda suratga olingan va Imtiaz syujeti asosida, oxiri dramadagi tugashiga oʻxshash fojiali edi. Keyinchalik spektakl juda muvaffaqiyatli Hind badiiy filmi uchun asos yaratdi.(Mughal-E-Azam, 1960-yilda chiqarilgan).
Radio Pakistan
1947-yilda Pokiston mustaqillikka erishgandan soʻng, Pokiston Hamara Xay (Pokiston bizniki) kuni Pokiston radiosida u kundalik eshittirishga mezbonlik qildi. Bu bir necha yil davomida eng mashhur radio dasturlaridan biri sifatida davom etdi.
Oʻlim
19-aprel 1970-yilda Imtiaz Ali Taj nomaʼlum qotillar tomonidan toʻshagida uxlab yotganida oʻldirildi. Uning xotini hijob Imitiaz Ali uni qutqarishga uringanida jiddiy yaralangan.
Hijob (1908—1999) nafaqat oʻzi taniqli Urdu shoiri va yozuvchisi edi, balki 1936-yilda Hindistonning birinchi musulmon ayol uchuvchisi sifatida ham ajralib turardi.
Toj haqida yozilgan kitoblar.
Mukofotlar va eʼtirof
Manbalar
uz.wikipedia.org