Id Kah masjidi
Id Kah masjidi (uygʻurcha: ھېيتگاھ مەسچىتى , Хейтгах Месчити; simplified Chinese) — Xitoyning Shinjon, Qashqar shahrida joylashgan tarixiy masjid va sayyohlik maskani hisoblanadi.
Tarixi
Masjid Amir Sayid Alining ikki oʻgʻlining oqsoqoli Saqsiz Mirzo tomonidan 1442-yilda qurilgan (garchi u 996 yilga oid eski inshootlarni oʻz ichiga olgan boʻlsa ham) ota-bobolarini xotirlash uchun qurdirgan.
Masjidning 1798-yilda eski binosi oʻrniga oltin gʻishtdan qurilgan zamonaviy inshooti qurilgan va 1838-yilda yanada kengaytirilib, hozirgi hajmiga yetkazilgan.
1933-yil 9-avgustda xitoylik musulmon generali Ma Chjansang Uygʻur rahbari Temur begni Id Kah masjidida boshini boshoqqa koʻrsatib oʻldirib, boshini oldi.
1934-yil mart oyida Uygʻur amiri Abdulloh Bugʻroning ham boshi kesilgani va boshi Id Kah masjidida koʻrsatilgani xabar qilingan.
1934-yil aprel oyida xitoylik musulmon generali Ma Zhongying Qashqardagi Id Kah masjidida nutq soʻzlab, uygʻurlarni Xitoy Respublikasining Nankin gomindan hukumatiga sodiq boʻlishlarini aytdi.
Masjid 1981-yilda taʼmirlangan va 2004—2005-yillarda masjid fasadi koshinlar bilan qoplangan.
2014-yilning 30-iyulida masjidning oʻsha paytdagi imom-xatibi Jume Tohir bomdod namoziga borganidan koʻp oʻtmay, ekstremistlar tomonidan pichoqlab oʻldirilgan edi. Uning nomaʼlum vorisi 2017-yilda Xitoy hukumati tomonidan ekstremizmni tarqatishda ayblanib, 15 yilga qamalgan edi.
Masjidning hozirgi imom -xatibi Memet Jumedir. Xitoy davlat teleradiokompaniyasi Sinxua bilan 2022-yilda bergan intervyusida u masjid 2021-yil oxiridan 2022-yil boshigacha Xitoy hukumatidan masjid majmuasini, taʼmirlash uchun mablagʻ olganini taʼkidladi.
2009-yilda Id Kah Shinjon va Xitoydagi eng katta masjid edi. Har juma kuni u 10 000 ga yaqin namozxonni qabul qildi va 20 000 tagacha sigʻishi mumkin edi.
Arxitekturasi
Masjid Oʻrta Osiyo, Gʻarbiy Osiyo va kamroq darajada Xitoy meʼmorchiligida kuzatilgan meʼmoriy xususiyatlarni oʻzida mujassam etgan.
Id Kah masjidi ibodatxona, sutra zali, darvoza minorasi va boshqa bir qancha yordamchi binolardan iborat. Ibodatxona darvozasi sariq gʻishtdan qurilgan boʻlib, darvoza balandligi 4,7 metr, kengligi 4,3 metr, darvoza binosining balandligi esa taxminan 17 metrni tashkil qiladi. Har kuni tong saharda maʼbaddagi imom besh marta minoraga chiqadi va musulmonlarni kelib ibodat qilishga chaqiradi. Darvoza minorasi ortida katta ark bor, tepasida minorasi bor.
„Ozod Osiyo“ radiosining 2018-yilda xabar berishicha, masjidning old eshigi oldida uzoq vaqtdan beri osilib turgan Qur’on oyatlari boʻlgan lavha rasmiylar tomonidan olib tashlangan. Jahon Uygʻur Kongressi vakili Turgʻunjan Alavudunning aytishicha, bu harakat „Xitoy rejimining uygʻurlar orasidagi islom dinini yoʻq qilish, uygʻur eʼtiqodi, adabiyoti va tilini yoʻq qilishga qaratilgan yovuz siyosatining bir jihati“. 2020-yil may oyida „Ozod Osiyo“ radiosi yana blyashka olib tashlanganligi haqida xabar berdi.
Joriy holati
Independent va The Globe and Mail nashrlarining xabar berishicha, Id Kah masjidi ishchi masjiddan sayyohlik maskaniga aylantirilgan. AQShda joylashgan Uygʻur Inson huquqlari loyihasidan Genrik Szadzievskiyning „Ozod Osiyo“ radiosiga aytishicha, masjid tik turgan boʻlsa-da, „uning yoʻq boʻlib ketishi ahamiyatini hisobga olgan holda gʻazabga sabab boʻladi. Uning mavjudligining Xitoy hukumati uchun ahamiyati uygʻurlarning diniy erkinliklariga rioya qilishlarini butun dunyoga namoyish etishdir“. „Ozod Osiyo“ radiosi va Butunjahon uygʻurlar qurultoyiga koʻra, 2021-yilgi Ramazon hayitini nishonlash vaqtida Id Kah masjidi tashqarisida boʻlib oʻtgan ommaviy bayram Xitoy hukumati tomonidan Shinjonni soxta hudud sifatida koʻrsatishga urinish maqsadida uyushtirilgan.
Yana qarang
Manbalar
uz.wikipedia.org