Hindu san'ati
Hindu sanʼati - hinduizm bilan madaniy bogʻliq boʻlgan badiiy anʼanalar va uslublarni oʻz ichiga oladi va hind yozuvlari, marosimlari va ibodatlari bilan diniy aloqaning uzoq tarixiga ega.
Fon
Hinduizm, 1,2 milliard izdoshlari bilan, taxminan Dunyo aholisining 15-16 % ni tashkil qiladi, shuning uchun undan kelib chiqadigan madaniyat sanʼat tomonidan amalga oshiriladigan hayotning turli tomonlariga toʻla. Musiqa klassikasidan boshlangan va zargarlik buyumlarini qoʻllash va bezashgacha boʻlgan 64 ta anʼanaviy sanʼat mavjud. Din va madaniyat hinduizmning xudolar va ularning reenkarnasyonlari kabi takrorlanuvchi ramzlari bilan ajralmas boʻlganligi sababli, lotus guli, qoʻshimcha aʼzolar va hatto anʼanaviy sanʼat koʻplab haykallar, rasmlar, musiqa va raqslarda oʻz koʻrinishini yaratadi.
Tarixi
Hind xudolarining eng qadimgi tasvirlari (miloddan avvalgi 3—2-asrlar)
Tosh haykaltaroshligi qabul qilinishidan oldin hind xudolarini ifodalash uchun loy yoki yogʻochdan foydalanishning qadimgi anʼanalari mavjud boʻlib, ular oʻzlarining moʻrtligi tufayli saqlanib qolmagan.
Erta releflar (miloddan avvalgi l asr)
Miloddan avvalgi 100-yillarda Mathura sanʼatida relyeflar yanada murakkab sahnalarni aks ettira boshlaydi, bu Sonya Rhi Kintanillaning soʻzlariga koʻra, „aniq xilma-xillik va rivoyatlarning yetukligi“ asrini belgilaydi. Baʼzi releflar, masalan, „Katra arxitravi“, ehtimol braxmanlar va Shiva Linga sigʻinishini ifodalaydi. Mathuraning bu relyeflari miloddan avvalgi 100 yilga toʻgʻri keladi. Bu rivoyat relyeflarining namunalari oz boʻlsada, Bharxut, Sanchi yoki Amaravatining yaxshi maʼlum boʻlgan buddist rivoyat relyeflari kabi nozik va murakkab sanaladi.
Kushonlar davrida hind sanʼati (milodiy l — ll asrlar)
Hind sanʼati eramizning l — ll asrlarigacha toʻliq rivojlana boshladi va bu davrgacha badiiy tasvir namunalari juda kam boʻlgan. Hind sanʼati oʻzining birinchi ilhomini buddist Mathura sanʼatida topdi. Uchta Vedik xudolari Indra, Brahma va Surya birinchi marta Budda haykalida, Buddaning tugʻilishi, Trayastrisa osmonidan tushishi yoki Indrasala gʻoridagi chekinishi kabi hayotini xotirlash sahnalarida xizmatkor sifatida tasvirlangan. Kushonlar davrida hind sanʼati Buddist sanʼatining umumiy muvozanati va soddaligidan farqli oʻlaroq, asta-sekin oʻziga xos hind uslubiy va ramziy elementlarning koʻpligini oʻz ichiga oldi. Farqlar uslubda emas, balki ikonografiyada koʻrinadi. Umuman olganda, Kushonlar davrida Mathurada braxman xudolariga standart shakl berilgan deb hisoblanadi.
Ushbu davrdagi baʼzi haykallar "Chatur-vyuha" (Vishnuning toʻrtta emanatsiyasi) tasvirlari paydo boʻlishi sababli avatarlar tushunchasi paydo boʻla boshlaganini koʻrsatadi. Mathura muzeyidagi mashhur „Caturvyuha Vishnu“ haykali bir kompozitsiyada Vasudevani (Vishnu avatarini) Pancharatra tizimidagi Vrishni urugʻining boshqa aʼzolari: Samkarsana, Pradyumna va Aniruddha, Samba yoʻqolgan, Vasudeva bilan birga koʻrsatishga urinishdir. Uning orqa tomonida Kadamba daraxti shoxlari oʻyilgan boʻlib, bu turli xil xudolar bilan munosabatlarni ramziy koʻrsatadi. Vishnu tasviri stilistik jihatdan boy zargarlik buyumlari va bezakli bosh kiyimlari bilan bezatilgan Bodxisattvalar turidan olingan.
Guptalar davridagi hind sanʼati (milodiy 4—6-asrlar)
Mathuradagi hind sanʼati bilan bogʻliq boʻlgan birinchi Guptalar yaratilishi, Samudraguptaning vorisi boʻlgan Chandragupta II davrida miloddan avvalgi 380 yilda ikkita Shiva Linga oʻrnatilgani yozilgan ustundir.
Ilk yangi davr (XVI -XIX asrlar)
Natya Shastra va koʻp asrlik hind madaniy anʼanalari bir nechta sanʼat turlarini keltirib chiqardi. Ulardan baʼzilari:
Manbalar
uz.wikipedia.org