Hindiston — Kanada munosabatlari

Kanada — Hindiston munosabatlari , shuningdek, Hindiston — Kanada munosabatlari deb ham ataladi, Kanada va Hindiston oʻrtasidagi ikki tomonlama munosabatlardir. Kanada hukumatiga fikriga koʻra, bu munosabatlar „demokratiyaga oʻzaro sadoqat“, „plyuralizm“ va „xalqlar oʻrtasidagi aloqalar“ asosida qurilgan. 2009-yilda Hindiston va Kanada oʻrtasidagi oʻzaro savdo hajmi taxminan 4,14 milliard Kanada dollarini tashkil etdi. Kanada aholisi tomonidan Air India 182 reysini portlatib, bir qator Kanada fuqarolarini oʻldirishi munosabatlarga taxminan 20 yil davomida taʼsir koʻrsatdi. Hindistonning Smiling Budda yadroviy sinovi Hindistonning Kolombo rejasi shartlarini buzganligi haqidagi daʼvolar bilan ikki xalq oʻrtasidagi munosabatlarni keskinlashtirdi. Jan Kretyen va Romeo LeBlan 1990-yillarning oxirida Hindistonga tashrif buyurishgan boʻlsalar-da, Pokhran-II sinovlaridan soʻng munosabatlar vaqtincha boʻlsa ham toʻxtatildi. Hindiston va Kanada strategik sheriklar boʻlish uchun qadam tashlamoqda, 2012-yilda Bosh vazir Stiven Xarper va 2018-yilda Bosh vazir Jastin Tryudo davlat tashrifi amalga oshirildi. Ikkala mamlakat ham Britaniyaning sobiq mustamlakalari va Millatlar Hamdoʻstligining toʻliq aʼzolari boʻlib, Kanada dunyodagi eng yirik hind diasporalaridan biri va Hindistonning xorijdagi eng yaxshi taʼlim maskani hisoblanadi.

Tarixi

Hind muhojirlari XIX asr oxiridan gʻarbiy qirgʻoqqa joylashganlar.

1940- va 1960-yillarda Kanada-Hindiston munosabatlari Hindiston Bosh vaziri Javoharlal Neru va oʻsha yillarda xizmat qilgan Kanadaning ikki bosh vazirlari: Lui St-Loran va Lester B.Pirson oʻrtasidagi shaxsiy aloqalar tufayli mustahkamlandi. Birlashgan Millatlar Tashkilotida va Hamdoʻstlikda, Koreya urushi sulh va Suvaysh inqirozi kabi turli masalalar boʻyicha, Hindiston va Kanada oʻrtasida majburiyatlarning yaqinlashuvi mavjud edi. Kanadaning Hindistonga yordam dasturi 1951-yilda boshlangan va Kolombo rejasi doirasida sezilarli darajada oʻsgan. Kanada Hindistonga oziq-ovqat, loyihani moliyalashtirish va texnik yordam koʻrsatgan. Soʻnggi ellik yil ichida Hindiston Kanadaning ikki tomonlama yordamini eng yirik qabul qiluvchilardan biri boʻlib, yordam 3,8 milliard dollardan ortiq Kanada dollarini tashkil etgan. 1960-yillarda Kanada Kolombo rejasi orqali Kundah gidroelektr loyihasini qoʻllab-quvvatladi.

Hindiston-Kanada munosabatlari 1974-yilning may oyida Hindistonning Smiling Budda yadroviy sinovi ortidan yomonlashdi, chunki Kanada hukumati 1976-yilda Hindiston va Pokiston bilan ikki tomonlama yadroviy hamkorlikni toʻxtatib qoʻygan edi. Hindistonning birinchi yadroviy qurilmasi Kanada tomonidan yetkazib berilgan CIRUS yadroviy tadqiqot reaktoridan olingan. Shundan soʻng Kanada yadroviy hamkorlikni faqat Yadro qurolini tarqatmaslik toʻgʻrisidagi Shartnomani (NPT) va Yadroviy sinovlarni toʻliq taqiqlash toʻgʻrisidagi shartnomani (CTBT) imzolagan va ularning yadroviy energetikasi uchun toʻliq miqyosdagi kafolatlarni oʻrnatgan davlatlar bilan hamkorlik qilishga qaror qildi. Hindiston va Pokiston NPTni imzolashdan doimiy ravishda bosh tortgan va BMT Bosh Assambleyasi rezolyutsiyalariga qarshi ovoz bergan ikki davlat boʻlib, ular oʻz davlatlarining bunday shartnomalarni imzolash yoki imzolamaslikni tanlashdagi suveren huquqini buzadi deb daʼvo qiladilar. 1997-yil fevral oyi boshida tashqi ishlar vaziri I.K.Gujral Hindistonning shartnomaga qarshiligini yana bir bor taʼkidlab, „Hindiston yadro qurolini yoʻq qilishga qaratilgan har qanday qadamni maʼqullaydi, ammo shartnoma hozirgi koʻrinishda keng qamrovli emas va faqat maʼlum turdagi sinovlarni taqiqlaydi, deb hisoblaydi“ deb aytib oʻtdi. Oʻsha paytda Kanada Hindiston va Pokiston bilan yadroviy hamkorlik qilishdan qatʼiy bosh tortdi. 2010-yilda ikki davlat oʻrtasida Yadroviy hamkorlik toʻgʻrisidagi bitimning (NCA) imzolanishi hamkorlikning yangi davrini boshladi. 2015-yilda Hindistonga besh yillik shartnoma asosida 3000 metrik tonna uran konsentratini yetkazib berish boʻyicha keyingi kelishuv imzolangan.

Indira Gandi 1973-yil 19-iyunda Kanada parlamentining qoʻshma majlisida qatnashgan ikkinchi Hindiston bosh vaziri boʻldi. Pandit Javoharlal Neru 1949-yil 24-oktabrda birinchisi boʻlgan.

1985-yilda Air India 182-reysning sikx separatistlari tomonidan portlash natijasida Kanada va Hindiston terrorizmga qarshi kurash boʻyicha ikki tomonlama muloqotni davom ettirdi, shu jumladan Kanada-Hindiston strategik muloqotining yillik yigʻilishi, shuningdek yuqorida aytib oʻtilgan Kanada-Hindiston Terrorizmga qarshi kurash guruhi muntazam yigʻilishlari oʻtkazildi.

1990-yillarda Hindiston oʻz iqtisodiyotida katta islohotlar oʻtkazganida, Hindiston-Kanada munosabatlarini yaxshilash imkoniyati paydo boʻldi. Hindiston Kanada hukumati va biznes hamjamiyatining eʼtiborini tortgan yirik iqtisodiy liberalizatsiyadan oʻtdi. Kanada Bosh vaziri Jan Kretyen 1996-yil yanvar oyida ikki davlat vazirlari va 300 ishbilarmonlar bilan Hindistonga diplomatik missiyani amalga oshirdi. Hindiston tashqi ishlar vaziri Inder Kumar Gujral 1996-yil sentyabr oyida Kanadaga rasmiy tashrif bilan keldi. Tashqi ishlar vaziri Lloyd Eksvorti 1997-yil yanvar oyida Hindistonga tashrifi davomida Panjob va Haryana shtatlari poytaxti Chandigarhda Kanada Oliy komissiyasi idorasini ochdi. Terrorizmga qarshi kurash boʻyicha Kanada-Hindiston ishchi guruhi ham 1997-yilda tashkil etilgan boʻlib, guruh har yili Kanada va Hindiston hukumatlarining bir nechta departamentlari va agentliklarini birlashtiradi. Sobiq general-gubernator Romeo LeBlanc 1998-yil mart oyida Hindistonga davlat tashrifi bilan keldi. Bosh vazir Stiven Xarper 2009-yil noyabr oyida Hindistonga rasmiy tashrif bilan bordi. Kanada Hindiston Jamgʻarmasi 2007-yildan beri Kanada va Hindiston oʻrtasidagi mustahkam ikki tomonlama munosabatlarni qoʻllab-quvvatlashda faol ishlamoqda. Hindiston Bosh vaziri Manmohan Singh 2010-yil iyun oyida Torontoda boʻlib oʻtgan G20 sammiti doirasida Kanadaga tashrif buyurgan.

2011-yil har ikki hukumatning birgalikdagi tashabbusi bilan „Kanadada Hindiston yili“ deb nomlandi. Ushbu homiylik ostida 2011-yil iyun oyida Hindiston-Kanada Savdo palatasi Hindiston hukumati bilan hamkorlikda mintaqaviy Pravasi Bhartiya Divas diaspora konferensiyasini oʻtkazdi. Konferensiya Hindiston va Kanadaning hukumat, biznes, tibbiyot, ilmiy va xayriya sohalaridan 1000 dan ortiq delegatlarga mezbonlik qildi. Ushbu voqeadan soʻng 2011-yil iyun oyida Torontoda boʻlib oʻtgan Xalqaro Hind Film Akademiyasi mukofotlari topshirildi.

Bosh vazir Jastin Tryudo 2018-yil fevral oyida davlat tashrifi bilan Hindistonda bir hafta boʻldi. Aksariyat sharhlovchilar buni muvaffaqiyatsizlik yoki falokat deb atashgan, chunki tashrif Kanadada faoliyat yuritayotgan sikx separatistlariga nisbatan bagʻrikenglik sifatida baholangan.

2020-yil dekabr oyida Tryudo Hindiston hukumati tomonidan fermerlarning norozilik namoyishlaridan xavotir bildirdi. Tryudo „Kanada tinch namoyishchilarning huquqlarini himoya qilish uchun doimo ularni yonida boʻlishini“ aytdi va „muloqot jarayonini“ qoʻllab-quvvatladi. Bunga javoban Hindiston Tashqi ishlar vazirligi Bosh vazir Tryudoning soʻzlari „ichki ishlarimizga qabul qilib boʻlmas aralashuv“ ekanligini taʼkidladi.

Savdo aloqalari

Kanada va Hindiston yaxshi rivojlangan savdo munosabatlariga ega. 2004-yildan beri, 2000-yillarning oxiridagi tanazzulga qaramay, savdo 70 % dan ortiqroqqa oshdi. 2009-yilda Kanadaning Hindistonga eksporti 2,1 milliard Kanada dollarini tashkil etgan boʻlsa, oʻsha yili Kanadaning Hindistondan importi 2,0 milliard Kanada dollariga yetdi. Import Kanadaga 100 million Kanada dollari savdo profitsiti berdi. Kanada Hindiston bilan biznes, madaniy va siyosiy aloqalarni rivojlantirish maqsadida 2012-yilni Hindiston yili sifatida nishonladi.

Iliq munosabatlarga qaramay, Kanada va Hindiston oʻrtasidagi savdo ularning salohiyatidan kamroq. 2014-yilda Kanada umumiy eksporti va umumiy importining 1 % dan kamrogʻi Hindistonga toʻgʻri keladi, 2014-yilda oʻzaro savdo hajmi 5,77 milliard Kanada dollarini tashkil etgan (Xitoy va Kanada oʻrtasidagi 56 milliard Kanada dollaridan ortiq oʻzaro savdoga nisbatan). Shunga qaramay, ikki davlat oʻrtasidagi umumiy tovar ayirboshlash soʻnggi 5 yil ichida barqaror oʻsib bormoqda.

Kanada va Hindiston hozirda ikki davlat oʻrtasidagi savdo aloqalarini yaxshilash maqsadida keng qamrovli iqtisodiy hamkorlik toʻgʻrisidagi bitim (CEPA) boʻyicha muzokaralar olib bormoqda. 2015-yilning mart oyi holatiga koʻra, ikki davlat Nyu-Dehlida muzokaralarning 9-raundini oʻtkazdi.

Kanadaning Hindiston bilan tovar savdosi 2015-yilda:

Doimiy diplomatik vakolatxonalar

Har ikki davlat Millatlar Hamdoʻstligiga aʼzo boʻlganligi sababli Kanada va Hindiston elchi emas, balki oliy komissar almashadi.

Havo aloqasi

Air Canada Toronto, Monreal va Vankuverdan Dehliga va Torontodan Mumbayga toʻxtovsiz parvozlarni amalga oshiradi. 2019-yil sentabr oyida Air India Dehlidan Torontoga toʻxtovsiz reyslarni tikladi, 2020-yil oktabr oyida esa Dehlidan Vankuverga rejali reyslarni boshladi. Hindistonning Vistara aviakompaniyasi Shimoliy Amerikadagi birinchi yoʻnalishi sifatida Dehlidan Torontoga toʻxtovsiz parvoz qilish istagini bildirdi, Kanadaning WestJet aviatashuvchisi esa Hindistonni Boeing 787 Dreamliner bilan ta‘minlash rejalarining bir qismi sifatida qayd etdi. 2022-yil may oyida Ittifoq Aviatsiya vaziri Jyotiraditya Scindia Kanada transport vaziri Omar Alghabra bilan uchrashib, ikki davlat oʻrtasida ochiq osmon siyosatini muhokama qildi. Bu Kanada va Hindiston oʻrtasida cheksiz parvozlarga ruxsat beradi.

Manbalar

Adabiyotlar

Havolalar

uz.wikipedia.org