Hertevin
Hertevin ,rasmiy nomi
Ekindüzü ,(armancha: Արդվան,kurdcha: Hertevîn) — Turkiyaning Siirt viloyati Pervari tumaniga qarashli qishloq.
Bu Sayfogacha bo'lgan mamlakatdagi so'nggi Ossuriya qishloqlaridan biri edi.Qishloqda hozir kurdlar istiqomat qiladi va 2021-yilda aholi soni 315 kishi edi.
Yukari Ekindüzü qishlog'i qishloqqa biriktirilgan.
Ismi
Qishloq nomining yagona to'g'ri imlosi yo'q.Manbalar tomonidan qoʻllaniladigan imlolarga Artuvin,Hartiv,Artevna,Gertevina,Xertvin,Hertivin,Hertivinlerva Ertevin kiradi.
Boshqa arman manbalari uni Artoun,Ertun yoki Arton deb atashadi.
Arman tilida qishloq Artvan deb ataladi.
Manzili
Qishloq Turkiyaning Janubi-Sharqiy Anadolu mintaqasida,tog'li platoda joylashgan.30 Pervaridan g'arbda,60 km Van ko'lidan km janubi-g'arbda,70 km Eron chegarasidan shimolda va 68 km Suriya chegarasidan shimolda.
Qishloq ikki qismga bo'lingan.
Tarixi
Qadimgi tarixi
Miloddan avvalgi 697-yilda Ossuriya shohi Sanxerib bu hududni bosib oldi,keyin esa Urartular qo'liga o'tdi.
Ossuriya va arman davri
Qishloqda to'rtta xaldey katolik cherkovlari,jumladan Mar Ishoq (Avliyo Ishoq) va Mar Giorgis (Avliyo Jorj) cherkovlari bor edilar.Cherkovlar Siirt yeparxiyasi tarkibiga kirgan Classical Syriac tilida) 1915-yilgacha.Surp Asdvadzadzin nomi bilan ma'lum bo'lgan arman cherkovibor edi armancha: Սուրբ Աստուածածին Տաճար,ingliz tilida Xudoning muqaddas onasi),shuningdek,Surp Sargis deb ataladi (en armancha: Սուրբ Սարգիս,ingliz tilida Sent-Serj).
Usmonlilar davrida Xartevin qishlog'i mahalliy kurd og'a hokimiyati ostidagi Botan knyazligining rayatlari bo'lgan,mintaqaning izolyatsiyasi va tog'li tabiati tufayli Konstantinopoldagi markaziy hukumatdan biroz mustaqil edi.Og'a aholining mehnati mahsulotining yarmi evaziga himoyaga muhtoj edi.Maʼmuriy jihatdan qishloq Bitlis viloyatining qadimgi viloyatidagi Siirt sanjagida joylashgan.
Hartevin ko'plab kurd qishloqlari bilan o'ralgan edi.Boshqa qishloqlarning aksariyati assuriyalik yoki armanlardan bo'lgan va qirg'inlardan keyin kurdlar bilan almashtirilgan va ko'p hollarda nomlar o'zgartirilgan edi.1895-yilda nasroniylarga qarshi sodir etilgan Hamidiy qirg'inlaridan aholi jabr ko'rdilar.
1909-yilda Rabanok 20 arman oilasidan iborat edi.1915-yilda Hartevinda 200 nafar aholi istiqomat qilgan,bundan tashqari Rabanokdagi 45 kishilik besh arman oilasi,ammo qishloq arman genotsidi paytida vayron qilingan.Qishloqning xaldey episkopi o'ldirildiva Venesuela askari Rafael de Nogales Mendes Siirt atrofida o'n minglab armanlarning qirib tashlanganiga guvoh bo'ldi .
1928-yilning kuzida qolgan armanlar Suriyaga yakuniy surgun qilindi.
1970-yillarda 500 aholiga ega boʻlgan Gertevin va boshqa Ossuriya qishloqlari aholisi mintaqadagi zoʻravonlik va kamsitishlar tufayli 1970-yillardan 1990-yillargacha Turkiyani tark etgan.1982-yilda qishloqda uchta nasroniy oilasi qoldi.Bugungi kunda bu odamlarning aksariyati Parij mintaqasida,asosan Seine-Saint-Denisda va asosan Klishi-sous-Boisda yashaydi.),Germaniya va Shvetsiyada kamroq raqamlar bilan.Qishloqda xaldeyliklar qolmagan.
Kurd davri
1994-yil oxirida qishloq PKKga qarshi toʻqnashuvida turk armiyasi(1990-yillarda vayron qilingan 6000 qishloqdan biri edimintaqa tomonidan hujumga uchradi va qisman vayron boʻldi.
2011-yilda qishloqda to‘qimachilik fabrikasi ishga tushirilib,150 kishi ish bilan ta’minlandi.
2017-yilda oromiy tilining gertevin lahjasida gapiradigan faqat bitta oila qolgan.
Aholisi va madaniyati
Aholi tarixi
Tili
1930-yillardan oldin gapirilgan arman tilining Mouch lahjasi va bugungi kunda ko'pchilik aholi gapiradigan kurd tilining Kurmanji lahjasidan tashqari,Gertevin mintaqadagi boshqa dialektlardan farq qiladigan Soureth lahjasi bilan mashhur edi.Turkchada Hertevince nomi bilan tanilgan yaqin qishloqlarda xaldeylar ketgunga qadar ham aytilgan (ISO 639-3 :
hrt ).
Bu dialekt 1960-yillarga qadar qishloqning asosiy tillari boʻlgan.
Gʻarbda uni birinchi marta 1970-yilda nemis tilshunosi Otto Yastrou kashf etgan va uni oʻrganib,1972-yilda batafsil tavsiflagan.
Manbalar
uz.wikipedia.org