Henry James
Henry James (Genri Jeyms) „Order of Merit“ mukofoti sohibi (1843-yil 15-aprel - 1916-yil 28-fevral) amerikalik ingliz yozuvchisi. U adabiy realizm va adabiy modernizm o'rtasidagi asosiy o'tish davrida ijod qilgan yozuvchi sifatida qaraladi va keng omma tomonidan ingliz tilidagi eng buyuk romanchilardan biri deb tan olinadi. U Genri Jeyms Srning o'g'li, faylasuf va psixolog Uilyam Jeyms va diarist Elis Jeymsning ukasi edi.
U eng ko'p muhojir amerikaliklar, inglizlar va kontinental yevropaliklar o'rtasidagi ijtimoiy va oilaviy munosabatlarga bag'ishlangan romanlari bilan mashhur. Masalan,„The Portrait of a Lady“, „The Ambassadors“ va „The Wings of the Dove“. Uning keyingi asarlari borgan sari eksperimental xarakterga ega asarlar safidan joy oldi. Jeyms o‘z personajlarining ichki ruhiy holatlari va ijtimoiy dinamikasini tasvirlashda ko‘pincha qahramon ruhiyatini muhokama qilishda noaniq yoki qarama-qarshi motivlar va taassurotlar qoplanadigan yoki yonma-yon qo‘yilgan uslubda yozgan.
Uning „The Turn of the Screw“ romani ingliz tilidagi eng koʻp tahlil qilindi va noaniq arvoh hikoyasi sifatida shuhrat qozondi va boshqa ommaviy axborot vositalarida hozirgacha uning eng ko'p ommalashgan asari bo'lib qolmoqda. U „The Jolly Corner“ kabi yana boshqa bir nechta yuksak baholangan arvoh haqida hikoyalarini yozgan.
Jeyms tanqid, sayohat, biografiya, avtobiografiya va pyesalar haqida maqola va kitoblarni nashr etdi. Qo'shma Shtatlarda tug'ilgan Jeyms yoshligida Evropada koʻchib keldi va oxir-oqibat Angliyaga joylashdi va o'limidan bir yil oldin, 1915-yilda Britaniya fuqaroligini oldi. Jeyms 1911, 1912 va 1916-yillarda adabiyot bo'yicha Nobel mukofotiga nomzod bo'lgan. Xorxe Luis Borxes: “Men Sharq va G‘arbning ba’zi adabiyotlarini ziyorat qildim; fantastik adabiyotlardan ensiklopedik to‘plam tuzdim; Kafka, Melvil va Bloyni tarjima qildim; Genri Jeymsning asaridan boshqa begona asar bilmayman” deb yozadi o'z asarlaridan birida.
Hayoti
Hayotining dastlabki yillari, 1843-1883 Jeyms 1843-yil 15-aprelda Nyu-York shahridagi 21-Vashington-Pleysda tug'ilgan. Uning ota-onasi Meri Uolsh va Genri Jeyms Sr. Uning otasi aqlli va qat'iyatli, o'qituvchi va faylasuf bo'lib, otasidan mustaqil vositalarni meros qilib olgan, Albaniya bankiri va investori. Meri uzoq vaqtdan beri Nyu-Yorkda yashab kelgan badavlat oiladan chiqqan. Kichik Genri to'rt o'g'ildan biri, qolganlari aka-ukalari Uilyam, u o'zidan bir yosh katta va ukalari Uilkinson (Uilki) va Robertson bo'lgan. Uning singlisi Elis edi. Uning ota-onasi ikkalasi ham irland va shotland millatiga mansub edi.
O'rta yillari, 1884-1897 1884-yilda Jeyms Parijga yana tashrif buyurdi va u erda Zola, Daudet va Gonkur bilan yana uchrashdi. U fransuz “realist” yoki “naturalist” yozuvchilarning ijod yo‘llarini kuzatib bordi va ularning ta’siriga tobora ko‘proq ta’sir qildi. 1886-yilda u tirishqoqlik bilan o‘rgangan fransuz yozuvchilari ta’sirida „The Bostonians“ va „The Princess Casamassima“ni nashr etdi. Tanqidiy reaktsiya va savdo yomon edi. U Howellsga kitoblar yordam berishdan ko'ra uning karerasiga zarar keltirganini yozdi, chunki ular "mening asarlarimga bo'lgan istak va talabni nolga tushirdi". Shu vaqt ichida u Robert Lui Stivenson, Jon Singer Sargent bilan do'stlashdi. , Edmund Gosse, Jorj du Maurier, Pol Burje va Konstans Fenimor Vulson.Uning „The Tragic Muse“ 1880-yillardagi uchinchi romani edi. U 80-yillardagi romanlarida Zola koʻrsatmalariga amal qilgan boʻlsada, ularning ohangi va munosabati ularga yaqinroq. Alfons Daudetning fantastikasi. Bu davrda uning romanlari uchun tanqidiy va moliyaviy muvaffaqiyatlarning yo'qligi uni teatr uchun yozishga harakat qilishga undadi. Uning dramatik asarlari va teatr bilan bog'liq tajribalari unga ijodida davom etishiga yada koʻproq kuch bagʻishldi.
Oxirgi yillar, 1898-1916 1897–1898-yillarda u Sasseksning Ray shahriga ko‘chib o‘tdi va „The Turn of the Screw“ni yozdi; 1899–1900 yillarda „The Awkward Age“ va „The Sacred Fount“ kitoblari nashr etildi. 1902–1904-yillarda u „ The Wings of the Dove“, „The Ambassadors“ va „The Golden Bowl“ni yozgan.
1904-yilda u Amerikaga qayta tashrif buyurdi va Balzak haqida ma'ruza o'qidi. 1906–1910-yillarda u „The American Scene “ asarini nashr etdi va 24 jildlik asarlari to'plami bo'lgan „New York edition“ ni tahrir qildi. 1910-yilda uning akasi Uilyam vafot etdi; Genri Uilyamga Yevropada insonparvarlik yordamini topish uchun sherik boʻlgan edi, afsuski bu urinish muvaffaqiyatsiz kechdi, bu Genrining Qo'shma Shtatlarga so'nggi tashrifi (1910-yil yozidan 1911-yil iyuligacha) bo'lib chiqdi va u akasi vafot etganida uning yonida edi.
1913-yilda u oʻzining „A Small Boy and Others“ va „Notes of a Son and Brother“ nomli avtobiografiyalarini yozdi. 1914-yilda Birinchi jahon urushi boshlanganidan keyin u urush ishlarini olib bordi. 1915-yilda u Britaniya fuqaroligini oldi va keyingi yili “Buyuk xizmatlari uchun” ordeni bilan taqdirlandi. U 1916 yil 28-fevralda Londonning Chelsi shahrida vafot etdi va Golders Green krematoriyasida kuydirildi. U iltimos qilganidek, uning kuli Massachusetsdagi Kembrij qabristoniga dafn qilindi
.
Ijodi
Uslub va mavzular Jeyms trans-Atlantika adabiyotining asosiy namoyandalaridan biridir. Uning asarlarida go'zal, ko'pincha buzuq va jozibali feodal tsivilizatsiyasini o'zida mujassam etgan Eski Dunyo (Yevropa) va odamlar ko'pincha jasur, ochiq va da'vogar va o'zida mujassam bo'lgan Yangi Dunyo (AQSh) qahramonlari ko'pincha yonma-yon turadi. yangi Amerika jamiyatining fazilatlari - ayniqsa shaxsiy erkinlik va yanada qat'iy axloqiy xarakter. Jeyms hokimiyat yaxshi yoki yomon qo'llaniladigan shaxsiy munosabatlar hikoyalarida shaxslar va madaniyatlarning ushbu to'qnashuvini o'rganadi.
Asosiy romanlar Jeyms fantastikasining birinchi davri, odatda, „The Portrait of a Lady“ bilan yakunlangan, Evropa va Amerika o'rtasidagi ziddiyatga qaratilgan. Ushbu romanlarning uslubi odatda sodda va shaxsan xarakterli bo'lsa-da, 19-asr fantastika me'yorlariga juda mos keladi. „ Roderick Hudson“ (1875) - juda iste'dodli haykaltarosh, bosh qahramonning rivojlanishini kuzatuvchi Künstlerroman. Garchi kitobda ba'zi etuklik belgilari namoyon bo'lsa-da, bu Jeymsning to'liq metrajli romanga birinchi jiddiy urinishi bo'lsa-da, u uchta asosiy qahramonning yorqin namoyon bo'lishi tufayli ijobiy sharhlarni jalb qildi: Roderik Gudson, ajoyib qobiliyatli, ammo beqaror va ishonchsiz; Rouland Mallet, Roderikning cheklangan, ammo ancha yetuk do'sti va homiysi; va Kristina Light, Jeymsning eng jozibali va aqldan ozdiruvchi oshiqlaridan biri. Gudzon va Mallet juftligi Jeymsning o'z tabiatining ikki tomonini ifodalaydi: vahshiy xayolparast rassom va o'ychan vijdonli murabbiy
.
„The Portrait of a Lady“ (1881) asarida Jeyms o‘z faoliyatining birinchi bosqichini o‘zining eng mashhur uzoq fantastika asari bo‘lib qoladigan roman bilan yakunladi. Hikoya amerikalik yosh ayol Izabel Archer haqida bo'lib, u "taqdirini haqorat qiladi" va uni hayratda qoldiradi. U katta miqdordagi pulni meros qilib oladi va keyinchalik ikki amerikalik muhojirning Makiavelli makrining qurboni bo'ladi. Hikoya asosan Evropada, ayniqsa Angliya va Italiyada o'rnatiladi. Umuman olganda, uning dastlabki bosqichining durdona asari sifatida qabul qilingan „The Portrait of a Lady“ uning qahramonlari ongini o‘rganuvchi psixologik roman va deyarli ijtimoiy fan asari sifatida tasvirlangan, yevropaliklar va amerikaliklar, eski va yangi o‘rtasidagi farqlarni o‘rganadi. dunyolar.
Jeyms faoliyatining ikkinchi davri „The Portrait of a Lady “ning nashr etilishidan 19-asr oxirigacha davom etadi, unchalik mashhur bo'lmagan romanlar, jumladan, 1885-1886 yillarda "Atlantika oylik"ida seriyali nashr etilgan „ The Princess Casamassima“ va „The Bostonians“. , xuddi shu davrda The Century jurnalida seriyali nashr etilgan. Bu davrda Jeymsning mashhur gotika romani „The Turn of the Screw“ (1898) ham mavjud edi.
Jeyms faoliyatining uchinchi davri 20-asr boshlarida nashr etilgan uchta romanda o'zining eng muhim yutug'iga erishdi: „The wings of Dove“ (1902), „Ambassadors“ (1903) va „Golden bowl“ (1904). Tanqidchi F. O. Mattissen bu "trilogiya" ni Jeymsning asosiy bosqichi deb atadi va bu romanlar, albatta, jiddiy tanqidiy tadqiqotlar oldi. Kitoblarning ikkinchisi “The wings of Dove” seriyali boʻlmagani uchun birinchi nashr boʻldi . Ushbu roman jiddiy kasallikka chalingan amerikalik merosxo'r Milly Theale va uning atrofidagi odamlarga ta'siri haqida hikoya qiladi. Bu odamlarning ba'zilari Milly bilan sharafli niyatlar bilan do'stlashadilar, boshqalari esa ko'proq manfaatdor. Jeyms o'zining avtobiografik kitoblarida Milly sil kasalligidan erta vafot etgan sevimli amakivachchasi Minni Templga asoslanganligini aytdi. Uning aytishicha, u romanda uning xotirasini "san'atning go'zalligi va qadr-qimmati" bilan o'rashga harakat qilgan.
Qisqa hikoyalari Jeymsni, ayniqsa, u "chiroyli va muborak nouvelle" yoki qisqa hikoyaning uzunroq shakli deb atagan narsa qiziqtirdi. Shunday bo'lsa-da, u ba'zan murakkab mavzularni sezilarli darajada siqib chiqargan bir qator juda qisqa hikoyalar yaratdi. Quyidagi hikoyalar Jeymsning badiiy adabiyotning qisqaroq shakllarida erishgan yutuqlarini ifodalaydi.
Sahnalashtirilgan asarlari
Genri Jeymsning hikoyalari va romanlari 1933-yildan 2018-yilgacha 150 martadan ortiq (ba'zi teleko'rsatuvlarda o'ndan ortiq hikoyalar sahnalahtirilgan) kino, televidenie va musiqiy videoga moslashtirilgan.[91] Ularning aksariyati ingliz tilida va boshqa tillar misol uchun fransuz (13), ispan (7), italyan (6), nemis (5), portugal (1), yugoslaviya (1) va shved (1) tillariga moslashtirilgan asarlar ham mavjud.[91] ] Eng ko'p va tez-tez sahnalashtirilgan asarlar qatoriga quyidagilar kiradi:
Manbalar
uz.wikipedia.org