Helvella crispa
Helvella crispa — Pezizomycetes sinfiga oid zamburugʻ boʻlib,
oq egar ,
elfin egar yoki
umumiy helvel sifatida ham tanilgan Helvellaceae oilasining ascomycete qoʻziqorinidir. Qoʻziqorinni notoʻgʻri shakldagi oq rangli qalpoqgʻi, naysimon poyasi va loyqa pastki yuzalari bilan osongina aniqlash mumkin. Uni Shimoliy Amerikaning sharqiy qismida va Yevropada yoz va kuzda bargli daraxtlar yaqinida joylashgan hududlarda uchratish mumkin.
Etimologiyasi
Bu qoʻziqorin dastlab 1772-yilda tabiatshunos Giovanni Antonio Scopoli (talaffuzi: Jovanni Antonio Skopoli) tomonidan Phallus crispus sifatida tasvirlangan. Uning oʻziga xos epiteti lotincha crispa „ajinli“ yoki „jingalak“ soʻzining sifatdoshi maʼnosini bildiradi. Umumiy nom dastlab italyan oʻtlarining bir turi boʻlgan, ammo morels bilan bogʻlangan.
Tavsifi
Helvella crispa kremsi oq rangda, uzunligi 6-13 sm (2½-5 fut), qopqogʻi 2-5 sm (1-2 fut) diametrda boʻladi. Qopqoqdagi tartibsiz shakldagi loblari tufayli mustahkam koʻrinishli, ammo baquvvat kremsi asosi oq rangda, 2-8×1-2,5 sm kattalikda boʻladi. Uning tanasi nozik va moʻrt boʻladi. Poyasi 3-10 dona boʻlib, uzunligi (1¼-4 fut) 5-9 sm, tanasining rangi oq yoki pushti rangda va bezakli qovurgʻasimon shaklda boʻladi. U yoqimli xushboʻy hid taratadi, ammo uning tanasini hom holatda yeyish mumkin emas. Spora rangi oq, shakli ovalsimon, sporalari oʻrtacha 19x11,5 mkm. Baʼzan oq qopqoqli shakllari ham uchrab turadi. Uni Helvella lacunosaning baʼzan oq shakllaridan, kichikligida moʻynali qalpoq ostidagi va oʻralgan chetlari bilan farqlash mumkin.
Tarqalishi va yashash joyi
Helvella crispa oʻtlar orasida, shuningdek, olxa kabi nam qattiq daraxtlarda oʻsadi (qatronlilarda unchalik yaxshi emas). Shuningdek yoʻllar boʻylab, toʻsiqlarda va oʻtloqlarning taluslarida ham uchratish mumkin. Ularni yozning oxiridan kuzning oxirigacha koʻrish mumkin.
U Xitoy, Yaponiya, Yevropa va Sharqiy Shimoliy Amerikada uchraydi. Baʼzan yer sharining gʻarbiy qismlarda maskur turkumga oid Helvella lacunosa turi uchrasa ham Helvella crispa bilan adashtirish hollari uchrab turadi.
Oziq-ovqatda qoʻllanilishi
Garchi baʼzi qoʻllanmalar bu turni isteʼmol qilinishi mumkin boʻlgan tur deb koʻrsatilgan boʻlsa-da, tarkibida kuchli intoksikatsiyaga olib keladigan va kanserogen boʻlishi mumkin boʻlgan monometilhidrazin boʻlishi mumkinligi haqida taxminlar mavjud. Xom holda isteʼmol qilinganda oshqozon-ichak simptomlarini keltirib chiqarishi va zaharlanishga olib kelishi mumkin.
Manbalar
Havolalar
uz.wikipedia.org