Hakam (futbol)
Hakam — bu maxsus mahorat va vakolatlarga ega boʻlgan futbol oʻyini ishtirokchisi.
Hakamning huquq va majburiyatlari Futbol oʻyini qonunlarining 5-qoidasida belgilangan. Har bir oʻyin uchun hakamlar (hakamlar) brigadasi tayinlanadi, ular quyidagilardan iborat:
Sudyaning vakolatlari
Har bir oʻyinni oʻzi tayinlangan oʻyinda Oʻyin Qonunlarini bajarish uchun quyida sanab oʻtilgan barcha vakolat va majburiyatlarga ega boʻlgan hakam boshqaradi.
Majburiyatlar
Sudya quyidagilarni bajarishi shart:
Huquqlar
Sudya quyidagi huquqlarga ega:
Formasi
Hakam, uning yordamchilari va zaxira hakam ikkala jamoaning oʻyinchilari va darvozabonlaridan rangi bilan ajralib turadigan jihozlardan foydalanishlari kerak. Qoidaga koʻra, jamoalar birinchi navbatda forma rangini, keyin hakamni, undan keyin esa darvozabonlarni tanlaydilar. Barcha hakamlar jamoasi bir xil formaga ega. Hakamlar anjomlari maxsus sintetik matodan tayyorlangan boʻlib, u terni chiqaradi va tana haroratini qulay ushlab turadi. Oʻyin formasidan farqli oʻlaroq, hakamlar formada choʻntaklari bor. FIFA endi hakamlarga 5 rangda — qora, qizil, sariq, yashil va koʻk rangda kiyishga ruxsat beradi. Ammo shortiklar va poyabzallar qora boʻlishi kerak. Getralar har doim ham qora emas, ular futbolkaning rangida ham boʻlishi mumkin.
Hakamlarning jihozlari bosh kiyimlarini oʻz ichiga olmaydi, diniy sabablarga koʻra majburiy qoplamalar bundan mustasno. Quyosh koʻzoynaklariga ham ruxsat berilmaydi. Ular oʻyinchilar bilan koʻz bilan aloqa qilish uchun toʻsiq yaratadi va shuningdek, yomon koʻrish illyuziyasini beradi.
Oʻyinga kartochkalar, hakam daftarchasi va hushtakdan tashqari, hakamlar soat, tanga, yordamchilar bilan muloqot qilish uchun quloqchinlarni olib ketishadi, ular oʻyinga ratsiya kabi ishlaydi. Baʼzi chempionatlarda hakamlar oʻchib ketadigan spreyni ham ishlatishadi.
Sudya qarorlari
Oʻyin bilan bogʻliq faktlar boʻyicha hakamning qarorlari yakuniy hisoblanadi. Hakam oʻz qarorini oʻzgartirishi mumkin, agar u oʻz xatosini tushunsa yoki (oʻz xohishiga koʻra) yordamchisi yoki toʻrtinchi hakamning tavsiyasiga koʻra, lekin oʻyinni qayta boshlamaslik va oʻyinni toʻxtatmaslik sharti bilan.
Sudya xatolari
Ham kichik, ham katta (bu muhim futbol oʻyinlari natijasiga taʼsir qilgan), hakamlarning xatolari doimo sodir boʻladi. Xullas, 2006-yilgi Jahon chempionatida hakam Graham Poll ikkinchi sariq kartochkadan so‘ng futbolchini chetlatishni unutgan bo‘lsa, keyingi Jahon chempionatida hakam Jorge Larrionda Frank Lampardning aniq golini hisoblamadi.
Bosim
Koʻpincha hakamlar hal qiluvchi oʻyinlardagi xatolar uchun kechirilmaydi. Sekin takroriy oʻyinlar tufayli muxlislar hakamning notoʻgʻri qarorini koʻrishlari oson. Misol uchun, 2002-yilgi Jahon chempionati oʻyinlaridan birida Turkiya terma jamoasi futbolchisi Hakan Ünsal braziliyalik Rivaldoning oyogʻiga zarba berdi va u yuzini ushlab turdi. Unsalga qizil kartochka koʻrsatildi, biroq oʻyindan bir oz oʻtib Rivaldo simulyatsiya qilgani uchun 5180 funt jarimaga tortildi.
Texnik vositalardan foydalanish
Hakamlar tomonidan qaror qabul qilishning juda murakkabligi va natijada tez-tez uchraydigan xatolar tufayli ularga texnik vositalardan foydalanishga ruxsat berish masalasi bir necha bor koʻtarilgan. Eng muhim vaziyatlarda — jarima maydonchasida o‘ynash va gol urishda vaqtni yengillashtirish uchun UEFA 2012-yilda qo‘shimcha darvoza ortidagi hakamlarini, 2013-yilgi Konfederatsiyalar kubogi va 2014 yil Braziliyada bo‘lib o‘tgan Jahon chempionatidan boshlab esa golni avtomatik aniqlash tizimini joriy qilindi. 2017-yilda Konfederatsiyalar kubogi va Rossiyada boʻlib oʻtgan futbol boʻyicha Jahon chempionatidan boshlab VAR videotakrorlar tizimi qoʻllanila boshlandi.
Manbalar
uz.wikipedia.org