Habibullo
Habibulloxon (1872-yil 3-iyun, Samarqand – 1919-yil 20-fevral, Jalolobod yaqinida Afgʻoniston) – Afgʻoniston amiri (1901-yildan). Hokimiyatining dastlabki davrida vatanparvar kuchlar taʼsirida islohotlar oʻtkazishga (markaziy hokimiyatni mustahkamlash, iqtisodiyotni rivojlantirish, dunyoviy taʼlimni joriy qilish va boshqalar), mamlakatni Angliyadan qaramligini zaiflashtirishga harakat qilgan. Birinchi jahon urushi yillarida Germaniyaning gijgijlashiga qaramay Habibulloxon betaraflik siyosatini tutgan.
Hayotining dastlabki davri
Habibulloxon amir Abdurahmonning toʻngʻich oʻgʻli boʻlib, 1871-yilda Buxoro amirligining Samarqand shahrida tugʻilgan. Uning ukasi Nasrullaxon 1874-yil 7-dekabrda tugʻilgan.
Hukmronlik
Habibulloxon nisbatan islohotchi hukmdor boʻlib, oʻz mamlakatini modernizatsiya qilishga uringan. U hukmronligi davrida Afg‘onistonga zamonaviy tibbiyot va boshqa texnologiyalarni olib kirish ustida ishlagan. Otasi tomonidan surgunga majburlangan koʻplab insonlar Habibulloxon farmoniga binoan umumiy amnistiya bilan Afgʻonistonga qaytarilgan. 1903-yilda Habibulloxon Habibiya maktabi hamda harbiy akademiyaga asos solgan. Shuningdek, u oʻz mamlakatida ilgʻor islohotlarni amalga oshirishga harakat qildi. U turli huquqiy islohotlar oʻtkazdi va koʻplab eng ogʻir jinoiy jazolarni bekor qildi. Uning bosh maslahatchilaridan biri Abdul Latif 1903-yilda murtadlikda ayblanib, Kobulda toshboʻron qilinib, oʻlimga hukm qilingan. Boshqa islohotlar orasida otasi tomonidan oʻrnatilgan ichki razvedka tashkilotining demontaj qilinishi ham bor edi. Mihtarlamdagi Qala-i-Saraj amir tomonidan qurilgan. 1905-yil amir Abdurahmon tomonidan imzolangan ingliz-afgʻon bitimini tan olgan.
Xost isyoni
1912-yilning may oyida Xost qoʻzgʻoloni boʻlib oʻtdi. Qoʻzgʻolon rahbari afgʻon taxtiga raqib boʻlgan Jehandad Xon boshchiligidagi isyonchilar edi. Habibulloxon faoliyatidagi ilk yirik qarshilikka duch keldi. Bu qoʻzgʻolon oʻsha yilning avgust oyida Afgʻoniston hukumati tomonidan qoʻzgʻolonchilarga imtiyozlar berilganda tugadi.
Birinchi jahon urushi
Usmonli imperiyasi sultoni va Germaniya harbiy missiyasi (Nidermayer-Hentig ekspeditsiyasi) Afgʻonistonni oʻz tomoniga qoʻshishga qaratilgan qattiq saʼy-harakatlariga qaramay, Birinchi jahon urushida Habibulloxon mamlakatning betarafligini saqlab qoldi. U, shuningdek, Britaniya Hindistoni bilan keskinlikni sezilarli darajada pasaytirdi, 1905-yilda doʻstlik shartnomasini imzoladi va 1907-yilda rasmiy davlat tashrifi bilan Hindistonda boʻldi. Angliya va ichki reaksion kuchlar tazyiqi ostida 1919-yil yosh afgʻonlarta qarshi chiqqan. Ularning koʻpchiligi qamoqqa olingan va qatl etilgan.
Vafoti
Hayotining oxirida inglizparast siyosat yurgizib, Afgʻonistonda ozodlik harakatining oʻsishiga toʻgʻanoq boʻlgan. Habibulloxon 1919-yil 20-fevralda Lag‘mon viloyatining Kalagosh shahrida ov paytida harbiy ofitser tomonidan oʻldirilgan. Habibulloxonning akasi Nasrullohxon uning oʻrniga qisqa muddatga amir etib tayinlangan va 1919-yilning 21-28-fevrallari oraligʻida bir hafta hokimiyatni boshqargan. Habibulloxonning uchinchi oʻgʻli Omonullaxon tomonidan qamoqqa olingan. Bu uchinchi ingliz-afgʻon urushidan bir necha oy oldin sodir boʻlgan.
Manbalar
Tashqi havolalar
uz.wikipedia.org