Gʻurur va kibr

Andisha va gʻurur (inglizcha: Pride and Prejudice ) — 1813-yilda yozilgan Jane Austen qalamiga mansub roman. Roman yuzaki yaxshilik va haqiqiy yaxshilik oʻrtasidagi farqni qadrlaydigan kitobning dinamik qahramoni Elizabeth Bennetning shoshilinch chiqarilgan qarorlarning oqibatlarini yoritib boradi.

Xertfordshirdagi Longbourn mulkining egasi janob Bennetning beshta qizi bor, biroq uning mulki faqat erkak merosxoʻrga oʻtishi mumkin. Xotini ham merosga ega emas, shuning uchun uning oʻlimidan keyin oilasi juda kambagʻal boʻlib qoladi. Shunday qilib, qizlardan kamida bittasi boshqalarni qoʻllab-quvvatlash uchun yaxshi turmush qurishi shart va bu romanning asosiy syujeti. „Andisha va gʻurur“ adabiyotshunos olimlar va kitobxonlar orasida doimiy ravishda „eng sevimli kitoblar“ roʻyxatining yuqori qismidan joy egallab keladi. U 20 milliondan ortiq nusxada sotilgan boʻlib, ingliz adabiyotidagi eng mashhur romanlardan biriga aylandi va zamonaviy adabiyotda koʻplab yozuvchilarni ilhomlantirdi. Bir asrdan koʻproq vaqt davomida "Andisha va Gʻurur" ning dramatik moslashuvlari, qayta nashrlari, norasmiy davomi, filmlari va televizion versiyalari romanning unutilmas qahramonlari va mavzularini aks ettirib, ommaviy tomoshabinlarga yetib keldi.

Shuningdek, AQSH universitetlariga kirish uchun imtiyoz beruvchi SAT imtihoniga tayyorlanayotgan abituriyentlarga ushbu asarni oʻqish tavsiya etiladi. Chunki SAT imtihonida ingliz tilining tarixiy versiyasi boʻyicha test boʻlib oʻtadi va bu asar aynan shu versiyada yozilgan kitobdir.

Mazmuni

19-asrning boshlarida Angliyaning qishloqlarida Bennet xonim janob Bennetni yaqinda mahallaga kelgan boy bakalavr janob Bingleyni ziyorat qilishga koʻndirmoqchi boʻladi. Eri bilan ogʻzaki bahsdan soʻng, missis Bennet janob Bingleyni chaqirmaydi, deb hisoblaydi. Oradan koʻp oʻtmay, u janob Bingleyning ijaraga olingan qarorgohi boʻlmish Niderfildga tashrif buyurib, missis Bennetni juda xursand qildi. Tashrifdan soʻng butun mahalla ahli tashrif buyuradigan mahalliy majlislar zalida bal oʻtkaziladi.

Balda mahalliy janob Bingley, uning ikki singlisi, opalaridan birining eri va uning eng aziz doʻsti janob Darcydan iborat boʻlgan butun Golfild partiyasi bilan tanishtiriladi. Janob Bingleyning doʻstona va xushchaqchaqligi uni mehmonlar orasida mashhurlikka olib keladi. U ikki marta raqsga tushadigan Jane Bennetni (Bennetning katta qizi) oʻziga jalb qiladi. Ikki baravar badavlat deb tanilgan janob Darcy takabbur va oʻzini oʻzi yoqtirmaydi. U Elizabeth (ikkinchi katta Bennet qizi) bilan raqsga tushishdan bosh tortadi va u uni eʼtibor beradigan darajada jozibali emasligini taʼkidlaydi. Elizabeth buni kulgili deb biladi va doʻstlari bilan hazillashadi.

Janob Bingleyning opa-singillari Kerolin va Luiza keyinchalik Janeni kechki ovqatga Niderfildga taklif qilishadi. U yerga ketayotib, Jane yomgʻir ostida qoladi va qattiq shamollaydi. Uni sogʻlomlashtirish uchun Niderfildda qolishga majbur qilishadi. Bu missis Bennetni juda xursand qiladi. Elizabeth Janeni koʻrgani borganida, janob Darcy Elizabethga eʼtibor beradi (uning „koʻzlari yaxshi“), Miss Bingley esa hasad qiladi, chunki uning oʻzi janob Darcyni pinhona yaxshi koʻrardi. Elizabethning oʻzi Janob Darcyga befarq munosabatda boʻladi. Hugh Tomson janob Collinsning vakili boʻlib, u hech qachon roman oʻqimasligiga norozilik bildirgan surati Janob Collins, janob Bennetning amakivachchasi va Longbourn mulkining vorisi, Bennetlar oilasiga tashrif buyuradi. U dabdabali, beadab ruhoniy boʻlib, Bennet qizlaridan biriga uylanish niyatida edi. Jane yaqinda unashtirilishi mumkinligini bilib, u tezda janob Bennetning yoshi va goʻzalligi boʻyicha ikkinchi qizi Elizabethni tanlashga qaror qiladi.

Elizabeth va uning oilasi Elizabethni alohida taʼkidlagan jozibali va kelishgan armiya ofitseri George Wickhamni uchratadi. Uning aytishicha, u Darcy oilasi bilan bogʻlangan va janob Darcy uni janob Darcyning marhum otasi vaʼda qilgan „tirik“ (ruhoniy sifatida doimiy lavozim)dan mahrum qilgan. Shundan so‘ng Elizabethning janob Darcyga boʻlgan nafrati kuchayadi

Niderfilddagi keyingi balda janob Darcy Elizabethdan raqsga tushishni soʻraydi va u bilan hech qachon raqsga tushmaslikka vaʼda berganiga qaramay, u rozi boʻladi. Biroq, Elizabethning onasi va opa-singillarida boodoblik yoʻqligi aniq. Bennet xonim Jane va Bingleyning unashtirilishini toʻliq kutayotganini baland ovozda ishora qiladi va yosh Bennet opa-singillari oʻzlarining bemaʼniligi bilan oilani masxara qilishadi.

Janob Collins Elizabethga turmush qurishni taklif qiladi. U onasining gʻazabiga qaramasdan va otasining raʼyiga Collinsni rad etadi. Elizabeth rad javobini berganidan soʻng, janob Collins aqlli yosh ayol va Elizabethning doʻsti allaqachon 27 yoshda boʻlgan Charlotte Lucasga turmush qurishni taklif qiladi. Charlotte unga qulay uy va xavfsiz kelajakni kafolatlaydigan taklifni qabul qiladi. Elizabeth sevgi masalalarida bunday pragmatizmdan gʻazablanadi. Oradan koʻp oʻtmay, Bingleylar toʻsatdan Londonga joʻnab ketishdi va qaytib kelish niyatida emaslar va aftidan, janob Bingley oʻzaro tanishishni davom ettirish niyatida emas. Yuragi ezilgan Jane kayfiyatini koʻtarish uchun Londondagi xolasi va amakisi Gardinerga tashrif buyuradi.

Bahorda Elizabeth Kentdagi Charlotte va janob Collinsnikiga tashrif buyuradi. Elizabeth va uy egalari janob Collins va janob Darcyning badavlat xolasi boʻlmish Catherine de Bourghx xonimning maftunkor uyi — Rosings Parkga taklif qilinadi. Catherine xonim bolaligida xolasi va onasi tomonidan rejalashtirilganidek, janob Darcy qiziga uylanishini kutadi. Janob Darcy va uning amakivachchasi, polkovnik Fitsvilyam ham Rosings bogʻiga tashrif buyurishmoqda. Fitsvilliam Elizabethga janob Darcy yaqinda doʻstini, ehtimol Bingleyni noxush vaziyatdan qanday qutqarganini aytib beradi. Elizabeth toʻsiq Jane bilan boʻlganini tushunadi va janob Darcy aralashganidan dahshatga tushadi. Keyinchalik, janob Darcy Elizabethga turmush qurishni taklif qiladi va uning ijtimoiy aloqalari past boʻlishiga qaramay, unga boʻlgan sevgisini eʼlon qiladi. U jahl bilan uni rad etib, u turmushga chiqadigan oxirgi odam ekanligini qatʼiy taʼkidlaydi va opasini bunday baxtsizlikka olib kelgan erkakni hech qachon seva olmasligini aytadi; u yana uni Wickhamga adolatsiz munosabatda boʻlganlikda ayblaydi. Janob Darcy Bingley va Janeni ajratishdagi muvaffaqiyati bilan maqtanadi va u Bingleyga oʻzidan koʻra mehribonroq boʻlganini aytadi. U Wickhamga nisbatan ayblovni istehzo bilan rad etadi, lekin unga murojaat qilmaydi.

Keyinchalik janob Darcy Elizabethga maktub beradi, unda marhum otasining oʻgʻli Wickham otasi unga ajratgan tirikchilikdan bosh tortgani va buning oʻrniga pul berilganini tushuntiradi. Wickham tezda pulni isrof qiladi va qashshoqlashgach yana merosni soʻraydi. Rad etilganidan soʻng, u Darcyning 15 yoshli singlisi Georgeiana bilan katta miqdordagi mahr uchun qochishga harakat qiladi. Janob Darcy Janening oʻzini tutishi, uning Bingleyga nisbatan befarqligiga chin dildan ishonganligi, shuningdek, oilasining baʼzi aʼzolari tomonidan koʻrsatilgan adolatsizlik tufayli ajratganini yozadi. Elizabeth oilasining xatti-harakatidan va janob Darcyga nisbatan koʻr-koʻrona notoʻgʻri qarashda bo‘lib, yaxshi fikr yurita olmasligidan uyaladi.

Kiyim uslublari roman yozilgan yoki tasvirlangan vaqtni emas, balki illyustratsiya oʻyib yozilgan vaqtni (1830-yillar) aks ettiradi. Bir necha oy oʻtgach, Elizabeth Gardiners bilan Derbishir boʻylab sayohatga boradi. Elizabeth janob Darcyning yoʻqligiga aniqlik kiritgandan soʻng, ular Darcyning mulki Pemberliga tashrif buyurishadi. U yerdagi uy bekasi janob Darcyni mehribon va saxovatli deb taʼriflab, bu xususiyatlarning bir qancha misollarini aytib beradi. Janob Darcy kutilmaganda qaytib kelganida, u juda mehribon va keyinroq Elizabeth va Gardinerlarni Georgeiya va janob Gardiner bilan baliq ovlash uchun uchrashishga taklif qiladi. Elizabeth ularning muomalasidan hayratda va xursand. Uchrashuvdan soʻng, Elizabeth va Georgeiya bilan yaxshi aloqada boʻlib, singlisi Lydia Wickham bilan qochib ketgani haqida xabar oladi. U darhol janob Darcyga aytadi, keyin uni boshqa hech qachon koʻrmasligiga ishonib, shoshib ketadi. Chunki Lydia oila nomiga dog‘ tushirgandi.

Wickham Lydia bilan turmush qurishga rozi boʻladi. Biroz odob-axloq qoplamasi tiklangandan soʻng, Lydia oilaga tashrif buyuradi va Elizabethga Darcy u va Wickhamning toʻyida boʻlganligini aytadi. Garchi janob Darcy barchasini sir saqlashga qasamyod qilgan boʻlsa-da, missis Gardiner endi Elizabethga katta xarajat va qiyinchilik evaziga oʻyinni qoʻlga kiritgani haqida xabar berishga majbur bo‘ladi. U buni „boshqa sabab“ qilgan boʻlishi mumkinligiga ishora qiladi va Darcyni Elizabethni sevib qolganiga ishonishini anglatadi.

Bingley va Darcy Niderfildga qaytishadi. Darcy Janening qo‘lini so‘raydi, u rozi boʻladi. Catherine xonim, Elizabeth va Darcy turmush qurish niyatida degan mish-mishlarni eshitib, Elizabethdan Darcyning taklifini hech qachon qabul qilmaslikka vaʼda berishni talab qiladi. Elizabeth rad etadi. Elizabeth mavqe va boylik uchun emas, balki muhabbati sabab turmushga chiqayotganiga ishontirishga qiynaladi, lekin janob Bennet nihoyat ishonch hosil qiladi. Bennet xonim qizining Darcy bilan oʻxshashligini bilgach juda xursand boʻlib, u haqidagi fikrini tezda oʻzgartiradi. Roman uchta qizning turmushga chiqishi va Jane va Elizabeth tomonidan oʻtkazilgan oʻyinlardan ikkala ota-onaning mamnunligi haqida umumiy maʼlumot bilan yakunlanadi.

Obrazlar

Tarjimasi

Andisha va gʻurur romanini oʻzbek tiliga Muhabbat Ismoilova tarjima qilgan. Kitob „Yangi asr avlodi“ nashriyotida chop etilgan. Mas’ul muharrir — Nusratullo Jumaxoʻja.

Manbalar

uz.wikipedia.org