Gulruhsor Safiyeva
Gulruhsor Safiyeva (1947-yil 17-dekabrda tug‘ilgan), Yaxchi qishlogʻi, Tojikiston Sovet Sotsialistik Respublikasi, Sovet Sotsialistik Respublikasi Ittifoqi, Komsomolobod tumani) — sovet va tojik shoirasi, romanchi, tarjimon, Eron yozuvchisi, SSSR Yozuvchilar uyushmasi aʼzosi (1971), xalq shoiri Tojikiston.
Biografiya
1947-yil 17-dekabrda agronom oilasida tugʻilgan. U juda erta yetim qoldi. Qishloq maktabida, soʻngra Komsomolobod viloyatidagi maktab-internatda oʻqigan (1953-1963). 1968-yil nomidagi Tojikiston Davlat universitetining filologiya fakultetini tamomlagan. „Komsomolets Tajikistan“ („Komsomolets Tojikiston“) gazetasida muxbir boʻlib ishlagan, Tojikiston SSR Komsomoli Markaziy Qoʻmitasining matbuot sektoriga mas’ul boʻlgan, „Tojikiston pioneri“ gazetasida muharrir boʻlgan („Komsomolets Tojikiston“). 1971-yildan SSSR Yozuvchilar uyushmasi aʼzosi. 1981—1986 — kotibi raʼyosi ittifoqi Yozuvchilar Tojikiston. Tojikiston madaniyat jamg‘armasi raisi bo‘lgan. 1968-1991-yillarda KPSS aʼzosi. 1989-1991-yillarda Sovet madaniyat jamgʻarmasidan SSSR xalq deputati. Osiyo va Afrika mamlakatlari yozuvchilari bilan aloqalar boʻyicha Sovet qoʻmitasi aʼzosi, Tojikiston Respublika tinchlik qoʻmitasi aʼzosi, Tojikiston Yozuvchilar uyushmasi boshqaruvi Prezidiumi aʼzosi boʻlgan. 1992-yilda Tojikistondagi fuqarolar urushi paytida Safiyeva moʻjizaviy tarzda oʻlimdan qutulib qoladi. Dushanbeda shoirlar, olimlar, xorijiy urugʻlardan boʻlgan jurnalistlar „roʻyxat boʻyicha oʻldirilgan“. Safiyevani o‘ldirishga kelganlarida, u: „Maktabda sheʼrlarimni yoddan o‘rgatgan bo‘lsa, meni qanday o‘ldirasan?“ — degan. Jangarilardan biri Safiyevani ona tili darsligidagi portretdan taniydi. Bu uning hayotini saqlab qoladi. Ko‘plab tojik qochqinlari singari Safiyeva ham Rossiyaga ko‘chib o‘tgan. Rossiya harbiylari uni Tojikistondan olib chiqib ketishgan. U Moskvada besh yil yashadi. „Moskva davrida“ u Xalqaro sheʼriyat akademiyasini tuzdi: uning doirasida u sheʼriyat kechalari, rus yozuvchilari bilan uchrashuvlar oʻtkazdi. Shu bilan birga, uning bir qator asarlari taqdimoti boʻlib oʻtdi: rus tilidagi sheʼrlar kitobi, „Umar Xayyom: bir tomchi suv yigʻladi“ nashri — uning koʻp yillik izlanishlari natijasi va yana bir qancha adabiy asarlar. Rossiya PEN markazi aʼzosi.
Yaratilish
Ilk sheʼrlarini 1962-yilda viloyat „Qorategini Soveta“ gazetasida chop etgan. Uning qalamidan „Binafsharang“ (1970), „Otalar uyi“, (1973), „Tungi o‘rim“, „Tog‘ ertagi“ (1975), „Yurak olami“ (1977), „Sadoqat“, „Otalar uyi“ sheʼriy to‘plamlari yaratilgan. "So‘g‘d olovi (1981), „Yashil beshik“ (1984), „Kun ko‘zgusi“ (1985), „Guvohlar“, „Ayol va urush“, „Qurbonlar“, „Qo‘ng‘iroq lira“. „Ozoda“, „Bizga ishon!“, „Zilzila“, „Divaslar gʻori“, „Yangi qoʻshni“ (1980-yil; Tojikiston SSR Yozuvchilar uyushmasi va Madaniyat vazirligi mukofoti) pyesalari muallifi. „Sabzbahor ayollari“ romanini yozib, tojik adabiyoti tarixidagi birinchi ayol romanchi boʻldi. Roman „Sadoi Shark“ jurnalida chop etilgan. 1990-yilda SSSR Oliy Kengashining deputati sifatida u „Agoniya“ romanini yozishni boshladi va muallifning soʻzlariga koʻra, uni sakkiz marta qayta yozdi. Asarlari „Pravda“, „Komsomolskaya pravda“, „Literaturnaya gazeta“ gazetalarida, „Yoshlik“, „Yosh gvardiya“, „Oʻzgartirish“, „Ishchi“, „Sovet adabiyoti“ (chet tillarida) jurnallarida chop etilgan. „Xalqlar doʻstligi“, „Spark“, „Sadoi Shark“, „Pomir“ va boshqalar, Moskva va Dushanbeda, shuningdek, Eronda nashr etilgan sheʼriy almanaxlarda.
Umar Xayyom ijodini oʻrganish
Gulruhsor Safiyeva — eronlik. U Umar Xayyom ijodidagi eng yirik tadqiqotchilardan biri. Safiyeva Xayyomni tadqiq qilish va ommalashtirish vazifalaridan biri uni „mayxonadan olib chiqish“ edi. Safiyevaning taʼkidlashicha, "Xayyomning ko‘p tuzuvchilari sheʼriyat va xalq og‘zaki ijodi o‘rtasidagi farqni his eta olmadilar (yoki xohlamaganlar). Agar Xayyom kimnidir taklif qilsa, unda tavernaga emas, forschada — „kunisht“ga. Bu joyning na boshlanishi, na oxiri bor. Safiyeva „Xayyom butunlay boshqa shoir. U qo‘pol emas, dono va aniqdir“.
Tarjima faoliyati
Safiyevaning sheʼrlarini tojik tiliga tarjima qilgan. YU.Lermontov, Olga Berggoltsning „Hayot muhabbati“ saralangan sheʼrlar to‘plami, Sovet Ittifoqi shoirlarining „Qo‘shiqchi gul bog‘i“ antologiyasi, Federiko Garsia Lorkaning „Qonli to‘y“ va „Yerma“ pyesalari.
Safiyeva asarlarining tarjimalari
Safiyevaning bir qator kitoblari va sheʼrlar sikllari. Safiyeva dunyoning koʻplab tillarini tarjima qilgan. Rus tilida nashr etilgan toʻplamlar
8"Bahor qoʻshigʻi" (M., Yosh gvardiya, 1975),
Safiyevaning sheʼrlari sobiq SSSR xalqlari tillariga ham tarjima qilingan, ingliz, fransuz, nemis, ispan, fin, rumin, chex, polyak, bolgar va boshqa tillarda nashr etilgan. 2000-yillarda Safiyevaning asarlari Eronda qayta-qayta nashr etilgan. Safiyevaning deyarli barcha sheʼrlarini rus tiliga rus shoiralari Rimma Kazakova, Tatyana Bek va Tatyana Kuzovleva tarjima qilgan, publitsist Viktor Snitkovskiy.
Mukofotlar
Russofobiya va ekstremizm ayblovlari
Elena Semyonova, Tarixiy xotira fondi direktori Aleksandr Dyukov, publitsist Viktor Snitkovskiy, adabiyotshunos va jurnalist Igor Panin Gulruhsor Safiyevani 1990-yillar boshidagi rusofob va ekstremistik bayonotlarda ayblamoqda. SSSR parchalanishi va Tojikistonda fuqarolar urushi. Tojikistondagi fuqarolar urushi yillarida Gulruhsor Safiyevaning islomchilar safiga qo‘shilgani Xalqaro Yozuvchilar uyushmasi tojik adabiyoti bo‘yicha maslahatchisi Shavkat Niyoziyning " Literaturnaya gazeta "ga bergan intervyusida ham tilga olinadi. Shoiraning oʻzi bu kabi ayblovlarga izoh bermaydi. 2004-yilda bergan intervyusida Xursheda Sultonovaning o‘ldirilishini sharhlar ekan, G.Safiyeva bu kabi voqealar Rossiya-Tojikiston munosabatlariga „taʼsir qilmasligiga“ umid bildirdi. Oʻsha intervyuda Safieva „Tojikistonda urush ketayotganida men va koʻplab vatandoshlarim boshpana topgan edik, Rossiya bizga omon qolishimizga yordam berdi“ deb taʼkidladi.
Manbalar
uz.wikipedia.org