Guliston tinchlik shartnomasi
Guliston tinchlik shartnomasi (forscha: عهدنامه گلستان) — Rossiya imperiyasi va Qajar Fors oʻrtasida 12 yilda imzolangan shartnoma, 1804-1813-yillardagi rus-fors urushi tugagandan soʻng yil Guliston (Qorabogʻ) qishlogʻida imzolangan.
Shartnomani Rossiya imperiyasi nomidan general-leytenant N. F. Rtishev va Fors nomidan — Mirzo (tashqi ishlar vaziri) Abul-Hasanxon (fors forscha: میرزا ابوالحسن خان) imzolagan.
Tarixi
Angliya-Rossiya urushi tugagandan soʻng va 1812-yil iyul oyida Rossiya va Angliya oʻrtasida tinchlik shartnomasi imzolangandan soʻng ingliz diplomati, elchisi va Angliyaning Fors sudidagi muxtor vaziri ser Gor Ousli mutlaqo teskari vazifani oldi — Rossiya va Fors oʻrtasidagi muzokaralarda vositachilik qiladi. Aynan u Guliston shartnomasini „butun holda“ (Status quo ad praesentem) imzolash gʻoyasini ilgari surgan, bunda bahsli hududiy masalalarga oydinlik kiritishni keyingi komissiyalar hal etishi kerak, bu esa keyinchalik hududiy masalalar boʻyicha cheksiz kelishmovchiliklarga sabab boʻlgan. Yaʼni Rossiya va Fors oʻrtasidagi masala.
Dastlabki muzokaralar 1813-yilning yozida Tbilisida boshlandi. Forsdagi ingliz elchisi ser Gor Ousli vositachi sifatida ishtirok etdi.
1812-yil oktabr oyida Aslanduzda fors qoʻshinlari shafqatsiz magʻlubiyatga uchradi va yosh valiahd shahzoda Abbos Mirzo deyarli qoʻlga olindi. Shundan soʻng u tinchlik muzokaralarini qayta boshlash iltimosi bilan Rossiya bosh qoʻmondoni Rtishevga murojaat qildi.
Shartlari
Guliston sulh shartnomasi taraflar savdosida huquqiy normalarni belgilab berdi va bu Rossiya (birinchi navbatda Kavkaz mintaqalari) bilan Eron oʻrtasidagi savdo koʻlamini oshirishi kutilgan edi. Biroq, ushbu shartnoma moddalarini qoʻllash kechiktirildi va 1755-yilgi taqiqlash tarifi oʻz faoliyatini davom ettirdi. Ushbu tarif boʻyicha Boku va Astraxanda eksport qilinadigan tovarlarga 23 foizlik boj joriy etildi. 1813-yilgi Guliston sulh shartnomasi faqat 1818-yilda eʼlon qilindi, shundan soʻng Rossiya va Eron keng koʻlamli savdo operatsiyalarini boshlashga muvaffaq boʻldi.
Shartnomaga koʻra Fors Dogʻiston, Kartli, Kaxeti, Megreliya, Imereti, Guriya, Abxaziya, Sharqiy Armanistonning yarmi , zamonaviy Ozarbayjon, bu yerda quyidagi xonliklar joylashgan: Boku, Qorabogʻ, Ganja, Shirvan, Sheki, Derbent, Quba, Talishlar va koʻpchilikning Rossiya imperiyasiga oʻtishini tan oldi.
Natijasi
Zakavkaziyaning salmoqli qismining Rossiyaga qoʻshilishi Zakavkaziyaning nasroniy xalqlarini fors va turk bosqinchilarining bosqinlaridan qutqarib qoldi, feodal tarqoqlikning bosqichma-bosqich barham topishiga olib keldi va Zakavkaziyaning iqtisodiy rivojlanishini yuqori darajaga koʻtarishga yordam berdi.
Fors Zakavkaziyaning yoʻqolishini qabul qilmadi. Buyuk Britaniya tomonidan turtib Fors shartnoma shartlarini qayta koʻrib chiqishni talab qila boshladi va Rossiyaga qarshi yangi urush boshladi, bu Forsning magʻlubiyati va Turkmanchay tinchlik shartnomasining imzolanishi bilan yakunlandi.
Manbalar
Adabiyotlar
uz.wikipedia.org