Gavharshodbegim maqbarasi
Gavharshod maqbarasi — Afgʻonistonning hozirgi Hirot shahrida joylashgan musulmon dafn inshooti. U shuningdek, Boysungʻur
maqbarasi sifatida ham tanilgan. XV asrda qurilgan bu inshoot Temuriylar sulolasi aʼzolari uchun podsholik qabri boʻlib xizmat qilgan va Musalla majmuasi tarkibiga kiradi.
Tavsif
Maqbara xochsimon shaklda boʻlib, markazni gumbaz bilan qoplaydi. Bu gumbaz inshootning eng taʼsirchan xususiyati boʻlib, u aslida bir-birining ustiga qoʻyilgan uchta gumbazdir: past ichki gumbaz, piyozsimon tashqi gumbaz va ular orasidagi strukturaviy gumbaz. Tashqi gumbaz guldor och koʻk-yashil mozaikalar bilan bezatilgan. Ichki gumbaz oltin barg, lapis lazuli va murakkab naqshlarni hosil qiluvchi boshqa ranglar bilan bezatilgan. Qabrning oʻzi oʻqli boʻshliqlari boʻlgan kvadrat xonadir.
Qabr toshlarini olish va qayta ishlatish odati keng tarqalganligi sababli, maqbarada qancha qabr borligi nomaʼlum. Baʼzi manbalar bir vaqtning oʻzida yigirmatagacha qabr belgilari boʻlganini daʼvo qilsa-da, hozirda faqat oltitasi mavjud. Bular choʻzinchoq shaklga ega boʻlib, qora toshdan yasalgan, gul naqshlari oʻyilgan.
Tarixi
Maqbara dastlab temuriylar hukmdori Shohruhning oʻgʻli boʻlgan shahzoda Boysungʻurning bosh rafiqasi Gavhar Shodning jasadini dafn qildirish uchun qurilgan. Uning ikkinchi nomi bilan mashhur. Gavharshod tomonidan oʻz nomini olgan maqbara buyurtma qilingan va 1438-yilda qurib bitkazilgan. Uning Musalla majmuasida joylashganligi Bogʻi Zagʻondagi shoh qarorgohiga yaqin boʻlgani uchun qulay edi. Shunday qilib, keyingi yillarda Boysungʻur oilasining boshqa aʼzolari u bilan birga dafn etilgan. Bularga Gavharshodning oʻzi va uning ukasi Amir Soʻfi Tarxon malikaning boshqa oʻgʻli Muhammad Joʻkiy, Boysungʻurning oʻgʻillari Sulton Muhammad va Aloud-Davla, shuningdek, uning oʻgʻli Ibrohim koʻmilgan. Maqbarada uzoq qarindoshlar boʻlgan temuriylar Ahmad va Shohrux (Abu Said Mirzoning oʻgʻillari) ham dafn etilgan. Boysungʻurning otasi Shoxrux ham qisqa muddat dafn etilgan, keyinroq Samarqanddagi Goʻri amirga koʻchirilgan.
XX asrga kelib, maqbara katta zarar koʻrgan. Ayniqsa gumbazi juda achinarli holatga kelib qolgan. 1950-yillardagi taʻmirlash natijasida binoning tashqi koʻrinishi keskin oʻzgardi. Butunlay yangi sharqiy jabha qurildi va olti burchakli Mehrob buzilib, oʻrniga toʻrtburchak shakldagisi oʻrnatildi. Bu vaqtda va keyingi restavratsiyalar paytida sifatsiz va nooʻrin materiallar ishlatilgan. 2014-yilda YuNESKO va Afgʻoniston hukumati gumbazning tashqi koʻrinishidagi plitka ishlarini saqlab qolish va takrorlash boʻyicha urinishlarni amalga oshirdilar. YUNESKO hozirda Hirotni (maqbara alohida tilga olingan) Jahon merosi ob’ekti sifatida koʻrib chiqmoqda.
Galereya
Manbalar
uz.wikipedia.org