Fotonika
Fotónika — optik signallarning fundamental va amaliy qoʻllanilishi va ularning asosida turli maqsadlar uchun qurilmalarni yaratish haqidagi fan.
Umumiy maʼlumot
Fotonika asosan elektronlar oʻrniga elektromagnit maydon kvantlaridan — fotonlardan foydalanadigan elektronikaning analogidir. Fotonik signallarni qayta ishlash texnologiyalari energiya yoʻqotilishini va qurilmalar hajmini kamaytirishga imkon beradi
Shunday qilib, fotonika:
Fotonika optik, elektro-optik va optoelektronik qurilmalarning keng doirasini va ularning turli xil ilovalarini qamrab oladi. Fotonikani oʻrganish sohalariga tolali va integral optika, jumladan, chiziqli bo'lmagan optika, yarimoʻtkazgichli birikmalar fizikasi va texnologiyasi, yarimoʻtkazgich lazerlari, optoelektronik qurilmalar, yuqori tezlikdagi elektron qurilmalar kiradi.
Baʼzi maʼlumotlarga koʻra, yangi, umumlashtirilgan „fotonika“ atamasi asta-sekin „optika“ atamasini almashtirmoqda.
Hikoya
Fotonika fan sohasi sifatida 1960 yilda lazerning ham 1970-yillarda lazer diodining ixtiro qilinishi bilan boshlandi, keyin yorugʻlik usullaridan foydalangan holda maʼlumot uzatish vositasi sifatida optik tolali aloqa tizimlarining rivojlanishi boshlandi. Ushbu ixtirolar XX-asr oxiridagi telekommunikatsiya inqilobi uchun asos boʻlib, Internetning rivojlanishiga turtki boʻldi.
Tarixiy ravishda „fotonika“ atamasi ilmiy jamoatchilikda qoʻllanilishining boshlanishi 1967 yilda akademik A. N. Tereninning „Boʻyoq molekulalarining fotonikasi“ kitobining nashr etilishi bilan bogʻliq. Uch yil oldin, uning tashabbusi bilan Leningrad davlat universitetining fizika fakultetida biomolekulyar va fotonlar fizikasi kafedrasi tashkil etilgan. Fotonika kafedrasi deb ataladi.
A. N. Terenin fotonikani „oʻzaro bogʻliq boʻlgan fotofizik va fotokimyoviy jarayonlar toʻplami“ deb taʼriflagan. Jahon fanida fotonikaning keyingi va kengroq taʼrifi fotonlar axborot tashuvchisi boʻlgan tizimlarni oʻrganadigan fan sohasi sifatida keng tarqaldi. Shu maʼnoda, „fotonika“ atamasi birinchi marta 1970 yilda Denverda (AQSh) boʻlib oʻtgan yuqori tezlikdagi fotosuratlar boʻyicha 9-xalqaro kongressda tilga olingan.
„Fotonika“ atamasi 1980-yillarda telekommunikatsiya tarmoqlari provayderlari tomonidan elektron maʼlumotlarni optik tolali uzatishning keng qoʻllanilishi bilan bogʻliq holda keng qoʻllanila boshlandi (garchi optik tolali ilgari tor foydalanishda ishlatilgan boʻlsa ham). IEEE hamjamiyati 1980-yillarning oxirida „Fotonika texnologiyasi xatlari“ deb nomlangan arxiv qogʻozini yaratganida bu atamaning qoʻllanilishi tasdiqlandi.
Bu davrda, taxminan 2001 yilgacha, fotonika asosan telekommunikatsiya sohasida toʻplangan. 2001 yildan boshlab unga quyidagilar ham tegishli boʻldi:
Istiqbolli ishlanmalar
2015-yilda Moskva davlat universitetida kremniy nanostrukturalari asosidagi o‘ta tezkor fotonik kalit yaratildi, bu kelajakda maʼlumotlarni soniyasiga o‘nlab va yuzlab terabit tezlikda uzatish va qayta ishlash qurilmalarini yaratish imkonini beradi.
Fanlararo sohalar
Yuqori global ilmiy-texnik faollik va yangi natijalarga boʻlgan katta talab tufayli fotonikda yangi va yangi fanlararo sohalar paydo boʻlmoqda:
Fotonika ham boshqa fan sohalari
Klassik optika
Fotonika optika bilan chambarchas bogʻliq. Biroq, optika yorugʻlik kvantlanishining kashf etilishidan oldin boʻlgan (fotoelektrik effekt 1905 yilda Albert Eynshteyn tomonidan tushuntirilganida). Optika asboblari 1900 yildan ancha oldin maʼlum boʻlgan sindiruvchi linzalar, qaytish oyna va turli xil optik birikmalardir. Shu bilan birga, klassik optikaning asosiy tamoyillari, masalan, Gyuygens qoidasi, Maksvell tenglamalari va yorugʻlik toʻlqinining tekislanishi yorugʻlikning kvant xususiyatlariga bogʻliq emas va optikada ham, fotonikada ham qoʻllaniladi.
Zamonaviy optika
Ushbu sohadagi „Fotonika“ atamasi taxminan " Kvant optika ", "Kvant elektronika ", „Elektroptika“, " Optoelektronika " atamalari bilan sinonimdir. Biroq, har bir atama turli ilmiy jamiyatlar tomonidan turli qoʻshimcha maʼnolarga ega: masalan, „kvant optikasi“ atamasi koʻpincha asosiy tadqiqotlarni bildirsa, „Fotonika“ atamasi koʻpincha amaliy tadqiqotlarni bildiradi.
Manbalar
uz.wikipedia.org